Χυμός σαγκουίνι

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ
Μέρος 2ο

Ας το πούμε αλλιώς: η πολλαπλότητα και η ανισότητα των νόμων της λογοτεχνίας είναι τόσο μεγάλη, ώστε να καθίσταται μεν δυνατό να υπαγάγουμε μεμονωμένους από αυτούς σε μια κοινή έννοια ευταξίας (και η φορμαλιστική θεωρία έκανε μεγάλες προσπάθειες σε αυτό), ποτέ όμως δεν είναι εφικτό να συλλαμβάνουμε την ολότητά τους σε ενιαία αιτιακή, γενετική, ακολουθία. Με αυτόν τον περιορισμό, η κριτική εξακολουθεί να έχει φιλοδοξίες εγκυρότητας, όχι όμως με απόλυτη λογική απαίτηση εξουσίας, αλλά με έναν γνώμονα ο οποίος την εξυπηρετεί ως ώθηση και οδοδείκτης σε όλες της τις διερευνήσεις. Προϋποθέτει λοιπόν μια νομοτέλεια, μια «φύση του λογοτεχνικού», η οποία είναι μεν ενδεχομενική, αλλά αναγνωρίζει αυτήν τη νομοτέλεια «για το καλό της».

Οπωσδήποτε σε αυτήν την τυπική σκοπιμότητα της κριτικής (δηλαδή στην προσπάθειά της να συγκροτηθεί ως συνεχής ερμηνεία όλων των κατ’ εξαίρεση νόμων και μορφών της λογοτεχνικής δημιουργίας) δεν λαμβάνει, ούτε θεμελιώνει μια θεωρητική γνώση. Μόνο κατασκευάζει, κρίνει και διερευνά έναν αφηγηματικό μίτο. Ως δογματικό σύστημα, η κριτική δεν αποκτά εδώ (ως εξατομικευμένη βιβλιοκριτική) νέο περιεχόμενο. Οι συνταγματικές αποφάνσεις με τις οποίες συνήθως εργάζεται (ότι το νόημα επιλέγει πάντα τον συντομότερο δρόμο, ότι η λογοτεχνία δεν κάνει τίποτε εις μάτην, ότι δεν ανέχεται άλματα, ότι, μολονότι πλούσια σε είδη, είναι φτωχή σε γένη… κ.λπ.) δεν είναι απόλυτοι προσδιορισμοί της ουσίας της (του εκάστοτε περιεχομένου), όσο αφετηριακές συναρτήσεις της ίδιας της a priori κριτικής ικανότητας.

Αυτός ο κυρίαρχος νόμος στον οποίο υπάγεται κάθε στοιχείο του έργου, ήδη από την πρωταρχική του μορφή, εμφανίζεται εδώ ως ο απριορικός ρυθμιστής εκείνης της συνάφειας και της μακάριας συμφωνίας που αναγνωρίζουμε με θαυμασμό στο επιτυχημένο έργο και που αρνούμαστε τελεσίδικα από κείνο που αποτυγχάνει να μας ανταμείψει.

Πολλοί γράφουν για τη λογοτεχνία με το άλλοθι της «αυθόρμητης γνώμης», χωρίς να γνωρίζουν ότι αυτή η αφετηριακή, καταγωγική αυθεντικότητα είναι ανύπαρκτη. Και το μόνο που κατορθώνουν επιδιώκοντας το «δήθεν αυθεντικό», είναι να αποκαλύπτουν την κοινοτοπία μιας τρέχουσας εντύπωσης.

Κάτια
27-8-2006