“Ο κηπουρός και ο καιροσκόπος” του Δημήτρη Φύσσα

Μέσα στην Κατοχή δεν βλέπουμε μάχες και εκτελέσεις, αλλά δυο επιστήμονες που πιστεύουν ότι η εθνική ανασυγκρότηση έχει και άλλα πόδια. 

Αρωματικός καφές μέτριος: Δημήτρης Φύσσας “Ο κηπουρός και ο καιροσκόπος” εκδόσεις Εστία 2014

 

            Ο Φύσσας έχει αποδείξει ότι είναι ψυλλιασμένος για τα λογοτεχνικά θέματα, ξέρει να γράφει, ξέρει να συνθέτει τα κείμενά-του με προσυμφωνημένους στόχους, έχει επίγνωση της εποχής και των τάσεών-της. Το είδαμε, παρά τις αστοχίες-του, στο προηγούμενο έργο-του “Ο αναγνώστης του Σαββατοκύριακου”, το καταλαβαίνουμε και τώρα, έστω κι αν νιώθω ότι πάλι η φιλοδοξία αποδείχτηκε ανώτερη του αποτελέσματος.

            Το έργο στήνεται χρονικά στα τέλη της δεκαετίας του ’30 και μέσα στην Κατοχή, όταν δύο επιστήμονες μελετούν με περισσό ζήλο τα θέματα που τους απασχολούν, προκειμένου να εκδώσουν ο καθένας και ένα βιβλίο. Ο μεν Χωματάς είναι μετεωρολόγος και ερευνά το μικροκλίμα των Αθηνών, ώστε να βοηθήσει στη σωστή μελλοντική πολεοδόμησή-τους, ενώ ο Αστεριάδης είναι γεωπόνος και μελετά τους κήπους και τα περιβόλια, με σκοπό να δείξει πόσο μπορούν να συμβάλουν στη σίτιση των κατοίκων της πρωτεύουσας, ειδικά εν καιρώ πολέμου.

Είναι κι οι δύο αφοσιωμένοι, ώστε να μην έχουν διάθεση για έμπρακτο αγώνα και φυσικά καμία θέληση να προσχωρήσουν ιδεολογικά ή ενεργά στα δύο στρατόπεδα που διαμορφώνονταν μέχρι τον Εμφύλιο. Θεωρούν την επιστημονική-τους προσήλωση εθνική υπόθεση, αφού θα βοηθήσει στην προσπάθεια του έθνους για πρόοδο, το ίδιο σημαντική όσο και ο ένοπλος αγώνας. Μάλιστα ο Χωματάς σώζει και έναν Γερμανό τραυματία, δείγμα πως η ηθική και η δεοντολογία, σφυρηλατημένη από το επιστημονικό ήθος;, είναι βαθιά χαραγμένα στην ψυχή-του.

Μορφολογικά, το κείμενο του Φύσσα είναι σκόπιμα (όπως δηλώνει και η αφιέρωση) γραμμένο βαλτινικά, με βάση τα “ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60”. Είναι κατατετμημένο σε μικρά κομμάτια λόγου, αριθμημένα, που αποτελούνται από ημερολογιακές σημειώσεις, επιστημονικές καταγραφές, σχόλια, μετρήσεις, αποκόμματα εφημερίδων και άλλα, στοιχεία ενός αρχειακού υλικού που παρακολουθεί την πορεία των δύο πρωταγωνιστών. Αυτό δημιουργεί ζώνες αντιλογοτεχνικές, που φορτώνουν με επιστημονικά δεδομένα, με μια στείρα ξύλινη (ήπια) καθαρεύουσα, με μετρήσεις και άλλα στοιχεία, τα οποία ναι μεν συντελούν στη σκιαγράφηση των ενδιαφερόντων και συνεπής της στάσης ζωής των δύο πρωταγωνιστών, αλλά συνάμα μειώνουν το αναγνωστικό ενδιαφέρον.

Ιδεολογικά, “Ο κηπουρός και ο καιροσκόπος” ενθρονίζει την επιστήμη ως μοχλό ανάπτυξης του έθνους. Στο έργο του Φύσσα, από τη μία ο Χωματάς κι από την άλλη ο Αστεριάδης αφοσιώνονται στη μετεωρολογία και στην γεωπονική αντίστοιχα, ενώ γύρω-τους μαίνεται η γερμανική κυριαρχία (έξυπνο το χιαστό σχήμα, αφού ο Χωματάς ασχολείται με τον ουρανό και όχι ο Αστεριάδης, ο οποίος ασχολείται με τα χώματα –το επισημαίνει ο ίδιος ο Φύσσας μέσα στο βιβλίο). Έτσι, προβάλλεται η προοπτική ανθρώπων που δεν παίρνουν στρατόπεδο στην εμφύλια σύρραξη που αχνοφαίνεται, αλλά αν-ηρωικά πιστεύουν στη δύναμη της επιστήμης, η οποία θα δυναμώσει το έθνος από άλλη πλευρά.

Η Ελλάδα βγαίνει από την Κατοχή, αλλά οι κομματικές και ιδεολογικές παρατάξεις ετοιμάζουν ήδη τα μαχαίρια, που είχαν χρησιμοποιήσει σε αδελφοκτόνα χτυπήματα και μέσα στην Αντίσταση, για να κηρύξουν τον Εμφύλιο. Οι δυο επιστήμονες δείχνουν πόσο όλα αυτά είναι εκτός της λογικής-τους.

Αν δει κανείς το έργο εργαστηριακά, θα πρέπει να επιδοκιμάσει τη δουλειά, την ατμόσφαιρα, την κλιμακωτή ανάβαση του υλικού, τη σκιαγράφηση των δύο χαρακτήρων. Αν όμως το διαβάσει με άξονα το προσληπτικό αποτέλεσμα, θα βρεθεί μετέωρος, καθώς η αφήγηση υποτάσσεται στον φόρτο στοιχείων που γεμίζουν με επιστημονικά στοιχεία μια λογοτεχνική γραφή. Ο αναγνώστης οδηγείται στο να πηδήξει μικροενότητες, να παραγκωνίσει τα πραγματολογικά στοιχεία, να προσπεράσει ό,τι βαραίνει για να ελιχθεί και να εστιάσει στα πρόσωπα και στο ιστορικό πλαίσιο. Αυτό όμως δείχνει πόσο απονευρωμένη είναι η συνοχή και η πλοκή ψηφίδα – ψηφίδα…

[οι εικόνες αντλήθηκαν από: www.gardena.com, aienaristeyein.com, www.cslab.ntua.gr, www.newsbomb.gr, www.greekmeds.gr και www.athinorama.gr]

Πατριάρχης Φώτιος