“ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ-ΜΑΣ ΠΟΛΗΣ” του Δημήτρη Χατζή

Τα διηγήματα του γιαννιώτη συγγραφέα είναι, θεωρώ, πιο καθηλωτικά, πιο πηγαία, πιο άμεσα και ως εκ τούτου πιο αποτελεσματικά, από αισθητικής αλλά και από αναγνωστικής άποψης, από το περίφημο «Διπλό βιβλίο». Το τελευταίο είναι πιο εγκεφαλικό, χωρίς να λείπουν και σ’ αυτό οι τόνοι συγκίνησης, αλλά τα διηγήματα της μικρής-μας πόλης τραβάνε στα σοκάκια-της τον αναγνώστη και τον ξεναγούν σε μια κοινωνία που αλλάζει και σε έναν κόσμο που σταδιακά εγκαταλείπεται. Η μεταβατική περίοδος του μεσοπολέμου είναι ένα διαχρονικό χρονικό πεδίο, το οποίο πάντα θα έρχεται (ίσως και τώρα ένα τέτοιο ζούμε) και θα απασχολεί τον άνθρωπο που οφείλει να ξαναδεί τη ζωή-του υπό το νέο πρίσμα. 

Κανταΐφι γιαννιώτικο:

Δημήτρης Χατζής

“Το τέλος της μικρής-μας πόλης”

Ρουμανία 1953

Αθήνα 1963

Ροδακιό, Αθήνα 1999 

          Οι ιστορίες της συλλογής συνοδεύουν πολλούς από εμάς από τα σχολικά χρόνια και αφήνουν γλυκόπικρες αναμνήσεις από τα Γιάννινα της εποχής. Αυτό που κυριαρχεί, νομίζω, είναι μια δόση νοσταλγίας για μια κοινωνία που σβήνει, για μια περίοδο που αλλάζει ανεπιστρεπτί, για έναν τρόπο ζωής που δύει στην ανατολή μιας άλλης βιοθεωρίας, επιβεβλημένης από τις τεχνολογικές αλλαγές και τις κοινωνικές εξελίξεις.

          Οι χαρακτήρες ζουν στο μεταίχμιο των δύο εποχών, κατά βάση ριζωμένοι στο παλιό και αυθεντικό, αλλά κατ’ ανάγκη μετακινημένοι στο καινούργιο που ανατέλλει σαν ο μοναδικός δρόμος σωτηρίας και επιβίωσης. Ο Σιούλας ο ταμπάκος, που μεγάλωσε μια ζωή βυρσοδέψης, βλέπει πώς το επάγγελμα φθίνει και οι οικονομικές-του δυνατότητες είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι, βάζει τον εγωισμό-αξιοπρέπεια κατά μέρος και αντί να πουλήσει το δίκαννό-του το χρησιμοποιεί για να μετεξελιχθεί σε κυνηγό. Η οδυνηρή μετάβαση εξηγείται από το γεγονός ότι οι ταμπάκοι ήταν μια επαγγελματική ομάδα που είχαν μεγάλη παράδοση και κύρος στη μικρή κοινωνία των Ιωαννίνων και τώρα πρέπει να απαλλοτριώσουν τα κεκτημένα δικαιώματά-τους και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες.

          Τα υπόλοιπα διηγήματα κινούνται στον ίδιο χωροχρόνο: Γιάννενα του μεσοπολέμου με τις επερχόμενες αλλαγές να τους αποκόπτουν από το παρελθόν. Ο Σαμπεθάι Καμπιλής, εβραϊκή φιγούρα της πόλης, προσπαθεί να περιφρουρήσει την παράδοση, να την κρατήσει αναλλοίωτη όπως αιώνες τώρα, αλλά η επερχόμενη εξολόθρευση από του ναζί θα έπρεπε να είναι καμπανάκι αλλαγής. Η θεία-μας η Αγγελική προσφέρει αφειδώς την αγάπη-της στους γύρω-της, ώσπου έρχεται ο πόλεμος με τη σαρωτική-του ερπύστρια, ο ντετέκτιβ, ο συμβολαιογράφος…

          Σε όλα αυτά υπολανθάνει (αλλά και φαίνεται στο εξασκημένο μάτι) η αριστερή ματιά του Χατζή, ο οποίος συνάπτει τις οικονομικές αλλαγές (τη βάση) με τις κοινωνικές μεταβολές και φυσικά τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων (εποικοδόμημα). Η εργασία μέσω της τεχνολογίας αλλοτριώνει το άτομο και το μετατρέπει σε ρομποτικό παραγωγό, αποσυνδεδεμένο από την ποιότητα της αλλοτινής δημιουργικότητας. Η εστίαση του διηγηματογράφου κατεβαίνει στους απλούς ανθρώπους, στους μεροκαματιάρηδες και στις γυναίκες, που αγκομαχούν σε ένα «τοπίο» που δεν τους χωράει πια.

          Κλείνω τη σύντομη περιδιάβαση στα δρομάκια της «Μικρής-μας πόλης» με το ερώτημα εις εαυτόν: οι ήρωες του Χατζή είναι μοιραίοι ή έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη ζωή-τους; Γενικότερα, ο άνθρωπος είναι υποχείριο των κοινωνικών δεδομένων (μαρξιστική άποψη) ή έχει την απαιτούμενη αυτονομία να αυτοκαθοριστεί; Νομίζω, ότι το κλίμα μέσα στα διηγήματα γέρνει προς την πρώτη άποψη, αφού οι κανόνες της σκακιέρας αναγκάζουν κάθε πιόνι να προσαρμοστεί ή να πεθάνει.

          Το διάστημα λίγο πριν από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο φέρνουν όλη την Ευρώπη στο κατώφλι κοσμοϊστορικών αλλαγών που θα κορυφωθούν με τον πόλεμο. Ο Χατζής βλέπει σε μικροκλίμακα τις ανακατατάξεις και με τη ματιά του βιώματος αλλά και της απόστασης (μέχρι το 1953, όταν πρωτοεκδίδονται) βάζει τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.

          Το τέλος της μικρής-μας χώρας…;

[Πλούσιο φωτογραφικό υλικό για τα Ιωάννινα του μεσοπολέμου, απ' όπου και πήρα μερικές φωτογραφίες, μπορεί κανείς να βρει στα: alekosdigital.blogspot.com, egiannina.wordpress.com,

thesprotia-news.blogspot.com.]

Καλό μήνα

Πατριάρχης Φώτιος