Καφές φίλτρου με άρωμα καρύδα: “Κρέας από σταφύλι” της Σ. Σκαλίδη

Το δεύτερο βιβλίο κρίνεται πιο αυστηρά από το πρώτο. Είναι αναμενόμενο να συμβεί κάτι τέτοιο, καθώς το πρώτο ελαφρύνεται από την αύρα του νεοεμφανισθέντος, και δικαιολογούνται ως συμπτώματα πρωτόλειου λάθη και ατέλειες. Το δεύτερο όμως είναι ανοικτό στην αυστηρή κριτική, γιατί: α) είναι πλέον έργο ωρίμασης και όχι πρωτόπειρου ενθουσιασμού, β) εκτιμάται για το αν ο συγγραφέας προχώρησε στη γραφή και στη σκέψη ή ανακυκλώνεται και γ) αξιολογείται ως σώμα με το πρώτο και δίνει μια συνολικότερη εικόνα για τον δημιουργό.

“Κρέας από σταφύλι”

εκδόσεις Πόλις

2010

         Περνάει αυτό το τεστ η Σταυρούλα Σκαλίδη μετά το επιτυχημένο πρώτο-της έργο “Προδοσία και εγκατάλειψη”, που απέσπασε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου του περιοδικού «Διαβάζω»;

        Ας τα πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: στην παρούσα νουβέλα (;) μια μάνα τρελή ανατρέφει τα παιδιά-της με καταπιεστικό τρόπο, ο γιος μεγαλώνει και κάνει οικογένεια αλλά την εγκαταλείπει για να ξεφύγει από τη μάνα-του, η κόρη-του σαν μεγαλώσει έρχεται στην πόλη για να σπουδάσει κουβαλώντας τα βάρη της πατρικής εγκατάλειψης…

         Η υπόθεση μπλέκει τρεις γενιές και πολλά άλλα πρόσωπα, τα οποία γεμίζουν με τις ψηφίδες-τους το πολυεπίπεδο έργο της συγγραφέως. Η υπόθεση δεν δίνεται χρονολογικά (θα ήταν παλιομοδίτικο και βαρετό) αλλά εναλλάσσονται χρονικά επίπεδα και οπτικές γωνίες με μια τεχνική που μου έφαγε στην αρχή αρκετή φαιά ουσία για να την αποκωδικοποιήσω. Είναι σαν κάποια παιχνίδια με αριθμημένες τελείες που ο αναγνώστης πρέπει να ενώσει με μια μονοκονδυλιά μολυβιού για να μπορέσει να ανακαλύψει το σχέδιο που κρύβεται πίσω τους. Έτσι και στο «Κρέας από σταφύλι» κάθε πρόσωπο και κάθε μικροϊστορία ακούγεται αυτόνομη μέχρι τη στιγμή που το αφήγημα, κάνοντας τον κύκλο-του, ξαναφέρνει τα πρόσωπα συνδεδεμένα φευγαλέα αυτή τη φορά με το υπόλοιπο κάδρο. Η τεχνική αυτή αρκεί να καταξιώσει το βιβλίο με το ευφυές αλλά και καλοστημένο σχέδιό-της.

          Σ’ αυτό το αφηγηματικό πλαίσιο η ιστορία χτίζεται με ύφος λιτό αλλά και ποιητικό, αργό και αλλά σταθερό, ράθυμο αλλά και ισόρροπο μεταξύ εξιστόρησης και συλλογισμού. Δύο πράγματα που θα τα ήθελα διαφορετικά: αφενός το ύφος θα μπορούσε να ποικίλει ακόμα περισσότερο από αφηγητή σε αφηγητή (όσο κι αν φαίνονται τέτοιου είδους προσπάθειες, στην τελική έκβαση κρίνονται ελλιπείς) και αφετέρου πολλές μικρές κοινοτοπίες (ειλημμένες από τραγούδια ή κλισέ φράσεις της εποχής) υποβαθμίζουν τον λόγο.

          Τέλος, θέλω να σταθώ στη δυνατότητα να μελετήσουμε τη συμπεριφορά των προσώπων και πέρα από τα έργα-τους να δούμε και τα αίτια της στάσης-τους, ιδωμένα από ψυχολογικής και, γιατί όχι, από ψυχαναλυτικής σκοπιάς. Ένα παράξενο Οιδιπόδειο (μάνας και γιου) και αμέσως κατόπιν ένα σύμπλεγμα της Ηλέκτρας (κόρης και πατέρα) που στην αλληλοδιαδοχή-τους επηρεάζουν τα μέλη της οικογένειας. Η μάνα έχει σκοτώσει ένα κοριτσάκι μπροστά στα μάτια του μικρού γιου-της, ο οποίος κουβαλώντας τα τραύματα της παιδικής ηλικίας ξεσπά παρατώντας την οικογένειά-του και τις δυο κόρες-του. Η μία από αυτές δίνεται εύκολα σε ερωτικές απολαύσεις ενώ η άλλη, πιο εσωστρεφής και βαθιά τραυματισμένη, επιφυλάσσεται υπερβολικά (;) να συνάψει σχέσεις. Το μετακυλιόμενο τραύμα, οι αμαρτίες γονέων που “παιδεύουσι” τέκνα, η σχέση άπωσης προς συμπεριφορές που εκθέτουν και ακρωτηριάζουν ψυχικά τον ένα εξαιτίας του άλλου…

          Το δεύτερο αυτό έργο είναι καλογραμμένο και άρτιο. Η Σκαλίδη ανεβαίνει σταδιακά και αναγνωρίζεται. Το ζήτημα πάντα είναι να μην εγκλωβιστεί στη μανιέρα του ύφους-της και των (μικρο)αστικών-της θεμάτων και δεν μπορέσει να καινοτομήσει μελλοντικά σε σχέση με τον εαυτό-της.

ΥΓ. Έχοντας έτοιμη την παρουσίασή-μου από την προηγούμενη εβδομάδα, διάβασα στα «Νέα» του Σαββατοκύριακου (10.4.2010) την κριτική του Κούρτοβικ. Ο άνθρωπος αυτός έχει οξύτατη μύτη και δουλεμένη ικανότητα να παρουσιάζει ευκρινώς τις απόψεις-του. Πολλά με βρίσκουν σύμφωνο, όπως ο κίνδυνος μανιέρας και μελοδραματισμού, αλλά πιστεύω ότι η Σκαλίδη εξελίσσεται αφηγηματικά, αφού, όπως προείπα, συνδέει με καλοσχεδιασμένο τρόπο τα επιμέρους στοιχεία. Δες και την άποψη του Βιβλιολόγιου: http://bibliologio.blogspot.com/2010/04/blog-post.html  

Πατριάρχης Φώτιος