“Ο διχοτομημένος υποκόμης” του Ίταλο Καλβίνο

Καλβίνο και παιχνίδι, Καλβίνο και παράδοξο, Καλβίνο και πειραματισμοί, Καλβίνο και συγγραφικά τεχνάσματα, που προκαλούν, που διεγείρουν, που εντάσσονται στο ρεαλιστικό για να το φαλκιδεύσουν.

Italo Calvino

“Il visconte dimezzato”

1952

Ίταλο Καλβίνο

“Ο διχοτομημένος υποκόμης”

Οι πρόγονοί-μας

μετ. Θ. Ιωαννίδης

εκδόσεις Καστανιώτη

2010

            “Ο διχοτομημένος υποκόμης” είναι ίσως το πρώτο έργο του ιταλού συγγραφέα που ξεφεύγει από τα ρεαλιστικά πλαίσια των διηγημάτων που προηγήθηκαν και χάραξε τη γραμμή της παιγνιώδους γραφής, των πειραματισμών που θα τον οδηγήσουν στην OULIPO, των αφηγηματικών παραδόξων που θα κάνουν τη μυθοπλασία παιχνίδι και διασκέδαση, ανατροπή και σκανδαλιά.

            Ο υποκόμης Μεντάρντο πηγαίνει στον πόλεμο, αλλά μετά την κανονιά που έφαγε κατάστηθα έμεινε μισός. Στην κυριολεξία. Γυρίζει λοιπόν στον πύργο-του και αρχίζει να κάνει μύρια όσα κακά στους υπηκόους-του και εκδηλώνει τη μοχθηρή φύση-του για την οποία πήρε το προσωνύμιο Άθλιος. Επιτρέπει μάλιστα στον εαυτό-του να ερωτευτεί την όμορφη Πάμελα, αλλά αυτή αποκρούει την αγάπη-του. Λίγο καιρό ύστερα επιστρέφει στην περιοχή το άλλο μισό-του, το οποίο είναι καλό και επιδίδεται σε μια σειρά από καλές πράξεις που ανακουφίζουν τον λαό. Στο τέλος ξιφομαχούν για να κερδίσουν το χέρι της Πάμελα, τραυματίζονται αμφότεροι και ο γιατρός καταφέρνει να τους ξαναενώσει…

            Όπως καταλάβατε, όλη η ιστορία είναι μια αφήγηση στα όρια του παράλογου, που επιζεί μέσα σε ένα πραγματιστικό περιβάλλον χωρίς η διχοτομημένη πραγματικότητα να αντίκειται στο υπόλοιπο πλαίσιο. Ο Καλβίνο σίγουρα διασκέδαζε γράφοντας μια ιστορία αλλόκοτη, στην οποία προσπάθησε να διερευνήσει τι συμβαίνει όταν οι δύο εαυτοί-μας διαχωρίζονται και ακολουθούν ο καθένας τον δικό-του δρόμο. Η καλή πλευρά και η κακή αναλαμβάνουν μαζεμένα να κάνουν αυτά που αλλιώς θα αποτρέπονταν, επειδή η μία θα εξουδετέρωνε την άλλη. Έτσι, διαβάζουμε μια αλληγορία όπου το χιούμορ αφήνει να αναπτυχθεί και ο προβληματισμός για το πόσο κακό εαυτό έχουμε που τον κρατάμε δέσμιο της λογικής ή του συνειδητού κι, αν τον αφήναμε ασύδοτο, θα προκαλούσαμε μεγάλο κακό.

            Στη μετάφρασή-του ο Θόδωρος Ιωαννίδης (2002) επέλεξε το “Ο διχοτομημένος υποκόμης” και όχι το «διχασμένος» ή το «διαιρεμένος». Το ρήμα στα ιταλικά σημαίνει «κόβω στη μέση» και εδώ αποδίδει κυριολεκτικά την κατάσταση του υποκόμη. Επομένως στην αφηγηματική λογική το «διχοτομημένος» εκφράζει το εξωτερικό επίπεδο και κατ’ αλληγορία οδηγεί στον διχασμό της προσωπικότητας και στα δεινά που αυτή επιφέρει.

            Το μικρό αυτό μυθιστόρημα το διάβασα περισσότερο ως πειραματισμό και ως δοκιμή στα πιο πρωτότυπα και ευφάνταστα έργα του Καλβίνο που ακολούθησαν. Έτσι, δεν το χάρηκα ως ιστορία ή ως χειρισμό του θέματος αλλά είδα εν σπέρματι αυτό που ξέρουμε πια ότι ακολούθησε, ενώ δεν παρέλειψα να σταθώ στην ορατή αλληγορία που δίνει στην αφήγηση βάθος και νόημα.

Η εικόνα κορυφής είναι παρμένη από το ilcaffeillustrato.it.

Πατριάρχης Φώτιος