“Το κοιμητήριο της Πράγας” του Ουμπέρτο Έκο

Το διάβασμα έργων του Έκο είναι μια ολόκληρη αναγνωστική περιπέτεια, αφού, ενώ η γραφή-του φαίνεται αργή και λαβυρινθώδης, κρύβει μέσα-της καταρράκτες και δίνες που ο αναγνώστης δεν τις έχει υποψιαστεί.

Cappuccino με σαντιγί και κανέλλα:

Umberto Eco

“Il cimitero di Praga”

Bompiani 2010

Ουμπέρτο Έκο

“Το κοιμητήριο της Πράγας”

μετ. Ε. Καλλιφατίδη

εκδόσεις Ψυχογιός

2011

            Για να διαβάσει κανείς τον Έκο ίσως πρέπει να ξέρει σημειολογία, ώστε να μπορέσει να δει πίσω από τα σημεία του μυθιστορήματός-του. Ίσως πρέπει να ξέρει ιστορία για να μπορεί να παρακολουθεί την εποχή και να μην χάνεται στα άπειρα δρομάκια που επίτηδες ο ιταλός συγγραφέας χαράσσει. Ίσως πρέπει να έχει διαβάσει πολλή ευρωπαϊκή λογοτεχνία, ώστε να εξακριβώνει τις διακειμενικές αναφορές τού Έκο και να συλλαμβάνει τα παλίμψηστα επίπεδα της γραφής. Ίσως τελικά να μην ξέρει τίποτα απ’ όλα αυτά και να απολαμβάνει απλώς τη χαρίεσσα αφήγηση, που πάντα είναι γεμάτη ανηφόρες και κατηφόρες.

            Το τελευταίο έργο τού Έκο βρίσκεται σε μια τομή, στην οποία συναντώνται άλλα κείμενα, τόσο δικά-του όσο και άλλων. Ας ξεκινήσω όμως με τον πυρήνα της υπόθεσης: Ένας αμφιβόλου ηθικής και μάλλον βεβαρημένου ποινικού και ηθικού μητρώου συμβολαιογράφος, ονόματι Σιμονίνι, αφηγείται τη ζωή-του σε ένα ημερολόγιο στα τέλη του 19^ου αιώνα. Εκτός από παραχαράκτης, κατάσκοπος, απατεώνας και καταδότης, σφετεριστής περιουσιών κ.ο.κ. έχει σκοτώσει και δυο-τρεις τύπους σε μια σειρά από συνωμοσίες, διπλούς ρόλους και παιχνίδια εξουσίας. Ήταν αντισημίτης και έζησε εν ολίγοις μια ζωή που στιγματίστηκε από ένα σωρό ανομίες και ανηθικότητες.

            Ο Έκο, σκόπιμα απ’ όσο καταλαβαίνω, γράφει με την αργή, περιγραφική αλλά και γεμάτη πρόσωπα και επεισόδια γραφή των Γάλλων κατά βάση ρομαντικών και ρεαλιστών του 19^ου και παρωδεί –μέχρις ενός σημείου- τη θετικιστική-τους ματιά και τις πολυδαίδαλες ιστορίες-τους. Και ενώ έβλεπα παντού μια επανάληψη των τεχνοτροπιών αυτής της εποχής, στην οποία εξελίσσεται η υπόθεση, η γυναίκα-μου παρατήρησε ότι ίσως ο τίτλος «Το κοιμητήριο της Πράγας» (“Il cimitero di Praga”) μπορεί να έχει κάποια σχέση με «Το Μοναστήρι της Πάρμας» του Σταντάλ (ιταλ. απόδοση “La certosa di Parma”, 1839). Ακόμα και έτσι να μην είναι (το βλέπω πολύ λίγο πιθανό), η εποχή αναπλάθεται με όλο το φόρτο των τύπων-της (μαχαιροβγάλτες, πόρνες, άνθρωποι του υποκόσμου, έμποροι, ιερείς, καρδινάλιοι, αξιωματικοί, ταβερνιάρηδες κ.ο.κ.) και κυρίως με μια παρέλαση κλικών, ιδεολογιών, θρησκευμάτων, αιρέσεων, κομμάτων κ.ο.κ. (καρμπονάροι, μασόνοι, προτεστάντες, γαριβαλδίνοι, κομουνιστές, μεθοδιστές, πιετιστές…) σε μια Ιταλία που βαίνει προς τη σύμπηξη ενός ενιαίου κράτους.

            Αυτές οι διασταυρώσεις ιδεολογιών θυμίζουν το «Όνομα του ρόδου», όπου τα ποικίλα δόγματα σχηματίζουν ένα δίχτυ ερμηνειών που υπό-κειται του βασικού θέματος και δίνουν μια άλλη εκδοχή της ιστορίας. Από την άλλη, η πραγματικότητα και οι συχνές παρερμηνείες-της, όπως αναπτύσσονται στο «Εκκρεμές του Φουκό», είναι ένας άλλος δείκτης για την πλαστογραφία ως μέθοδο προπαγάνδας αλλά και παρ-ερμηνείας της ιστορίας από την ιστοριογραφία. Τα κείμενα δεν είναι αυτά που δείχνουν, δεν είναι αθώα, δεν είναι ουδέτερα ούτε αποκαλυπτικά…

            Η ιστορία από την υπόθεση Ντρέιφους μέχρι όλες τις κατηγορίες εναντίον των Εβραίων μπορεί να γραφεί μεν από τα ντοκουμέντα της εποχής αλλά τα ίδια αυτά ντοκουμέντα είναι συχνά σκόπιμα ή μη παραποιημένα. Η σημερινή λογοτεχνία αποκαλύπτει ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά δεδομένα, αλλά όλα είναι ανθρώπινες καταγραφές και συλλήψεις, υποκειμενικά ιδωμένες εντυπώσεις.

Πατριάρχης Φώτιος