ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ και ΙΣΤΟΡΙΑ

        

    Όταν ο λογοτέχνης καταφεύγει στην ιστορία ή γενικότερα στο παρελθόν, είτε στο μακρινό είτε στο πιο πρόσφατο, αναζητεί ένα ιδεολογικό πλαίσιο, βιωμένο και μαρτυρημένο, σωσμένο μέσα από τις πηγές και συχνά διαμορφωμένο από τους ιστορικούς, ώστε να το θέσει ως αναμφισβήτητο ή/και αμφισβητήσιμο πεδίο της αφήγησής-του. 

1.      Ο αναγνώστης όμως τι αναζητεί όταν διαβάζει ιστορία, ιστορικά μυθιστορήματα, ιστοριογραφικές μεταμυθοπλασίες, απομνημονεύματα, μαρτυρίες κ.ο.κ.;

            Νομίζω ότι η Ελλάδα ζει και αναπνέει με το παρελθόν, άλλοτε ως βαρίδι κι άλλοτε ως πυξίδα. Και δεν μιλάω για την πολυφορεμένη και ενίοτε θεωρημένη ως τη ναυαρχίδα της αίγλης-μας, την αρχαιότητα, αλλά για τις πρόσφατες, μέσα στον 20^ο αιώνα, περιπέτειες που έρχονται ως εθνική, πολιτική και κοινωνική παρακαταθήκη, για να συνδεθούν με το παρόν και τον τρόπο με τον οποίο γαλουχηθήκαμε να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, περισσότερο η Μικρασιατική Καταστροφή, η Κατοχή και σε υπερβολικό βαθμό ο Εμφύλιος, η επτάχρονη Χούντα είναι ορόσημα που διέγραψαν την τύχη του έθνους και καθόρισαν και καθορίζουν τη σημερινή-μας στάση απέναντι στους άλλους λαούς, τις πολιτικές και ιδεολογικές παρατάξεις, στους προγόνους-μας και στον ίδιο-μας τον εαυτό.

            Και άλλοι όμως λαοί δεν παύουν να γυρίζουν στο παρελθόν-τους συζητώντας για τα πιθανά και απίθανα σενάρια της εθνικής-τους δραματουργίας· ειδικά οι Βαλκάνιοι, αλλά φυσικά και πολλοί άλλοι που δουλεύουν την ιστορία σε διαρκείς ζυμώσεις, οι οποίες ξαναδιαβάζουν τα γεγονότα και ξαναθέτουν το παρόν σε άλλο φωτισμό. 

2.      Είναι πιο εύκολο να γράψει κανείς ένα ιστορικό μυθιστόρημα παρά ένα έργο που να αναφέρεται στη σύγχρονη κοινωνία;

Μια φίλη πιστεύει ότι το ιστορικό έργο δίνει έτοιμες τις προδιαγραφές, φέρνει με λίγη έρευνα στο πιάτο του δημιουργού τα πραγματολογικά στοιχεία κι έτσι ο τελευταίος μπορεί “εύκολα” να στήσει τα σκηνικά-του και να κατευθύνει την υπόθεσή-του μέσα από γνωστά και αναγνωρίσιμα μονοπάτια.

Εγώ αντίθετα πιστεύω ότι το ιστορικό κείμενο είναι στην ουσία πιο απαιτητικό και θα εξηγήσω τον συλλογισμό-μου:

Αν θέλει κανείς να γράψει για τη σύγχρονη Ελλάδα, δεν θα δυσκολευτεί στο γενικό πλαίσιο, αφού ο ίδιος το ζει. Δεν θα ψάξει λ.χ. να βρει τους δρόμους της Αθήνας, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τα προβλήματα των Ελλήνων, τις συνήθειες της καθημερινότητας, τις ειδήσεις των ΜΜΕ, τα ρούχα και τις μάρκες των προϊόντων, την αργκό των νέων, τα δεδομένα των επαγγελματιών (τουλάχιστον αυτών των επαγγελμάτων με τα οποία έχει μια κάποια άμεση σχέση), τα ψώνια, την εφορία, τους τρόπους ψυχαγωγίας κ.ο.κ. Αν όμως –φανταστείτε το- θέλει να γράψει για κάτι αντίστοιχο στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης ή τον 9^ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, πρέπει να διαβάσει πολύ και επιπλέον να μπει τόσο καλά στο κλίμα της εποχής, ώστε να το περάσει αβίαστα στον αναγνώστη. Αυτό είναι ένα σημείο στο οποίο υστερούν πολλά ιστορικά μυθιστορήματα…

3.      Το να γράφεις για μια άλλη εποχή είναι στην ουσία ένα είδος πολιτισμικής μετάφρασης. Τι εννοώ; Εννοώ πως πρέπει να μεταφέρεις τα στοιχεία, τα λογοπαίγνια, το κλίμα, τις συνήθειες των ανθρώπων στη σύγχρονη γλώσσα κι αυτό ενέχει τον κίνδυνο των (γλωσσικών) αναχρονισμών ή της προδοσίας ενός κόσμου. Είναι δυνατόν να λέει λ.χ. ο Βυζαντινός του 13^ου αιώνα «Φέρε μέσα τους μουσαφίρηδες». Ή θα το εξηγήσεις ως επίδραση των τουρκικών φύλων που υπήρχαν την εποχή εκείνη ή θα αγνοήσεις την ξενική (τουρκική) προέλευση της λέξης «μουσαφίρης» και θα θεωρήσεις ότι ανταποκρίνεται στο καθημερινό ιδίωμα της σύγχρονης ελληνικής και έτσι ταιριάζει ακόμα και στο στόμα ενός αρχαίου Έλληνα ή ενός Βυζαντινού. Πώς με άλλα λόγια θα μπορέσει ο συγγραφέας να αποδώσει το κλίμα της εποχής, χωρίς να φανεί το χάσμα της γλώσσας και της κουλτούρας;  

            Θα ακολουθήσουν μια σειρά κείμενα, που καταπιάνονται με συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές και επιχειρούν να φέρουν στον σημερινό αναγνώστη το παρελθόν ως κειμενικό προϊόν.

 

[Υλικό για τη διακόσμηση της ανάρτησης έλαβα από: www.cambridge.org, www.e-go.gr, traveltipsgr.blogspot.com, www2.maxwell.syr.edu, byzantinemilitary.blogspot.com και shaps.unimelb.edu.au]

Πατριάρχης Φώτιος