“Το Πέρα των Ελλήνων” της Ιώς Τσοκώνα

Η Κωνσταντινούπολη, όχι επειδή είμαι ο Πατριάρχης-της, είναι συνδεδεμένη με άσβεστες μνήμες και με πολιτισμικά δεδομένα που την κάνουν εφάμιλλη μόνο με την αρχαία Αθήνα στη συνείδηση των Ελλήνων. Κι ίσως επειδή ο απόηχος της ελληνικότητάς-της είναι ακόμα ζωντανός, υπερέχει σε συναίσθημα από την πρωτεύουσα της Ελλάδας. 

 

Τουρκικός καφές: Ιώ Τσοκώνα “Το Πέρα των Ελλήνων” εκδόσεις Μεταίχμιο 2014

 

            Την Ιώ Τσοκώνα τη γνωρίζουμε ως μεταφράστρια (δείτε ενδεικτικά ένα-της έργο ΕΔΩ). Τη γνωρίζουμε επειδή μας κάνει γνωστά τουρκικά μυθιστορήματα και μας φέρνει σε επαφή με μια λογοτεχνία, έναν πολιτισμό καλύτερα, που έχει πολλά κοινά και πολλά διαφορετικά με τον δικό-μας. Τώρα μεταφέρει ώς εμάς την κωνσταντινουπολίτικη ατμόσφαιρα στο ελληνικό Πέρα και στην ελληνοτουρκική-του ώσμωση.

            Στην ουσία γράφει ένα αυτοβιογραφικό κείμενο από την παιδική-της ηλικία έως σήμερα, ποτισμένο με μνήμες και στιγμιότυπα. Σ’ αυτό εμβολιάζει το χρονικό, το ταξιδιωτικό κείμενο, τον οδηγό πόλης, την ιστορία, την περιήγηση, το πολιτισμικό σχόλιο, τη γνωριμία με τη ρωμαίικη κουλτούρα που αναπνέει ακόμα στην Πόλη. Το πρώτο πρόσωπο κάνει την αφήγηση προσωπικό ημερολόγιο, αυτοβιογραφία που συνδέει σκηνικά και καταστάσεις με το εγώ που τα έζησε, τα άκουσε ή τα αναζήτησε σε πηγές και σε μαρτυρίες.

            Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης αποδεικνύονται πρωτοπόροι όχι μόνο στην παράδοση που κουβαλάνε αλλά και στην εκπαίδευση με τα στιβαρά σχολεία της ελληνικής ομογένειας, τον κινηματογράφο, το εμπόριο, την καλλιτεχνική παραγωγή. Από την άλλη, η Πόλη είναι ίσως ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα μέρη στον κόσμο, όχι λόγω της εισροής αλλογενών αλλά χάρη στη συμβίωση ποικίλων φυλών: από Έλληνες και Τούρκους μέχρι Αρμένιους και Εβραίους κι από Ιταλούς μέχρι Γάλλους. Ο πολυπολιτισμός-της φαίνεται και στα κτήρια που συνδυάζουν βυζαντινά στοιχεία με οθωμανικά και ρωσικά με δυτικότροπα. Κάνεις μια βόλτα στο Πέρα, στον Ίσιο Δρόμο, δηλαδή στο Ιστικλάλ και χαζεύεις πέρα από την πανσπερμία των ανθρώπων και στην ποικιλία των κτισμάτων: από την καθολική εκκλησία ως την ελληνορθόδοξη κι από τις νεοκλασικές πολυκατοικίες ως τα τουρκικά χαγιάτια.

            Το βιβλίο παρακολουθεί ανά κεφάλαιο τα μνημεία του Πέρα, τις πρεσβείες των ξένων κρατών, τα σχολεία, τα ανθρωπόμορφα αγάλματα, τον ελληνικό τύπο, τα διάφορα μέγαρα με τον αρχιτεκτονικό πλούτο-τους, το Πολιτισμικό κέντρο Ατατούρκ κ.ο.κ. Η παράθεση συνοδεύεται από χρήσιμα ιστορικά στοιχεία, από το πότε και ποιος τα έκτισε μέχρι την πορεία-τους μέσα στον χρόνο μέχρι σήμερα.

            Ωστόσο, παρά την καταγραφική αξία του βιβλίου, ο αναγνώστης πέφτει πάνω στο άχρωμο ύφος της συγγραφέως και αποθαρρύνεται. Η προσγείωση των αναμονών-του έρχεται όταν φαντάζεται πόσο θα κέρδιζε το όλο εγχείρημα, αν η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν ήταν πιο νόστιμη, πιο πεποικιλμένη, το ύφος πιο συγκινητικό, πιο θερμό, λιγότερο άνοστο και ψυχρό. Τέτοια βιβλία, που συνδυάζουν προσωπικές μνήμες και βιώματα με το συλλογικό πνεύμα μιας εποχής και μιας κουλτούρας, μειονότητες σε ένα ξένο περιβάλλον, χρειάζονται ένα πιο πλούσιο υφολογικό βάθος, μια πιο αρτυσμένη γλώσσα. Νομίζω ότι κάπου στη βιβλιοθήκη-μου θα μείνει το βιβλίο αυτό, όχι όμως για τον λόγο-του και την αισθητική-του μορφή, αλλά μόνο για τις πληροφορίες, το γνωστικό-του φορτίο, γύρω από την Κωνσταντινούπολη. 

[Οι φωτογραφίες αντλήθηκαν από τα: www.milliyet.com.tr, www.tovima.gr, www.gotourturkey.com, el.wikipedia.org και constantinoupoli.com]

Πατριάρχης Φώτιος