ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ και ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

     Η πρόσκληση για προτάσεις βιβλίων μέσα στις γιορτές στο θέμα “Λογοτεχνία και Παγκοσμιοποίηση” οδήγησε πολλούς στην αντιμετώπιση του ζητήματος από πολιτική σκοπιά. Κι όντως, αν και δεν το είχα κατά νου όταν έθεσα τη σχέση επί τάπητος, η λογοτεχνία, όταν βγαίνει από τα σύνορα του έθνους-της, συναντά δύο ήδη διαμορφωμένες στάσεις, οι οποίες δεν είναι άμοιρες πολιτικών στάσεων. 

          Από τη μία, η παγκοσμιοποίηση “μάς φέρνει στο νου τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα στις περισσότερο και στις λιγότερο ή καθόλου αναπτυγμένες χώρες, ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς του κόσμου, έχει φορτιστεί με αρνητικό πρόσημο από τις έννοιες της εξάρτησης, της κυριαρχίας, της ανισότητας, του πολέμου κτλ κτλ.” και “σχετίζεται με αυτό που ονομάζεται νεοφιλελεύθερο πρόσωπο του καπιταλισμού” (Κατερίνα Τοράκη). Κι ο Anonymous συμπληρώνει ότι αυτή αποτελεί “ανθρώπινο ιδεολόγημα που στοχεύει στην υποβολή - επιβολή ενός συγκεκριμένου μοντέλου λειτουργίας της ανθρωπότητας με σκοπό την απόλυτη κυριαρχία. Στις μέρες μας παρακολουθούμε την ανάπτυξη δύο εκφάνσεων του ίδιου ιδεολογήματος. Του Δυτικού και του ισλαμοφασιστικού.”.

          Αυτή η παγκοσμιοποίηση, που παίρνει μόνο αρνητικό πρόσημο, αντιδιαστέλλεται με την παγκοσμιοποίηση που αφορά στην ενοποίηση του καθημερινού τρόπου ζωής, στην ώσμωση των πολιτισμών, στην ανταλλαγή ιδεών, στις διεθνιστικές επαφές κ.ο.κ. Αυτή την ονομάζουν πολλοί “διεθνισμό” ή “διεθνοποίηση”. Η Κατερίνα Τοράκη φρόντισε πάλι να πει δυο λόγια γι’ αυτά: “επιλέγουμε διεθνοποίηση όταν θέλουμε να μιλήσουμε για τις σχέσεις ανάμεσα σε κράτη, έθνη και λαούς χωρίς τα παραπάνω αρνητικά φορτία. Και από κει προκύπτει ο (ταλαιπωρημένος σε αρκετές περιπτώσεις) διεθνισμός που περικλείει και την έννοιας της αλληλεγγύης ανάμεσα στα έθνη και τους λαούς”.

          Κομίζω και μερικές άλλες μαρτυρίες:

“«Globalisation means the spread of free‑market capitalism to virtually every corner in the world». Despite its revolutionary intentions, the term globalisation is a rather hollow phrase at present. Neither an economic nor a cultural purge of national boundaries has taken place on anything like the scale frequently imagined and often demonised by the western press. Yet globalisation is an economic and political reality whose influence will only increase with the passage of the twenty‑first century.”

“According to Steger there are five central claims discernible in the ideology of twenty‑first century globalisation. First and foremost, globalisation is about the liberalisation and integration of global financial markets. The second premise is that globalisation is both inevitable and irreversible. The third fact pertaining to globalisation is the absence of any coherent leadership. Globalisation can therefore be bracketed with a realist approach to international relations which emphasises the essentially anarchic state of internationalism. The fourth point, and its major selling point to the millions of doubters, is that globalisation benefits everyone, yet this theory is shrouded in negativity. Many Americans and British citizens feel that globalisation will only serve to reduce domestic wages and encourage the uprooting of jobs in the commercial sector to countries which are home to a cheaper labour market, such as India. There are also valid concerns that globalisation is merely serving to widen the gap between rich and poor on both an individual and cross‑national basis. The final argument used to characterise globalisation is to propose that it uniformly furthers the spread of democracy across the world, though empirical evidence actually suggests otherwise”

“Internationalism, by comparison, is an ideology that is similarly geared towards a decrease of international barriers but with the aim of the economic betterment of the planet in mind, not the perpetuation of power and privilege in the hands of the western dominated economies like we see at work with the forces responsible for globalisation. Long‑term international benefits are cited as more important than short‑term economic gains. Advocates of internationalism shun the idea of globalisation as a binding cultural and economic force and saw the disintegration of national economies and cultures as a dangerous international concept.”

(Essay UK, Globalisation vs Internationalisation. Available from: http://www.essay.uk.com/free-essays/international-relations-politics/globalisation-vs-internationalisation.php)

Αυτό που δικαιολογημένα φοβίζει τους αντίθετους με την παγκοσμιοποίηση είναι 1) η ισοπέδωση των πολιτισμών και 2) η διά του ενός πολιτισμού επέκταση μιας συγκεκριμένης κουλτούρας, πολιτικής, τρόπου ζωής, που θα διοχετεύει μαζικά καταναλωτικά και άλλα προϊόντα, τρόπο σκέψης, lifestyle και διασκέδασης. Επομένως, όποια μορφή τέχνης λειτουργεί μαζικά, επιβάλλει ιμπεριαλιστικά μια συγκεκριμένη (δυτικοευρωπαϊκή και αμερικάνικη) αισθητική ανήκει στον χώρο της παγκοσμιοποίησης που δεν μπορεί να εκφράζει τον πλουραλισμό ιδεών και την πολυφωνία καλλιτεχνικών τάσεων (βλέπε και την ανάρτηση: Πολιτισμικός ιμπεριαλισμός ή παγκοσμιοποιημένα κριτήρια;).

          Αντίθετα, η διεθνοποίηση περιλαμβάνει συγγραφείς που γράφουν σε άλλη γλώσσα από τη μητρική-τους, που γράφουν για άλλη χώρα ή για άλλες χώρες, συχνά σε σχέση με τη δική-τους, που συνδέουν δηλαδή δύο ή περισσότερες κουλτούρες. Επίσης περιλαμβάνει βιβλία που θέτουν στο κέντρο-τους μια πολυεθνική παρέα και τις επιδράσεις μεταξύ των λαών, βιβλία με θέμα τα παγκόσμια προβλήματα, βιβλία που προβληματίζονται για την εθνική και θρησκευτική ταυτότητα μέσα στο διεθνιστικό περιβάλλον, κείμενα που αφορούν διακρατικές σχέσεις, μετανάστευση, αλληλεπίδραση πολιτισμών, υβριδικές κουλτούρες κ.λπ., έργα με θέματα διαδικτύου και δι-εθνιστικών επαφών, κοινής κουλτούρας, κοινής αντίληψης και συλλογικοτήτων που αίρουν την τοπική κοσμο-αίσθηση, κείμενα που θέτουν το εθνικό ή το τοπικό σε αντίθεση με το διεθνές κ.ο.κ.

          Φυσικά, διαφοροποιούμε τη διεθνοποίηση από την οικουμενικότητα της λογοτεχνίας, όπως είπε ο Anonymous, η οποία χαρακτηρίζει τα κορυφαία έργα, που ξεφεύγουν από το μερικό, τοπικό και προσωπικό και ανάγονται στο διαχρονικό και το παγκόσμιο. Είναι η λογοτεχνία που “εχει οικουμενική απήχηση, ανεξάρτητα απο την εθνικότητα του συγγραφέα και τον τόπο που εξελίσσεται η πλοκή του έργου” (NYTimes).

      Οι προτάσεις που έπεσαν στο προηγούμενο ποστ περιλαμβάνουν βιβλία που προεκτείνουν το θέμα προς διάφορες κατευθύνσεις: σκηνικά διαφορετικά από αυτά της χώρας του συγγραφέα (Διογένης ο κυνικός), δυστοπικά, άχρονα και άτοπα μυθιστορήματα (Βιβή Γ.), σύζευξη δύο πολιτισμών σε κείμενα κυρίως μεταναστών, πρέσβεων και κοσμοπολιτών, θέματα όπως η μετανάστευση, ο εκπατρισμός, η γλώσσα και η ταυτότητα, η σύγκρουση των πολιτισμών, “περιγραφή της νέας παγκόσμιας τάξης και ανάλυση του καπιταλισμού της καταστροφής και της κυρίαρχης ιδεολογίας της εποχής μας μέσα από την παγκοσμιοποίηση” (Σουμέλα), τα  ενοποιά στοιχεία όλων αυτών των ετερόκλητων τόπων (και ανθρώπων), η κοινή στάση ζωής τους (Βιβλιοκοκκυγία) κ.ο.κ.

[Οι εικόνες που μεσολαβούν για να σπάσουν τη μονοτονία του κειμένου αντλήθηκαν από: www.desktopwallpapers4.me, www.veteranstoday.com, www.growthbusiness.co.uk, www.thehindubusinessline.com, dahl.at, www.linkedin.com, theconversation.com και www.express.co.uk]

Καλή χρονιά

Πατριάρχης Φώτιος