“Η γυναίκα στη σκάλα” του Bernhard Schlink

Η γυναίκα είναι αυτή του πίνακα ή αυτή που ενέπνευσε τον πίνακα; είναι η γυναίκα στο μυαλό του ζωγράφου ή η πραγματική; είναι η θολή απεικόνιση ή η έμψυχη οντότητα που αξίζει την προσοχή-μας; (Γερμανόφωνη λογοτεχνία -2).

Γερμανικός καφές με κανέλα: Bernhard Schlink “Die Frau auf der Treppe” Diogenes Verlag Ζυρίχη 2014 “Η γυναίκα στη σκάλα” μετ. Α. Στραγαλινός εκδόσεις Κριτική 2015

          Όποιος έχει διαβάσει το “Διαβάζοντας στη Χάννα”, σίγουρα θα έχει τον Σλινκ στην καρδιά-του, τόσο για την καθαρότητα της γραφής-του όσο και (κυρίως) για το ανθρωπιστικό μήνυμα του έργου. Κι εδώ η ευκρίνεια των λόγων του, η σαφήνεια και η ενάργεια είναι τόσο διακριτές που ο αναγνώστης μπαίνει ολόκορμος στο μικρό μυθιστόρημα, χωρίς αναστολές αλλά παραδομένος στα οφθαλμοφανή χνάρια τα οποία αφήνει ο συγγραφέας στις σελίδες.

          Ο πυρήνας της ιστορίας απηχεί αμυδρά το “Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ”: ένας πίνακας παίρνει εν μέρει τη θέση ενός προσώπου. Εδώ έχουμε τον πίνακα του Καρλ Σβιντ “Γυναίκα στη σκάλα”, ο οποίος απεικονίζει την Ιρένε Γκούντλαχ. Όταν ο ζωγράφος απεικόνισε τη σύζυγο του πλούσιου εντολοδόχου-του, δεν περίμενε ότι θα την ερωτευτεί και θα την πάρει από εκείνον, αλλά συνάμα δεν μπορεί να ξεχάσει το έργο-του και συχνά-πυκνά πηγαίνει στο σπίτι του συλλέκτη για να διορθώσει φθορές που παρουσιάζονται. Εντέλει, αποφασίζουν να συμφωνήσουν μία “τίμια” ανταλλαγή: ο Σβιντ να ξαναπάρει τον πίνακα και ο Πέτερ Γκούντλαχ τη γυναίκα-του!

          Την ιστορία την αφηγείται ο τότε νεαρός δικηγόρος που είχε αναλάβει τη μεσολάβηση και ερωτεύτηκε, τρίτος στη σειρά, την Ιρένε. Τη βοήθησε μάλιστα να κλέψουν τον πίνακα, νομίζοντας ότι θα φύγουν μαζί για το εξωτερικό, αλλά αυτή το έσκασε μαζί με το έργο. Τώρα, σαράντα χρόνια μετά, ανακαλύπτει τον πίνακα σε μια πινακοθήκη στην Αυστραλία και εντοπίζει τα ίχνη της μοιραίας γυναίκας.

          Στην ουσία λοιπόν έχουμε δύο κοινότοπα μοτίβα που συγκλίνουν σε ένα ενιαίο πλαίσιο: το έργο τέχνης ως συμπύκνωση μιας ιστορίας και η μοιραία γυναίκα που οδηγεί σε έναν προδομένο έρωτα. Και πάνω σ’ αυτό το συνηθισμένο δίπτυχο φυτρώνουν πολλές παραφυάδες, από τον ρόλο της τέχνης μέχρι τη θέση της γυναίκας ως θύματος αλλά και ως θύτη κι από την έννοια της προδοσίας και αυτήν της ιδιοκτησίας μέχρι τις ψυχολογικές διακυμάνσεις του έρωτα προς τη γυναίκα και προς τη ζωγραφική. Στο απομονωμένο σπίτι όπου ζει η Ιρένε ξανασυναντώνται, μετά από σαράντα χρόνια, ο αφηγητής-δικηγόρος, ο συλλέκτης-σύζυγος Πέτερ Γκούντλαχ και ο ζωγράφος Καρλ Σβιντ, για να θέσουν ξανά αυτά τα ερωτήματα επί τάπητος.

          Κι ενώ ο Σλινκ γράφει καθαρά και αρυτίδωτα, στο δεύτερο μέρος, εκεί που όλοι διεκδικούν το δίκιο-τους, δεν ξέρεις ποιος έχει δίκιο και ποιος ρητορεύει κούφια, δεν ξέρεις πού είναι οι ισορροπίες και τι αντιπροσωπεύει ο καθένας, εν τέλει δεν ξέρεις ποια νήματα δένονται μεταξύ-τους προς την ολοκλήρωση ενός προδιαγεγραμμένου σχεδίου. Κι όσο προχωράει το έργο, τόσο η δομική-του κατασκευή υποχωρεί, δίνοντας προτεραιότητα στα αισθήματα όσον αφορά στα γηρατειά, στην ανάγκη του άλλου, στη σημασία που έχει ο άνθρωπος για τον καθένα (σε αντίστιξη με το καλλιτέχνημα) κ.ο.κ. Ο αναγνώστης ξεχνά προσώρας (;) τα ιδεολογικά ζητήματα περί τέχνης και τον πίνακα “Η γυναίκα στη σκάλα” και εστιάζει στην ίδια τη γυναίκα, την Ιρένε, και στον τρόπο που ζει εκτός πίνακα.

          Όσο καταλάβαινα πού το πάει, τόσο από τη μία επέκρινα τη στροφή του μυθιστορήματος κι από την άλλη επιδοκίμαζα το συναισθηματικό φορτίο που με συνόδευε ως το τέλος. Δεν ξέρω τελικά ποιο επικράτησε.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 17/11/2015 στον ιστότοπο In2life κι εδώ εικονογραφείται, εκτός της τελευταίας εικόνας που απεικονίζει τον πίνακα του Gerhard Richter "Ema", ο οποίος και ενέπνευσε τον συγγραφέα, με φωτογραφίες που κατέβασα από: yolandalopezpeluquerias.com, www.pinterest.com και projectfairytale.com]

Πατριάρχης Φώτιος