Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, “Ιδού εγώ”

Μια αμερικάνικη οικογένεια, η απιστία, η εικονική πραγματικότητα, η εβραϊκότητα και η ισραηλινότητα, μια εσωτερική κρίση και μια παγκόσμια κρίση: πώς θα την αντιμετωπίσει ο άντρας, πώς η γυναίκα και πώς τα παιδιά;

 

Jonathan Safran Foer “Here I Am” 2016 Τζόναθαν Σάφραν Φόερ “Ιδού εγώ” μετ. Α. Σφακιανάκης – Η. Σκάρου εκδόσεις Κέδρος 2019

 

Άκουσα καλά λόγια. Άκουσα πολύ καλά λόγια. Δεν είχα ξαναδιαβάσει Foer και είπα να δω ένα από τα “τρομερά” παιδιά της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας.

 

> Ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ γεννήθηκε το 1977 στην Ουάσινγκτον, γιος του εβραϊκής καταγωγής δικηγόρου Άλμπερτ Φόερ και της Έσθερ Σάφραν Φόερ. Είναι συγγραφέας των μυθιστορημάτων "Everything is Illuminated", 2002, που κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Εβραϊκής Λογοτεχνίας και το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα της "Guardian", και "Extremely Loud and Incredibly Close", 2005 (ελλ. εκδ. "Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά", Μελάνι 2009, Κέδρος 2018). Είναι, επίσης, επιμελητής του "Α Convergence of Birds: Original Fiction and Poetry Inspired by the Work of Joseph Cornell", 2001, ενός φόρου τιμής στο έργο του Αμερικανού αβάν γκαρντ καλλιτέχνη και γλύπτη Τζόζεφ Κορνέλ (1903-1972). Το 2007 περιλήφθηκε στον κατάλογο με τους καλύτερους νέους αμερικανούς συγγραφείς του περιοδικού "Granta". Ζει στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.

 

Το θέμα εξαρχής του πολυσέλιδου μυθιστορήματος είναι η αμερικάνικη οικογένεια, που δεν είναι πάντα αγγλοσαξονική αλλά ζει με τον ίδιο τρόπο όπως κι οι άλλες. Βεβαίως, εδώ πρόκειται για μια εβραϊκή οικογένεια, με τρία παιδιά, και τα θέματα που έχει να διαχειριστεί είναι μικτά, κοινωνικά, διαπροσωπικά αλλά και θρησκευτικά-πολιτισμικά.

Καταρχάς, η σχέση των Εβραίων (των σύγχρονων Εβραίων) με την εβραϊκότητα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Πώς ένας Εβραίος, που δεν είναι μάλιστα θρησκευόμενος, θέλει να διατηρήσει τις θρησκευτικές συνήθειες οι οποίες αποκτούν πολιτισμικές διαστάσεις; Το ερώτημα ξεκινά από τη οικογένεια που βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης, αλλά αποκτά ευρύτερο υπαρξιακό για τους Εβραίους νόημα, όπως φαίνεται κι άλλους σε Ευρώπη και Αμερική που έχουν ανάλογα διλήμματα. Μια πενταμελής οικογένεια Εβραίων της Αμερικής βρίσκεται πάντα σε δίλημμα ως προς τι θα τηρήσει απ’ την εβραϊκή κουλτούρα και την πρωτοσυναντάμε να αντιμετωπίζει τις κυρώσεις του σχολείου του πρώτου παιδιού, του Sam, που θεωρήθηκε ότι έγραψε ρατσιστικά μηνύματα εναντίον των Αράβων.

Παράλληλα, ο Jacob και η Julia δεν βλέπουν με το ίδιο βλέμμα την παραπάνω κατάσταση, δείγμα μιας πολυφωνίας που προχωρά προς διαφορετικές κατευθύνσεις την πορεία της ζωής. Έτσι, ενώ ζουν “αρμονικά”, σκιαγραφούνται όλες οι πτυχές των μικρών τριβών, αποστάσεων, ρήξεων, διαφωνιών, ανασφαλειών της σχέσης τους. Ειδικά όταν η Julia ανακαλύπτει ερωτικά μηνύματα στο κινητό του Jacob, η σχέση τους περνά σε άλλη φάση αμφισβήτησης και ρήξης.

Όλο το έργο υποβάλλει ότι η πραγματικότητα της οικογένειας, αλλά και όλων μας, είναι διττή. Απ’ τη μια, η ζωή όπως την ξέρουμε κι απ’ την άλλη μια εικονική που τη θεωρούμε εξίσου πραγματική και την εναλλάσσουμε με την πρώτη. Ο μικρός Sam παίζει, ή μάλλον ζει, την “Άλλη Ζωή”, με ηλεκτρονικό άβαταρ τη Λατινοαμερικάνα Samanta, η Julia εκλαμβάνει τα μηνύματα στο κινητό του άντρα της ως πραγματική μοιχεία, ο Jacob γράφει σενάρια για τηλεοπτικά σήριαλ, το σενάριο μιας κλαπείσας βόμβας κινητοποιεί πιθανές προοπτικές κ.ο.κ. Αυτή η εναλλαγή δείχνει ότι ο άνθρωπος ζει μεταξύ πραγματικού και φανταστικού χωρίς να τα ξεχωρίζει, ότι κινείται μεταξύ πρωτότυπου και αντίγραφου, θεωρώντας το δεύτερο γνήσιο όπως και το πρώτο.

Τελικά, η ατομική-οικογενειακή ζωή και η εβραϊκότητα, που φτάνει στο ζενίθ της συζήτησης-αμφισβήτησης, όταν ο ξάδερφος Tamir έρχεται απ’ το Ισραήλ, ανατινάζονται ή φτάνουν στο σημείο βρασμού, τη στιγμή που μαθαίνεται ότι ένας σεισμός και μια σύρραξη στη Μέση Ανατολή αλλάζουν το σκηνικό. Έτσι η νέα κατάσταση επανατοποθετεί όλα αυτά και αναθεωρεί τις ανασφάλειες υπό το πρίσμα μιας γενικότερης αφήγησης.

Μερικές σκόρπιες παρατηρήσεις: 1. Το κείμενο είναι γεμάτο διαλόγους, που του δίνουν κινηματογραφική διάσταση, διάστικτους από ατάκες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι έξυπνες. 2. Τα παιδιά της οικογένειας, που είναι μικρά, μιλάνε και φέρονται άλλοτε αφελώς (λογικό) κι άλλοτε μεγαλίστικα (εντελώς αναληθοφανές).

Τελικά, πού συγκλίνουν οι τρεις τουλάχιστον γραμμές του μυθιστορήματος, η κρίση στην οικογένεια Bloch, η εβραϊκότητα ως πολιτισμική και όχι ως θρησκευτική ταυτότητα και ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή; Αν μπορώ να βρω ένα σημείο συνάντησης είναι η αρρενωπότητα, πόσο δηλαδή και τι άνδρας είναι ο Jacob. Είναι άνδρας που δεν συνουσιάστηκε με την διά των μηνυμάτων ερωμένη του, είναι επαρκής σύζυγος για την Julia, είναι ικανός να πολεμήσει για τη μακρινή του πατρίδα κ.ο.κ.; Και πάλι όμως δεν είμαι σίγουρη. Είναι αυτή η πολυπρόσωπη και μερικές φορές χαοτική δομή των αμερικάνικων μυθιστορημάτων, που αναδιφούν πολλά πράγματα, χωρίς να φαίνεται πάντα το κέντρο τους –αν υπάρχει βέβαια.

In2life, 3.6.2020 

Πάπισσα Ιωάννα