Παύλος Μάτεσις: μεταξύ ύψους και βάθους
Μεθαύριο, την Τρίτη 13 Μαρτίου (στις 20.00), στον Ιανό οργανώνεται εκδήλωση με αφορμή την 50ή έκδοση της “Μητέρας του σκύλου”. Θα μιλήσουν οι Τ. Χυτήρης, Στ. Δάνδολος και Αύγ. Κορτώ.
Ο Παύλος Μάτεσις είναι στ’ αλήθεια ιδιαίτερη περίπτωση καταρχάς θεατρικού συγγραφέα και πεζογράφου με κείμενα που κινούνται από το πιο υψηλό στο πιο χαμηλό επίπεδο και τανάπαλιν. Ακριβώς επειδή πειραματίζεται, άλλα του θεατρικά έργα είναι στρυφνά και απωθητικά (π.χ. το φωκνερικό “Προς Ελευσίνα”) κι άλλα παιγνιώδη (λ.χ. “Λύκε λύκε”) και βαθυστόχαστα χωρίς να ελιτίζουν (λ.χ. Η Τελετή). Στα πεζά του ακολούθησε φθίνουσα πορεία από την απώτατη κορυφή (το εμβληματικό “Η μητέρα του σκύλου”) σταδιακά σε κατώτερα επίπεδα, όπως “Ο Παλαιός των Ημερών” (1994), ο “Σκοτεινός οδηγός” (2002) και ο “Μύρτος” (2004). Τα έργα του μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: α) σ’ αυτά που ακολουθούν την κλασική αφηγηματική δομή με αρχή, μέση και τέλος (“Η μητέρα του σκύλου”) και β) σ’ αυτά που γράφονται με την “επεισοδιακή” κατ’ Αριστοτέλη γραφή ως συνονθύλευμα εικόνων και σκηνών.
“Η μητέρα του σκύλου” (1990) είναι έργο σταθμός όχι μόνο για τον ίδιο τον δημιουργό, αλλά και για όλη τη νεότερη ελληνική πεζογραφία. Ο συγγραφέας αποδεικνύει πως είναι υφοπλάστης περιωπής, που μπορεί ακόμα και να γράψει σε αυτό που έχω ονομάσει γυναικεία-θυμική γραφή, καθώς βάζει την ηρωίδα του να μιλάει με αφέλεια αλλά και ειλικρίνεια, με συναισθηματισμό αλλά και με ανυποψίαστη ωμότητα… Πρόκειται για την αφήγηση επαρχιώτισσας ηθοποιού γύρω από τις δύσκολες μέρες της κατοχής, η οποία βγάζει στην επιφάνεια την απλή ματιά, έστω κι αν συνοδεύεται από σκόπιμη αφέλεια, αυταπάτες, φαντασιώσεις και παρακρούσεις που ανατινάζουν τον ρεαλισμό της αφήγησης. Έχουμε στην ουσία μια στρεβλή ματιά για τον στρεβλό νεοελληνικό μας βίο, μια αυτοσαρκαστική κατόπτευση της μεταπολεμικής Ελλάδας με όλα τα μίζερα συμπλέγματά της.
Ενδιαφέρουσα θα είναι η παρουσίαση από τον Αύγουστο Κορτώ, καθώς σε εμπρηστικό δοκίμιό του στο “να ένα μήλο” (τχ. 2) αναγνωρίζει στο έργο την κορυφαία θέση που του αξίζει, αλλά κατακεραυνώνει τον “Σκοτεινό οδηγό” ως “βιβλίο κουραστικό και ασυνάρτητο” κ.τ.λ. Αν πάρει πίσω όσα έχει με ζέση δηλώσει, θα έχει πέσει κι αυτός στην παγίδα των δημοσίων σχέσεων…
Εν τέλει, όπως ισχύει και σε άλλες περιπτώσεις, δεν αγαπάμε τον δημιουργό και το σύνολο του έργου του, αλλά συγκεκριμένα κείμενα που ξεχωρίζουν και μπορούν να διαβαστούν περισσότερες της μίας φορές.
Πατριάρχης Φώτιος
11.3.2007
17 comments:
Καλησπέρα σας. Φοβάμαι ότι στο μέλλον θα σας λείψω περισσότερο. Δεν συμμερίζομαι τις λογικές των ιστοριών που παραθέτετε, είναι έξω από τη ζωή μου. Εννοώ:
1. Πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος του κύρους -και της ηλικίας- του κ. Μάτεσι να ενοχλείται (ΑΝ συμβαίνει αυτό) από κάτι που έγραψε ένας (αξιόλογος μάλιστα) πολύ νεότερός του; Είναι χαρά η συνομιλία ανάμεσα στις γενιές, ο καταξιωμένος δεν έχει τίποτα να φοβηθεί και είναι ευτυχία να μπορείς να προβληματίζεσαι για τη ζωντάνια και την πρόσληψη ενός παλιού κειμένου σου από τους νεότερους.
2. Από αυτό που λέτε, τόσο τρομερά αρνητική είναι μια κριτική του τύπου "κουραστικό και ασυνάρτητο" ώστε πρέπει να αναθεωρηθεί; Εγώ μπορώ να σας πω μισή ντουζίνα σούπερ ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που είναι κουραστικοί και ασυνάρτητοι. Δηλαδή, ούτε με λίγο χιούμορ δεν μπορούν να κάνουν τις δημόσιες σχέσεις; Ας πάρει και ο Μάτεσις ένα κείμενο του Κορτώ και ας το ξετινάξει. Και μετά να πάνε να τα πιούνε και να γελάσουνε. (Δεν γνωρίζω τους ανθρώπους, εννοείται υποθετικά μιλάω. Μπορέι και να κάνουν έτσι)
Πάντως όλα αυτά (μαζί, με συγχωρείτε, κι εσείς που τα σκαλίζετε) μου βγάζουν ένα μίζερο μικροαστισμό. Για άλλη μια φορά, τι σημασία έχουν;Βεβάιως ο κ. Μάτεσις πρέπει να τιμηθεί. Πέραν τούτου,θα κάτσουν σοβαροί άνθρωποι να ασχοληθούν αν ο κ. Κορτώ έγραψε ότι ήταν κουραστικό και ασυνάρτητο; (καλά έκανε, -εννοώ, τι τους κόφτει;)Ειλικρινά, με πείθετε ότι όλα αυτά είναι εντελώς για γέλια. Καθόλου πνεύμα, φαντασία και διδακτική δύναμη δεν διαθέτουν, γνωρίσματα που θα έπρεπε να είναι εκ των ων ουκ άνευ για συγγραφείς.
Ουφ, κουράστηκα! (σας το έχω πει; βαριέμαι να γράφω!)
Αφήστε όμως, Πατριάρχα, τους ανθρώπους στις σχέσεις τους, τι σας πειράζουν;
Να είστε καλά (ελπίζω να αναπλήρωσα το κενό της απουσίας μου! Παρεμπιπτόντως, δεν καπνίζω φυσικά!)
Αγαπητή Pelegrina, ο Μάτεσις ως ιδιοσυγκρασία, απ' ό,τι τον έκοψα σε μια ομιλία του, δεν ανέχεται την κριτική. Και ο Κορτώ δεν έγραψε απλώς "κουραστικό και ασυνάρτητο", αλλά με λάβρο ύφος μίλησε για ένα κάκιστο βιβλίο -πράγμα για το οποίο συμφωνώ.
ΑΛΛΑ: το ποστ μου μιλάει για τη "Μητέρα του σκύλου" και τις αρετές του και σ' αυτό θέλω να σταθώ. Εσύ πιάστηκες από μια δευτερεύουσα παρατήρηση.
Το Βιβλιοκαφέ προσφέρει τα πάντα, από καφέδες μέχρι φρουτοσαλάτες κι από αναψυκτικά ως χυμούς.
Να 'σαι καλά.
Πατριάρχης Φώτιος
Ελεγα πως δεν θα ανακατευτώ σε αυτό το post το πολύ ενδιαφέρον - και προκλητικό με την έννοια πως μπορεί να γίνει αφορμή για να ανοιχτεί μια μεγάλη θεωρητική συζήτηση από την οποία ίσως μάθουμε ο ένας από τον άλλον, γιατί η περίπτωση είναι Λεπτή και θα προτιμήσω να σας επισκεφτώ σε επόμενο case study.
Ομως δεν μπορώ να αντισταθώ στην πρόκληση των δηλώσεων της pelegrina και σε αυτό το από δορυφόρο βλέμμα της Ζωής. Σε συγχωρείτε αγαπητή, μόνο και μόνο για να σας δείξω ένα κάποιο μικρό μέρος της πραγματικότητας που ζούμε καθημερινά εμείς οι κοινοί θνητοί θα ήθελα να σας απευθυνθώ με επιχειρήματα. Αλλά ΘΟΥ ΚΥΡΙΕ ΦΥΛΑΚΗΝ ΤΟ ΣΤΟΜΑΤΙ ΜΟΥ δευτεριάτικα. Κι ότι έλεγα να κόψω το κάπνισμα.
Καλημέρα σας, Πατριάρχα. Έχετε δίκιο για το ποστ, αλλά τι να έλεγα; Η μητέρα του σκύλου είναι ένα βιβλίο που έχω διαβάσει πριν πολλά χρόνια. Ένα απόσπασμά του μάλιστα διδάσκω και στο σχολείο (ο άρτος μου ο επιούσιος!) Είναι καταξιωμένο βιβλίο και η δική σας κριτική στο μπλογκ είναι αντιστοίχως πολύ υψηλού επιπέδου. Θεώρησα αστείο να συνομιλήσω (να μη μιλάμε απλώς για να δηλώνουμε την παρουσία μας!)σ' αυτό το επίπεδο και επέλεξα το χαμηλότερο!
Επ΄σης, ξαναδιαβάζοντας το σχόλιό μου δημοσιευμένο, σας ζητώ συγνώμη για το "ουφ, κουράστηκα". Είναι άπρεπο.
Προς τον άλλο κύριο:θεωρώ τεράστιο κοπλιμέντο το ότι νομίζετε πως βλέπω τη ζωή από δορυφόρο!
Καλημέρα σας (γιατί με καλεί η σκληρή πραγματικότητα!)
Δεν ήταν μέσα στις προθέσεις μου η κολακεία αλλά ο καθένας μας παίρνει αυτό που θέλει από τη ζωή, αυτό είναι αλήθεια pelegrina.
Πριν λίγες μέρες Πατριάρχα, κάναμε εδώ διάλογο με κάποιον mamaloukas που κατά δήλωσή του είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος της εφημερίδας Αυγή.
Σήμερα επισκέφτηκα το blog του και ο εν λόγω κύριος έχει αραδιάσει φωτογραφίες νεκρών [πρόσωπα για τα οποία δίνει στοιχεία και τα οποία βρίσκονται σε ψυγεία ανά τον κόσμο].
Δεν είμαι εκεέινος που θα καταγγείλω στην αρμόδια αρχή, αλλά είμαι εκείνος που θάθελα να ενμημερώσω αυτή την τράπεζα αν δεν είναι ήδη ενήμερη. Ντροπή!! Οι νεκροί είναι ό,τι πιο ιερό σε όλους του πολιτισμούς που εγώ γνωρίζω.
Αγαπητοί συνδαιτημόνες του καφέ,
Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τους αυτούς μας και να μην βαυκαλιζόμαστε με αυταπάτες. Το κορυφαίο και άξιο έργο του Ματεσι υπήρξε η Μητέρα του Σκύλου και μόνον αυτό.
Μετά ο σεβαστός κ. Μάτεσις περιέπεσε σε επαναλήψεις και κατέληξε σε έργα γκροτέσκ, τα οποία δεν έπρεπε ούτε να κυκλοφορήσουν (αν υπήρχε φίλτρο στους εκδοτικούς οίκους).
Πιστεύω ότι ο Κορτώ και ο κάθε Κορτώ έχει δικαίωμα να κρίνει το κακό έργο έστω κι αν κάποιος συγγραφέας έχει μια ιστορία (προπάντων στις μεταφράσεις θεατρικών).
Οσο για την υποψηφιότητα του Μάτεσι για το νόμπελ λογοτεχνίας, θεωρώ πως ήταν άτοπη και φανφαρώδης ενέργεια κάποιων κολλητών.
Επιτρέπονται τα πάρτυ και οι εορτασμοί σε μη αναστρέψιμες ηλικίες!
Πάντως, εν κατακελίδι, η ελληνική πεζογραφία έχει ανάγκη απο συνέχεια και συνέπεια.
Ευχαριστώ όλους σας
Διάκονος
Ethos, θα παρακαλέσω ακόμα μία φορά να μη χρησιμοποιείται το blog μας για συζητήσεις γηπέδου και τηλεπαραθύρων. Εδώ μιλάμε μόνο για βιβλία και γι' αυτό θα παρακαλέσω τον Μαμαλούκα να μην απαντήσει.
Διάκονε, συμφωνούμε απόλυτα. Η "Μητέρα του σκύλου" βρίσκεται σε κορυφαία θέση στα μυθιστορήματα της τελευταίας τριαντακονταετίας, ενώ τα υπόλοιπά του δεν κατάφεραν να ορθωθούν σε ανάλογο ύψος.
Πατριάρχης Φώτιος
Καλησπέρα σας. Ας μου επιτραπούν ορισμένα σύντομα σχόλια.
1. Η ανάγκη του Μάτεσι για πειραματισμούς εντοπίζεται, ήδη, από τα πρώτα βήματα της συγγραφικής του πορείας και σε αυτήν οφείλονται οι καρποί της ωριμότητας, μεταξύ των οποίων, σαφέστατα, "Η μητέρα του σκύλου" . Μην ξεχνούμε πως, για παράδειγμα, την "Τελετή" ακολουθούν ο "Σταθμός" και η "Καθαίρεση".
2. Ο, υποκειμενικός, χαρακτηρισμός ενός έργου ως στρυφνό δε μειώνει την αξία του, την καλλιτεχνική και εμπορική του επιτυχία. Παράδειγμα "Ο περιποιητής φυτών". Εκείνοι που έχουν κατα νου το ανέβασμά του από το "Εθνικό" σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου μπορούν, ίσως, να αντιληφθούν τα λεγόμενά μου.
3. Η στρυφνότητα του χαρακτήρα ενός ανθρώπου και η ανάγκη επιβεβαίωσης της, στην προκειμένη περίπτωση, συγγραφικής του αξίας, δε συνεπάγονται αντικοινωνική συμπεριφορά.
Φίλε anonymous, δημοσιεύω το σχόλιό σου, παρόλο που είναι ανώνυμο, γιατί βλέπω ότι γνωρίζεις το έργο του Μάτεσι και επιχειρηματολογείς με νηφαλιότητα. Ασπάζομαι την άποψή σου για ανιούσα πορεία στο έργο κάποιου, πράγμα ωστόσο που δεν ισχύει στο πεζογραφικό έργο του Μάτεσι, καθώς μετά την κόρυφή, πάτωσε... Από την άλλη, επειδή δεν θέλω να μιλήσω για τον άνθρωπο Μάτεσι, αλλά μόνο για τον συγγραφέα, πιστεύω ότι κάποια έργα του δεν είναι απλώς στρυφνά, αλλά και ελιτίστικα σε σημείο που να χάνεται η αντιστοιχία μορφής και περιεχομένου: με άλλα λόγια ένας ακραίος φορμαλισμός που δεν μεταφέρει και μια ολοκληρωμένη θεματική.
Καλωσόρισες στο Βιβλιοκαφέ.
Πατριάρχης Φώτιος
(Διάλεξε ψευδώνυμο, για να συνεννοούμαστε)
Καλησπέρα σας.
Η εξελικτική πορεία ενός συγγραφέα, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, είναι λογικό να έχει τις περισσότερο και τις πιο λίγο επιτυχημένες στιγμές της.
Υπό αυτό το πρίσμα, δε θεωρώ πως "Ο παλαιός των ημερών", για παράδειγμα, συγκαταλέγεται στα έργα του Μάτεσι που "πάτωσαν".
Εξάλλου, η επικοινωνία των ματεσικών κειμένων, πεζών και δραματικών, μεταξύ τους, μόνο ως επανάληψη δεν μπορεί να εκληφθεί, όπως διάβασα σε σχόλιο φίλου. Ας δώσω ελάχιστα παραδείγματα: η Ραραού τρυπώνει στις σελίδες του "Σκοτεινού Οδηγού" από συγγραφική αμηχανία;Ο ακρωτηριασμός των ποδιών, που επανέρχεται σταθερά στο έργο του συγγραφέα από τα πρώτα του, ήδη, δράματα δηλώνει έλλειψη έμπνευσης;
Όσο για το χαρακτηρισμό των έργων του Μάτεσι ως γκροτέσκα: νομίζω πως ο συγγραφέας δεν κατέληξε σε αυτά, αλλά από αυτά ξεκίνησε. Πως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την "Καθαίρεση"; Τι είναι το "Ενοικιάζεται φύλακας άγγελος"; Και μιλούμε για μια χρονική απόσταση της τάξεως των 35 χρόνων, περίπου, που μεσολαβεί μεταξύ των παραπάνω έργων. Για ποιο λόγο, όμως, τα γκροτέσκα κρίνονται ως έργα κατώτερης ποιότητας; Έργα του Artaud η του Vitrac παρουσιάζονται ακόμα στα μεγαλύτερα θέατρα. Σαφέστατα, δεν επιδιώκω να συγκρίνω το Μάτεσι με τους εν λόγω συγγραφείς, αλλά περιμένω με ενδιαφέρον αντίθετες απόψεις...
Vasanta, καλωσόρισες.
Ομολογώ ότι το "πάτωσε" για τον Παλαιό των Ημερών ήταν υπερβολικό και υπαναχωρώ, χωρίς ωστόσο να το θεωρώ σπουδαίο έργο. Φυσικά τα στοιχεία που αναφέρεις από το έργο του Μάτεσι δεν το κάνουν λιγότερο ποιοτικό, αλλά ο χειρισμός τους από κείμενο σε κείμενο: αλλού είναι πετυχημένος κι αλλού αποτυχημένος.
Πατριάρχης Φώτιος
αγαπητοί βιβλιοφάγοι,
ουδέν ίχνος ειρωνίας στην προσφώνησή μου, σας βεβαιώ. είμαι κι εγώ, όπως και ο μάτεσις - ψευδωνυμάδες γαρ - βαθύτατα ευγνώμων κάθε φορά που διαβάζω, έστω κι εν μέσω ύβρεων ή επιχειρημάτων που φωταγωγούν την ημιμάθειά μου, το αυτοπαθές παράσημο του ονόματός μου. γελειότης, πιθανώς, και δεν επιδιώκω να τραβήξω παραπέρα την εικοτολογία περί συγγένειάς μου με τον μάτεσι, καθώς κάμνουμε διαφορετικές δουλειές, κι έχουμε διαφορετική στρυφνάδα ο καθένας μας. μάλιστα, η στρυφνάδα του μάτεσι είναι αυτή που πιθανώς - υποσυνείδητα - θα ήθελα να έχω κι εγώ παιδιόθεν, απ'τον καιρό των πρώτων αδιάβαστων (διττής σημασίας προσδιορισμός) βιβλίων μου, μα που το μικρό μου εμβαδόν δεν επέτρεπε παρά ως οργίλη συμπεριφορά σε συνεντεύξεις και σε κείμενα κριτικής.
δεν σβήνω σε καμμιά περίπτωση την κριτική μου - θα πρόσθετα ίσως μόνον τη διαπίστωση πως, κρίνοντας κι απ'την έκτοτε παραγωγή του μάτεσι, μάλλον η διαμονή στην πρόζα τον βάρυνε κάπως. άλλωστε και στην αφροδίτη, το έργο-πείραμα, και στον παλαιό, το 'μεγάλο άρρωστο βιβλίο' του, που θα'λεγε ο Τρυφφώ, φαινόταν αυτό που κι ο ίδιος ομολογεί, ότι στην πρόζα διατελεί λαθρεπιβάτης.
από κει κι έπειτα, το τι οφείλουμε ως ηδονιστές ή φερέλπιδες ή επίδοξοι ή περιστασιακώς συμπλεγματικοί κι αποτυχημένοι (ιδιότητες που αποδίδω συνολικά στον εαυτό μου) στην μητέρα του σκύλου, το να τ'αναφέρουμε ή να τ'απαριθμήσουμε, θα είναι σαν να ανακαλύπτουμε τον τροχό.
συγχωρήστε μου τον αθέλητο ακκισμό της παρέμβασης σε μια συζήτηση στην οποία δεν εκλήθην (και δεν το λέω ως μομφή, αλλά ως μικροαστικό δισταγμό απέναντι στην διαλαλούμενη ελευθερία του ίντερνετ, την οποία αμήχανα μόνον και σπανίως οικειοποιούμαι - νιώθω λίγο, όπως έλεγε η γιαγιά μου "σαν την πούτσα που βγαίνει απ'το βρακί").
αγαπημένοι πάντα πάντα
α.κ.
Αγαπητέ Αύγουστε Κορτώ, καλωσόρισες στο καφέ μας. Στην αρχή δεν αναγνώρισα το ύφος σου -πολύ γαρ μπερδεμένος και χειμαρρώδης ο λόγος σου-. Ακούω όσα λες, αλλά θα ήθελα να μάθω και τι είπες στην εκδήλωση.
Πατριάρχης Φώτιος
αγαπητέ πατριάρχα,
(εγώ που είμαι ποστ-μόντερν φέμινιστ μπορώ να λέγομαι μητριάρχις; ή μητριάρχισσα, που έχει και το 'άρχισα' μέσα κι υπονοεί ότι η μητέρα μου προήλθε από εμένα κι άρα μάλλον γάμησα τη γιαγιά μου - ειδεχθής πολυλογία, αλλά έχω πιει υπερβολικά πολλούς καφέδες σήμερις).
στην εκδήλωση, που λες, δε θέλησα να επανεπινοήσω κι εγώ τον τροχό. γι'αυτό βδελύττομαι τις παρουσιάσεις κι έχω κάνει μόνο μία νομίζω, γιατί το να μαζευτούμε ως αυτονόητο κοινό και να πούμε εν χορώ αυτονόητα πράγματα είναι θλίψη, ζόφος, εμπαιγμός και ανία που να κόβεις τη σφαγίτιδα με τα δόντια.
οπότε εγώ έγραψα ένα κείμενο για το πώς με βοήθησε η ραραού στα πρώτα βήματα ως θεμέλιο αυτοφυούς συγγραφικού μεγαλείου, που ανάλογά της θεωρώ - για τη δική μου θρέψη τουλάχιστον - μόνον το τρίτο στεφάνι και την κασσάνδρα της καραπάνου. ξέρεις, μωρέ, κι αυτό που λέω κοινότοπο είναι κατά βάθος (οι αόρατες γέφυρες ταλέντου και σούι γκένερις ιδιοφυΐας κτλ., όρα Χατζιδάκι ή Σαββόπουλο), αλλά είναι λιγότερο κοινότοπο απ'το να φιλώ επί δέκα λεπτά τα ματεσοπάπαρα για ένα ζήτημα απέναντι στο οποίο όλοι τοποθετούνται ως ματεσοπαπαροφιλούντες και-φιλούσες.
Μπορείς να λέγεσαι από Κορτώ μέχρι Χατζόπουλος κι από Ματεσόφιλος μέχρι Ματεσοφάγος (με όλες τις έννοιες).
Πατριάρχης Φώτιος
Τα νεύρα μου πετραύγουστε με τους εντυπωσιασμούς. Δεν σοκαρίστηκε κανείς εδώ από τις πούτσες και τα γαμήσια της γιαγιάς σου.
Περνούσα και μια και σε πέτυχα τόσο "μπερδεμένο και χειμαρώδη" που λεέι κι ο πατριάρχης...
Post a Comment