John Williams, “Ο Στόουνερ”

Ένα campus novel που περιλαμβάνει διδασκαλία και διαμάχες, έρωτα και μαθήματα, οικογενειακή και πανεπιστημιακή ζωή. Κι ένας καθηγητής που φαίνεται μαζί ανθρώπινος και ακέραιος.

John Williams “Stoner” Viking Press -1965 “Ο Στόουνερ” μετ. Α. Δημητριάδου Gutenberg -2017

It feels like I'm talkin' to myself:

Πολύς ντόρος για το μυθιστόρημα. Κι επειδή ήθελα και θέλω ν’ απλωθώ στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και ν’ αφήσω πίσω μου την πατριαρχικοφωτική προσήλωση στην ελληνική πεζογραφία, ανοίχτηκα σε τέτοια κλασικά έργα.

Probably find a way to complain about a Picasso painting:

Αυτό που ερεθίζει αρχικά, σαν ανάποδη διαφήμιση, είναι η αρχική δήλωση ότι ο Stoner δεν πέτυχε κάτι φοβερό στη ζωή του. Τότε γιατί μας ενδιαφέρει; Και πώς μπορεί ο Williams να φτιάξει ένα δυναμικό μυθιστόρημα πάνω σε έναν “αδύναμο” χαρακτήρα;

Ο πρωταγωνιστής William Stoner ξεκινά από μια πάμφτωχη οικογένεια. Ξεκινά να σπουδάσει γεωπονική, αλλά στην πορεία τον κερδίζει η λογοτεχνία. Παίρνει πτυχίο κι αντί να γυρίσει στους γονείς του συνεχίζει με μεταπτυχιακές σπουδές. Δεν κατατάσσεται στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Αρχίζει να διδάσκει στο πανεπιστήμιο και γίνεται σταδιακά μέλος του προσωπικού του. Ώσπου ερωτεύεται την Edith, κόρη τραπεζίτη. Την παντρεύεται μάλιστα και κάνουν ένα κοριτσάκι, την Grace. Αλλά ο γάμος τους ποτέ δεν έδεσε και η οικογενειακή εστία ήταν πάντα μια βαλτώδης κατάσταση.

Η γραφή του Williams κερδίζει πόντους από την αρχή. Λαγαρή, σαφής, ομαλή. Όμως, αν και δημοσιευμένο το 1965, το κείμενο μοιάζει πολύ κλασικό, σαν να είναι γραμμένο τον 19ο αιώνα, με μηδαμινές μορφολογικές καινοτομίες. Ευθύγραμμη πορεία αφήγησης, καθόλου αμφιλεγόμενοι χαρακτήρες, ξεκάθαρα εξωτερικά περιγράμματα… Κι αυτό γρήγορα φτάνει στα όριά του το λογοτεχνικό δυναμικό του μυθιστορήματος, κουράζοντας τον αναγνώστη. Μπορεί ο τελευταίος να περιμένει μια κορύφωση, μια ανατροπή, μια εμβάθυνση;

Κι όντως αυτή έρχεται. Έρχεται όταν το έργο, από δράμα οικογενειακής ζωής μετατρέπεται σε campus novel. Οι Αγγλοσάξονες ξέρουν από αυτά. Οι διαμάχες στα πανεπιστήμια, οι intrigues, η ατμόσφαιρα των campus, οι προσωπικές διενέξεις. Θυμάμαι στο Nottingham, όταν περιφερόμουν στο πανεπιστήμιο, ότι ένιωθα μια ενέργεια να με παροτρύνει να γράψω κι εγώ ένα μυθιστόρημα μυστηρίου. Εδώ, αντίστοιχα, ο Williams σκηνοθετεί μια διαμάχη ανάμεσα στον Stoner και έναν άλλο καθηγητή, τον Lomax. Η κορύφωση της αντιζηλίας είναι εξαιρετική. Αλλά ακόμα σημαντικότερη είναι η ανάδειξη της ακέραιας φυσιογνωμίας του ήρωα, που μένει πιστός στο καθήκον του και στις αρχές του, χωρίς υπερβολές και χωρίς τυπολατρία. Στις σελίδες της σύγκρουσης το κείμενο αποκτά μια φλογερή γοητεία, πάντα φυσικά στο πνεύμα της ήρεμης οξύτητας και της ελεγχόμενης έκρηξης.

Κι έπειτα τα δύο μέρη συγκλίνουν ομαλά. Η συζυγική στασιμότητα συναντά την ένταση του πανεπιστημίου, η οικογενειακή αποτελμάτωση την πανεπιστημιακή εχθρότητα. Κι έτσι γεννιέται ο έρωτας του Stoner για την Katherine Driscoll, τη νεαρή επιμελήτρια που βρέθηκε στο σεμινάριό του.

I exercise my right to express when I feel it's time:

Ακόμα και η ερωτική περιπέτειά του, ακόμα και η διαμάχη του με τον Lomax δεν ήταν τα τελικά στάδια της κορύφωσης. Αυτή επέρχεται όταν μέσα από τα προηγούμενα καταλάβουμε την ακέραια συνείδηση του Stoner ως δασκάλου. Κρατάμε αυτή τη λέξη, που την υπηρέτησε με πάθος. Δεν έγινε μεγάλος συγγραφέας. Δεν έγινε ανώτερο διοικητικό στέλεχος του Πανεπιστημίου. Έγινε όμως δάσκαλος, με αποφασιστικότητα και επιμονή, με αρχές και με νεύρο. Μέχρι τον θάνατό του.

            Το βιβλίο φτάνει μέχρι τη συγκίνηση. Οδηγεί σε μια μεθοδική κορύφωση. Ολοκληρώνει τη σταδιοδρομία του Stoner με crescendo. Κι έτσι κερδίζουμε μια ολοκληρωμένη μυθιστορηματική persona, που αφήνει έντονα τα σημάδια της.

Πατριάρχης Φώτιος