Paul Greveillac, “Αφέντες και δούλοι”

Το μαοϊκό καθεστώς στην Κίνα, όπως όλα τα κομουνιστικά, έχει τους ευνοούμενούς του και τους υπό δυσμένεια. Αυτό δεν αγγίζει μόνο τα διοικητικά στελέχη, αλλά και τους καλλιτέχνες. Μέσω λοιπόν ενός ζωγράφου, ξεδιπλώνεται όλος ο κισσός της χώρας, της εξάρτησης από την εξουσία, των αλλαγών που δεν αφήνουν κανέναν να μείνει όρθιος.

 

Paul Greveillac  “Maîtres et esclaves” 2018 “Αφέντες και δούλοι” μετ. Γ. Καυκιάς εκδόσεις Πόλις -2020

Το δώρο της ξαδέλφης μου για τα γενέθλιά μου το κοίταξα καχύποπτα. Τι με νοιάζει εμένα μια οικογένεια Κινέζων στην εποχή του Μάο Τσε Τουνγκ; Τελικά με ένοιαζε.

> Ο Πωλ Γκρεβεγιάκ γεννήθηκε το 1981. Σπούδασε φιλολογία και πολιτικές επιστήμες. Το πρώτο του μυθιστόρημα, "Οι κόκκινες ψυ­χές" (2016, βραβείο Roger Nimier), περιγράφει μέσα από τη ζωή ενός Σοβιετικού λογοκριτή τον κόσμο της επίσημης τέχνης και της προπαγάνδας στη Σοβιετική Ένωση, αλλά και τη ζωή των διαφωνούντων διανοουμένων. Το "Αφέντες και δούλοι" (2018) έχει τιμηθεί με το βραβείο Jean Giono και ήταν στην τελική λίστα υποψηφιοτήτων για το βραβείο Goncourt.

Το 1950 γεννιέται ο Τιαν Κιγουάι από οικογένεια φτωχών αγροτών. Η οικογένεια ζει δύσκολα στην επαρχιακή Κίνα, ενώ ο κομουνισμός σαρώνει τα πάντα, όχι τόσο βίαια, όσο πολιτισμικά, επιβάλλοντας νέες συνήθειες, προάγοντας την κολεκτιβοποίηση, προσκυνώντας τον Μεγάλο Τιμονιέρη και οργανώνοντας τη ζωή σε απόλυτα συλλογική βάση. Ο μικρός ταλαντούχος Κινέζος ζει μεταξύ του νωθρού για τα δεδομένα της παραγωγής πατέρα του Τιάν Γιονγκμιν και της φιλόπονης μάνας του Σι Γιαν, ενώ στο προσκήνιο είναι συνεχώς ο γραμματέας της τοπικής επιτροπής Τζιανγκ Τζινσένγκ. Κι από νωρίς στρέφεται στο μόνο πράγμα που κληρονόμησε απ’ τον πατέρα του, τη ζωγραφική, επιδεικνύοντας εξαιρετικό ταλέντο.

ΚΕΝΤΡΟ είναι φυσικά ο νεαρός ζωγράφος αλλά δίπλα του απλώνονται σε επάλληλους κύκλους ο φίλος του Γκάο, που εκτελέστηκε, η σύζυγός του Λι Φανγκ, οι τοπικοί επιτελάρχες, οι ζωγράφοι στο Πεκίνο όπου αποστέλλεται με υποτροφία. Άξονας λοιπόν η ζωγραφική, αλλά στην ουσία στον θρόνο είναι η πολιτική. Σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς ο καλλιτέχνης είναι εν μέρει προπαγανδιστής. Πρέπει, σύμφωνα με τις αρχές του Μάο, να συνδυάζει τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό με τα μηνύματα της Νέας Κίνας. Μορφή και περιεχόμενο στην υπηρεσία της πολιτικής ανάπτυξης. Ο Κιγουάι δεν εμπλέκεται στις φατρίες της σχολής, αλλά η τέχνη του ξεχωρίζει, φυσικά μέσα στο πλαίσιο των μαοϊκών κανόνων.

Ο ΚΙΓΟΥΑΪ σταδιακά γίνεται μέρος του συστήματος. Ζωγραφίζει επίσημα για τον Μάο και το καθεστώς, αποστέλλεται μάλιστα να ζωγραφίσει τον στρατό αλλά και τα επιτεύγματα των κινέζικων νοσοκομείων, καταδίδει έναν σύντροφο που εκφράστηκε αρνητικά για τη γυναίκα του Μεγάλου Τιμονιέρη, γίνεται κομμάτι της σοσιαλιστικής προπαγάνδας. Γίνεται φιλόδοξος, εγωιστής, αριβίστας που θέλει πλέον να εξαργυρώσει το καλλιτεχνικό του κεφάλαιο σε πολιτικό, να ανέβει μέσα στο Κόμμα. Κι απ’ την άλλη, ενώ έχει γυναίκα και παιδί, διολισθαίνει στον έρωτα για την πρίμα μπαλαρίνα Χάο Σιουλάν.

ΣΕ ΜΙΚΡΕΣ παρένθετες σκηνές εμφανίζεται ένας κλοσάρ, ο Λιου ο Πινέλας, που περιφέρεται στο Πεκίνο και συλλέγει –ανάμεσα στ’ άλλα- πινέλα για να ζωγραφίζει. Είναι το αντεστραμμένο είδωλο του πρωταγωνιστή, εκτός κόμματος και αναγνώρισης, το ίδιο όμως παθιασμένος με τη ζωγραφική, την οποία ωστόσο δεν χρησιμοποιεί για να ανέβει. Μένει πάντα στο περιθώριο σε μια Κίνα που φτιάχνει κομματικές ιεραρχίες και επιβάλλει αυτόν τον δρόμο.

ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΓΕΣ όμως στην εξουσία μετά τον θάνατο του Μάο φέρνουν και αλλαγές στην επίσημη ή ανεπίσημη τέχνη που προωθείται. Ο Κιγουάι χάνει την πρωτοκαθεδρία, ενώ η ομάδα «Άστρα» όπου ανήκει ο Λιου κερδίζει πόντους. Σε ένα καθεστώς με ελεγχόμενα τα πάντα, η αξιοκρατία δεν είναι θέμα μόνο προσωπικής και καλλιτεχνικής αξίας, αλλά και πολιτικής γραμμής. Τα πράγματα περιπλέκονται, όταν ο γιος του Κιγουάι, ο απείθαρχος έφηβος Σιατζί, επιλέγει ως δάσκαλό του τον Λιου! Έως το 1989, όταν η επανάσταση έφερε νέες αναταραχές, επανάσταση στην οποία συμμετείχε ο γιος του καθεστωτικού, ο εξεγερμένος Τιάν Σιατζί.

ΟΛΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ συνεπώς με άξονα την πορεία ενός καθεστωτικού ζωγράφου εξετάζει παράπλευρα, αλλά μάλλον σοβαρότερα, τον τρόπο με τον οποίο το κινεζικό καθεστώς καθορίζει την τέχνη και τα προϊόντα της, τους δημιουργούς και τις τύχες τους. Ένα βιβλίο καλλιτεχνικής πορείας φυσικά, στο πλαίσιο που αναλύεται, γίνεται πολιτικό μυθιστόρημα, για την εξάρτηση από την εξουσία κάθε μεγάλου ταλέντου, κάθε αυτόνομου καλλιτέχνη. Έμαθα πολλά για την Κίνα, μπήκα ολόκορμη στο πνεύμα της εποχής, έζησα μαζί με τους χαρακτήρες την πολιτική. Μπορώ να πω ότι το βιβλίο μιλάει ζωντανά, φωνάζει σε κάθε σελίδα όχι απλώς τα γεγονότα αλλά έναν παλμό, δείχνει μέσω ενός παραδειγματικού χαρακτήρα την ισορροπία που δεν μπορεί να επιτευχθεί όταν η ίδια η εξουσία τρώει τις σάρκες της κι ο προηγουμένως ευνοούμενος είναι τώρα καταδικασμένος.

Πάπισσα Ιωάννα