Χυμός τρία εσπεριδοειδή: Ελληνική λογοτεχνία σε διεθνές επίπεδο

       Ένας δεδομένος αριθμός ενεργών αναγνωστών διαβάζει ελληνική λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση), ενώ ένα μικρό σώμα κριτικών, πανεπιστημιακών και ας πούμε ιστολόγων κρίνει, μελετά, προβληματίζεται πάνω στη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας-μας. Πρωτοποριακά κείμενα φυσικά δεν κάνουν το μπαμ, ρηξικέλευθα ρεύματα προφανώς δεν εκδηλώνονται, τάσεις που ανοίγουν δρόμο δεν παρατηρούνται. Ως εκ τούτου η διαμάχη για τη βράβευση του καλύτερου βιβλίου και η κριτική αντιπαράθεση στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο έχει μικρό διακύβευμα. Μικρό το χωριό, μικρά τα μαρούλια. Το ίδιο συμβαίνει και στον εκδοτικό χώρο, όπου οι πωλήσεις ακολουθούν συνήθως διαφορετική γραμμή στον άξονα Χ-Ψ από τη γραμμή της αξιολόγησης κάθε λογοτεχνικού έργου στον ίδιο άξονα (ευπώλητα vs. αξιολογηθέντα).

         Ποια η θέση τελικά αυτών των μικρών σκουληκιών πάνω στο τεράστιο αμπελόφυλλο της οικουμένης, για να παραφράσω τα λόγια του Καζαντζάκη; Από το Νόμπελ του Σεφέρη και του Ελύτη έχουν περάσει πολλά χρόνια. Διάφορες βραβεύσεις και μεταφράσεις που γίνονται σε ελληνικά έργα περνάνε απαρατήρητες στο εξωτερικό. Μια δυο φορές με Γαλανάκη, Ζατέλη και Δούκα (αν δεν κάνω λάθος) φτάσαμε κοντά σε ένα λ.χ. Ευρωπαϊκό Αριστείο, αλλά δεν τα καταφέραμε. Κι αν τα καταφέρναμε, δεν ξέρω αν θα πετυχαίναμε κάτι πιο μακροπρόθεσμο. Το 2004 στην Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης πετύχαμε μια πρόσκαιρη προβολή, που έσβησε λίγα χρόνια, αν όχι λίγους μήνες αργότερα. Τα αστυνομικά του Μάρκαρη πήγαν καλά στη γερμανική αγορά. Μόνο η Δημουλά έχω την αίσθηση ότι κάτι πετυχαίνει σε αναγνωρισιμότητα και νομίζω ο Κύπριος Μόντης είχε μπει σε μια ευρεία λίστα για τα Νόμπελ, αλλά δεν προχώρησε.

       Δεν γράφω το ποστ για να γκρινιάξω. Αντίθετα, κάθισα στον υπολογιστή, για να αρθώ πάνω από το μικρό ελληνικό κουτάκι μέσα στο οποίο κάποιοι είναι άρχοντες, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι είναι στην τελευταία επαρχία των γραμμάτων ανά την υφήλιο. Φταίει η γλώσσα; λένε κάποιοι. Τότε ο Κανταρέ, ο Παμούκ και οι λοιποί τούρκοι συγγραφείς, άλλοι λογοτέχνες από εξίσου μικρές γλώσσες γιατί τα καταφέρνουν καλύτερα; Συγκυρίες; Φταίει η κακή οργάνωση στο promoting; Αν ναι, τότε το περιεχόμενο είναι μεν καλό ή έστω μέτριο και ένα καλό αμπαλάζ θα το κάνει πιο δελεαστικό και πιο αναγνωρίσιμο; Φταίει η κοντόθωρη αντίληψη των συγγραφέων-μας που δεν μπορούν να αρθούν πάνω από το μίζερο ομφάλιο λώρο με τα μίντια, τις εφήμερες διακρίσεις και την ελλαδίτικη διαπλοκή; Φταίει μήπως (γενικότερα κρίνοντας) η ελλιπής παράδοση στο μυθιστορηματικό είδος, ενώ στην ποίηση που έχουμε αιώνες γόνιμης καλλιέργειας, τα πράγματα είναι καλύτερα, έστω κι αν η ποίηση δεν πουλάει; Μήπως δεν γράφουμε τόσο οικουμενικά έργα που θα αγγίξουν κάθε ξένο αναγνώστη; Ή μήπως αντίθετα δεν γράφουμε εμφανώς ελληνικά ώστε να δείξουμε κάτι ιδιαίτερο στη μεταμοντέρνα σούπα;

          Απαντήσεις δεν έχω. Ούτε θα ωφελούσε αν εγώ, ο ανώνυμος ιστολόγος σε μια άκρη του διαδικτύου, είχα τη σωστή εκτίμηση για τα πράγματα. Το ζήτημα είναι οι ίδιοι οι συγγραφείς να βάλουν ψηλότερα τον πήχυ και να στοχεύσουν σε έργα που θα συγκριθούν με τα αντίστοιχα των άλλων λαών. Το ζήτημα είναι οι υπεύθυνοι (εκδότες, κριτικοί, αναγνώστες κ.ο.κ.) να πάψουν να εκθειάζουν τη μετριότητα ελλείψει καλύτερου και να απαιτήσουν νέο αέρα και πρωτοποριακές συλλήψεις.

Πατριάρχης Φώτιος