“Πρόζα” του Thomas Bernhard

Μέσω της λογοτεχνίας βλέπουμε έναν άνθρωπο (τον συγγραφέα), έναν λαό (αυτόν από τον οποίο εκείνος κατάγεται) αλλά και πολλούς φανταστικούς τύπους που θα μπορούσαν να είναι πραγματικοί (Γερμανόφωνη λογοτεχία -1).

Thomas Bernhard “Prosa” Φρανκφούρτη 1967 “Πρόζα” μετ. Β. Τσαλής εκδόσεις Κριτική 2015

          Ο Τόμας Μπέρνχαρντ (1931-1989) ξεκινά να γράφει το 1963 και έκτοτε αποτέλεσε μια σημαντική γερμανόφωνη πέννα, που συμπορεύτηκε με τη μεταπολεμική Γερμανία. Κι εκεί που αναζητούσαμε σε προηγούμενη ανάρτηση τη λογοτεχνία της σύγχρονης Γερμανίας, η οποία θα έπρεπε να είναι ακμαία, αν υιοθετήσουμε την άποψη περί δύναμης μιας χώρας που εκδηλώνεται και στον πολιτιστικό τομέα, έρχεται αυτό το βιβλιαράκι να μας θυμίσει Γερμανούς συγγραφείς για τους οποίους μιλάμε παγκοσμίως.

          Οι ήρωες του Μπέρνχαρντ δεν είναι συνηθισμένοι άνθρωποι, δεν ανήκουν στον φυσιολογικό μέσο όρο. Ο παιδαγωγός στο διήγημα “Οι δύο παιδαγωγοί” πάσχει από αϋπνία και πυροβολεί ένα ζώο που έρχεται κάθε βράδυ έξω από τον κοιτώνα-του και τον ενοχλεί. Ήταν όμως όντως ζώο αυτό που πυροβόλησε έξω από το κτήριο του οικοτροφείου;… Και στην “Τραγιάσκα” ο οριακά ψυχοπαθής αφηγητής προσπαθεί σε ένα απομονωμένο εξοχικό να βρει την ηρεμία-του, για να μην τρελαθεί, αλλά σύντομα αποκτά εμμονή με μία τραγιάσκα. Αλλά και έπειτα, πολλοί πρωταγωνιστές κινούνται στα όρια του λογικού με την τρέλα…

          Το διήγημα “Γιάουρεκ” δείχνει, νομίζω, πιο εύγλωττα τα βασικά χαρακτηριστικά των διηγημάτων του πρώιμου Μπερνχαρντ. Ο αφηγητής-πρωταγωνιστής επιλέγει να πάει στη μικρή πόλη Γιάουρεκ και να δουλέψει στα ορυχεία του θείου-του. Κι αυτό το κάνει είτε επειδή μισεί τον συνωστισμό της πολυάνθρωπης πόλης είτε επειδή μισεί τον θείο-του, τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για τον θάνατο της μητέρας-του. Έτσι, εδώ βλέπουμε τη μονομανία του ήρωα, χαρακτηριστικό κοινό και με άλλους ήρωες του γερμανόφωνου συγγραφέα. Παράλληλα, διακρίνουμε την πολυστρωματική ψυχολογία ενός ανθρώπου σε σχέση με κάποιον άλλο, τον ιδιότυπο ψυχισμό που προσπαθεί να εξηγήσει τη δική-του συμπεριφορά αλλά και τη στάση του θείου. Οι σχέσεις των ανθρώπων στον Μπέρνχαρντ είναι ηλεκτρισμένες, όχι λόγω οξέων αντιπαραθέσεων αλλά λόγω εσωτερικών φορτίων. Κι όλο αυτό το κλίμα αποπνέει μια ασφυξία, που καταρχάς διακρίνει τον κεντρικό χαρακτήρα, αλλά μαζί-του πνιγόμαστε κι εμείς οι αναγνώστες στο λαχάνιασμά-του, στις εμμονές-του, στις αδιευκρίνιστες προθέσεις-του καθώς και στο αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται.

"Η αναγνώστρια" της L C Neill

          Ο μακροπερίοδος λόγος του συγγραφέα και οι χωρίς τέλος ιστορίες-του αφήνουν εμάς τους αναγνώστες κρεμασμένους στο κενό. Κι αν το πρώτο λύνεται όταν προχωρήσουμε το κείμενο και προσανατολιστούμε ως προς τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα, το δεύτερο κλείνει το εκάστοτε διήγημα με απορίες και νέφη, με ερωτηματικά και προβληματισμούς.

[Οι φωτογραφίες που κοσμούν το κείμενο αντλήθηκαν από: www.meinbezirk.at, www.petridi.gr, www.jamestown.org]

Πατριάρχης Φώτιος