Χυμός γκρέιπ-φρουτ: γιατί όχι αστυνομικό μυθιστόρημα;

Αστυνομικό μυθιστόρημα: η παθογένεια μιας ανάκαμψης

         Γενικά ακούμε από παντού τον νέο άνεμο που πνέει στην αστυνομική λογοτεχνία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ένας άνεμος που έβγαλε το είδος από τα στενοσόκακα της παραλογοτεχνίας και το εγκαθίδρυσε στις πλατείες της λογοτεχνίας. Ο κύριος άξονας αυτής της αλλαγής είναι οι κοινωνικές προεκτάσεις που κέντησαν το μυστήριο με προβληματισμό και μετέφεραν την προσοχή όχι μόνο στον εγκληματία αλλά και στο κοινωνικό πλαίσιο.

       Γιατί όμως το είδος εξακολουθεί να προκαλεί (τουλάχιστον σε μένα) επιφυλάξεις για τη δυναμική-του; Πού χαλιέμαι δηλαδή, όταν ανοίγω ένα αστυνομικό κείμενο; Ας εξηγήσω δυο-τρία σημεία:

        α. οι διαδοχικοί φόνοι που παρουσιάζονται στα περισσότερα αστυνομικά έργα εθίζουν τον αναγνώστη στη βία; Θα πει κανείς: μα κάτι τέτοιο το έχει ήδη συνηθίσει από τις χολιγουντιανές ταινίες στην τηλεόραση. Ναι, αλλά είναι λογικό αυτό που κατηγορούμε σε ευτελείς, εμπορικές παραγωγές ή σε θεαματικές σκηνές να το συναντάμε στη λογοτεχνία και μάλιστα όχι σ’ αυτήν που χαϊδεύει αυτιά εύκολων αναγνωστών παραλίας; Αν θέλουμε να δούμε τη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία ως κάτι υψηλότερο, πόσο η παρέλαση νεκρών, ιδωμένη σαν κάτι ανεκτό και αναμενόμενο, σαν κάτι που δεν προκαλεί φρίκη ή απέχθεια, μπορεί να συνεχιστεί, έστω κι αν είναι συστατικό στοιχείο του είδους; Το ζήτημα είναι πόσο συνηθίζει ο αναγνώστης και θεωρεί τους νεκρούς ένα ακόμα πεδίο για να οξύνει την κρίση-του και όχι ως το αποτρόπαιο αποτέλεσμα κοινωνικά καταδικαστέων παραγόντων. Μπορεί με άλλα λόγια η αστυνομική λογοτεχνία να γίνει κάποια στιγμή αντι-εγκληματική;

        β. στο άλλο άκρο του προβληματισμού-μου είναι η αισιόδοξη προοπτική ότι πάντα ο δράστης / οι δράστες συλλαμβάνονται. Εξίσου ακραίο και αντιρεαλιστικό είναι να πιστεύει ο αναγνώστης ότι η δικαιοσύνη πάντα θριαμβεύει και ότι το happy end είναι η συνήθης κατάληξη κάθε εγκλήματος. Στη ζωή ένας τέτοιος συλλογισμός φαντάζει ρομαντικός, ουτοπικός και μέχρι ενός σημείου αιθεροβάμων. Ευτυχώς, αυτό σε πολλά άλλα έργα δείχνει να μετριάζεται, καθώς με ποικίλες παραλλαγές (σύλληψη αλλά όχι καταδίκη, εύρεση του δράστη αλλά αδυναμία σύλληψής του κ.ο.κ.) η λογοτεχνία έρχεται πιο κοντά στην πραγματικότητα.

         γ. η στροφή που έχει γίνει στην αστυνομική πεζογραφία αφορά και στα αίτια των εγκλημάτων και συνεπώς στο ποιος κρύβεται πίσω από αυτά. Έχει περάσει πλέον η εποχή που μας σέρβιραν φόνους από ζήλια, ερωτική απογοήτευση, ιδιωτικές διαφορές κ.ο.κ., ενώ τώρα κυριαρχούν τα κοινωνικά προβλήματα και το οργανωμένο έγκλημα. Η αστυνομική λογοτεχνία θέλει να πιάσει τον σφυγμό της κοινωνικής πραγματικότητας με εγκλήματα που αφορούν το σύνολο και όχι το άτομο. Η ένστασή-μου: πιθανότατα η εντύπωση πως μόνο οργανωμένα εγκλήματα συμβαίνουν και ποτέ προσωπικά, ψυχολογικά ή άλλα κίνητρα δεν οδηγούν στην παράνομη πράξη παρουσιάζουν τον μέσο άνθρωπο ανεύθυνο για την εγκληματικότητα, εν γένει φιλήσυχο, συνολικά αναίτιο. Πάντα δηλαδή σκοτώνουν οι κακοί, οι εκ φύσεως ή εκ συμφέροντος κακοί, και όχι πολλοί καθημερινοί άνθρωποι που ωθήθηκαν παρορμητικά ή αναγκάστηκαν από εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις να φτάσουν στο έγκλημα;

        Ανάλογες ήταν και οι ενστάσεις σε παλαιότερες εποχές, όταν το αστυνομικό μυθιστόρημα ήταν στο περιθώριο για τον επιπλέον λόγο ότι ήταν προχειρογραμμένο και γλωσσικά αδούλευτο. Σήμερα φυσικά έχει ανέβει επίπεδο, τόσο αισθητικά όσο και ιδεολογικά, και εντάχθηκε στο κύριο σώμα της λογοτεχνίας. Παύει όμως να προβληματίζει;

Πατριάρχης Φώτιος