Ανάγνωση και Πολιτική

(Ο αναγνώστης και οι άλλοι ΙΙ)

 

Ωραίες ιδέες, φαντασμαγορικοί κόσμοι, εξαίσιες αφηγηματικές τεχνικές, άρτια γλώσσα, λυτρωτικοί στίχοι… Τι όμως απ’ όλα αυτά επιδρούν στη ζωή-σου και σε αφυπνίζουν από ένα βόλεμα, στο οποίο εκουσίως και ακουσίως έχεις εγκλωβιστεί;

            Έγραψα στην προηγούμενη ανάρτηση (στις 17/3/2014) ότι εύκολα εσύ, ο αναγνώστης, απομακρύνεσαι από τους άλλους, κλείνεσαι στον κόσμο-σου, σκύβεις πάνω στο βιβλίο-σου και παύεις να παρακολουθείς τον περαστικό συνάνθρωπο. Αν θέλεις, δείχνεις και μια διάθεση αυτοεγκλεισμού, αφού εκπέμπεις μηνύματα του στυλ «Μη με ενοχλείτε, διαβάζω». Έτσι, διαμορφώνεται όχι πλέον το προφίλ του άφωνου διανοούμενου συγγραφέα, που κλείνεται στο γραφείο-του και πληκτρολογεί αμέριμνος, αλλά και το προφίλ του φιλήσυχου αναγνώστη, ο οποίος διαβάζει, ενδιαφέρεται για τις λογοτεχνικές εξελίξεις, παρακολουθεί τις κριτικές και τα ιστολόγια, αγωνιά πότε θα βγάλει ο αγαπημένος-του πεζογράφος το νέο-του μυθιστόρημα ή πότε θα μεταφραστεί το τελευταίο αφήγημά-του, αλλά…

            Αυτή η ομφαλοσκοπική συμπεριφορά θεωρείται εύλογη, καθώς πιστεύεται πια ότι η λογοτεχνία δεν επιδρά καθοριστικά στο κοινωνικό τοπίο και στις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα σ’ αυτό. Αυτή η θέση εντάσσεται στην ευρύτερη πίστη ότι το βιβλίο δεν μπορεί να σε κάνει καλύτερο: «Το ερώτημα για το αν μπορεί η λογοτεχνία να μας κάνει καλύτερους», γράφει ο Χατζηβασιλείου στον ιστότοπο www.oanagnostis.gr , «πήγασε από τη θέση του Στ. Ζουμπουλάκη πως μολονότι η ποίηση και το μυθιστόρημα είναι σε θέση να εγείρουν έναν εις βάθος ανθρωπολογικό προβληματισμό, μάλλον δεν έχουν την ικανότητα να εμπνεύσουν περισσότερη αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων ή να επιφέρουν κάποια βελτίωση της ηθικής τους κατάστασης.».

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ποιος αναγνώστης ξεσηκώνεται από τη λογοτεχνία, ποιος επαναστατεί μέσα-του και δρα αναλόγως, ποιος παρακινείται εν τέλει να αλλάξει τον κόσμο; Κι αν αυτό είναι λογικό («γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα / κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες» έγραφε ο Τίτος Πατρίκιος κι επαναλάμβανε ο Μανόλης Αναγνωστάκης: «Γιατὶ» ὅπως πολὺ σωστὰ εἶπε κάποτε κι ὁ φίλος μου ὁ Τίτος, «κανένας στίχος σήμερα δὲν κινητοποιεῖ τὶς μᾶζες κανένας στίχος σήμερα δὲν ἀνατρέπει καθεστῶτα.»), δεν είναι λογικό το βιβλίο να σε οδηγεί στο άλλο άκρο, αυτός της επανάπαυσης, της ατομικής ολοκλήρωσης, του εφησυχασμού.

            Βλέπω όλο και περισσότερο τους αναγνώστες να κλείνονται στον χώρο-τους, να κρατάνε το βιβλίο-τους και να ταξιδεύουν, χωρίς ωστόσο να αξιοποιούν τη σκέψη, την πείρα, την επαφή με τα σκληρά προβλήματα που οι συγγραφείς θίγουν… Η εξήγηση είναι α) η γενικότερη απολιτική συμπεριφορά που πλήττει μεγάλο μερίδιο των ανθρώπων, στάση που φυσικά τηρούν όσο η πολιτική δεν τους ενοχλεί και β) η θεώρηση της λογοτεχνίας ως ενός περιχαρακωμένου κόσμου, μέσα στον οποίο μπορεί να γίνουν τα πάντα και τίποτα δεν θα βγει εκτός για να σοκάρει τον αναγνώστη. Οι κειμενικοί γαλαξίες δεν έχουν ηθική, δεν σχετίζονται με την κοινωνία, δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ιδεολογικά…

Κι οι φιλαναγνώστες μπλόγκερς, μετά λύπης-μου το διαπιστώνω, παύουν –αν ποτέ είχαν αναπτύξει- να συζητάνε κοινωνικά και πολιτικά, αρέσκονται σε προσωπικές εξομολογήσεις αλλά δεν θίγουν ευρύτερα θέματα, απέχουν από ανάλογους προβληματισμούς και κρατάνε τα βιβλία σαν ευαγγέλια για την απόλυτη ευχαρίστηση μιας μεμονωμένης συνείδησης.

            Παραθέτω ολόκληρο το ποίημα του Τίτου Πατρίκιου, γιατί εκφράζει αυτή την πίκρα:

Στίχοι 2

Στίχοι που κραυγάζουν

στίχοι που ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες
στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη
και μέσα στους λίγους πόδες τους
κάνουν η ανατρέπουν την επανάσταση,
άχρηστοι, ψεύτικοι, κομπαστικοί,
γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα
κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες…
(Ποιες μάζες;… Μεταξύ μας τώρα
ποιοι σκέφτονται τις μάζες;…
Το πολύ: μια λύτρωση ατομική -αν όχι ανάδειξη!...)
Γι' αυτό κι εγώ δεν γράφω πια
για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια,
όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια!
Μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω
να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή-
όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω!...

Η λογοτεχνία εν τέλει γίνεται το όπιο του λαού, που τον κοιμίζει και τον επαναπαύει στις δάφνες-του, που τον οδηγεί σε μια άλλη πραγματικότητα επειδή αυτή τον απωθεί, που τον οδηγεί σε νιρβάνα…

 

[Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από: oneartfulvoice.blogspot.com, bookshelves.tumblr.com, www.tovima.gr, greece.greekreporter.com, muralhasdetroia.blogspot.com και feminspire.com]

Πατριάρχης Φώτιος