Max Beerbohm, “Ήνοχ Σόουμς”

Τέχνη και αθανασία, θάνατος και δόξα, Μεφιστοφελής και επάνοδος, χρόνος και αχρονία όλα σε ένα σαρωτικό mixer που δεν παίζει με την τέχνη και τις ανατροπές της ζωής.

Max Beerbohm “A Memory of the Eighteen-Nineties” 1916 “Ήνοχ Σόουμς” μετ. Α. Κυριακίδης εκδόσεις Άγρα -2018

Maybe I'm foolish, Maybe I'm blind, Thinking I can see through this:

Δύο γελοία ονόματα μπορούν να προσφέρουν ένα ευανάγνωστο ευτράπελο ανάγνωσμα; Beerbohm ή γερμανιστί Beerböhm, που σχετίζεται με την μπίρα Βοημίας ή μπίρα του ανέμου της Βοημίας, και Ήνοχ (όχι Ήνοξ!) Σόουμς, αγγλιστί Enoch Soames, δηλαδή Ενώχ (παλαιοδιαθηκικό όνομα) ο Ιδανικός Άντρας. Καμία σχέση!

Don't ask my opinion, Don't ask me to lie:

Ο ήρωας της νουβέλας του Beerbohm είναι ένας χλομός ποιητής της δεκαετίας του 1890, που δεν έχει λάβει σπουδαίες κριτικές. Ενώ περιτριγυρίζει στα σαλόνια και τις λέσχες της εποχής, οι περισσότεροι τον λυπούνται παρά τον αναγνωρίζουν ως μεγάλη ποιητική πέννα. Το ίδιο κάνει και ο αφηγητής, που τον ψιλολυπάται, αναζητεί με ευσυνειδησία κάτι να τον κεντρίσει στα ποιήματά του. Κι όταν δεν το βρει, τον παρηγορεί λέγοντας ότι τα πολύ σημαντικά και μεγάλα δεν αναγνωρίζονται αμέσως.

Αλλά ο ίδιος, παρόλο που δεν επιδιώκει την αναγνώριση, δεν επαναπαύεται στην όποια υστεροφημία, αφού δεν θα ζει για να την εισπράξει. Και τι δεν θα ’δινε να επανερχόταν στη γη εκατό χρόνια μετά τον θάνατό του, για να γευτεί τους διθυράμβους, τα αφιερώματα, τις βιογραφίες, τα βιβλία, που θα έχουν γραφτεί γι’ αυτόν!

Και τότε εμφανίζεται αυτός που είχε εμφανιστεί και στον Faust, η αυτού σκοτεινότης ο Μεφιστοφελής, ο ίδιος ο διάβολος, και μάλιστα μπροστά στον Soames αλλά και στον αφηγητή. Κι όντως τον στέλνει για μερικές ώρες στο 1997, ώστε να δει την τύχη του έργου του εκατό χρόνια μετά. Η επιστροφή του αναδεικνύει το σατιρικό humor του Beerbohm, που διακωμωδεί την υπερφίαλη διάθεση για δόξα των συγγραφέων. Είναι το άγος αυτής της υστεροφημιομανίας,  που μερικές φορές δεν είναι καθόλου βασισμένη στην πραγματική αξία. Ο πεζογράφος, γνωστός γελοιογράφος και χιουμορίστας, χλευάζει ανάλαφρα, χρησιμοποιώντας γκαιτικά μέσα, το σινάφι των ομοτέχνων του.

Ακόμα περισσότερο το “Ήνοχ Σόουμς” πρωτοπορεί. Πλησιάζει τη μεταμοντέρνα αντίληψη περί μυθιστορήματος, αφού παίζει με τη γραφή, χρησιμοποιεί τον χρόνο ως τέταρτη διάσταση κι εγκιβωτίζει το έργο μέσα στο έργο και μάλιστα με μια μαεστρική αυτοαναφορικότητα. Ο Soames διαβάζει εκατό χρόνια μετά για το μυθιστόρημα του Beerbohm, το οποίο έγραψε ο τελευταίος με ήρωα τον Soames! Αυτός ο φαύλος κύκλος είναι ακόμα πιο περιπαιχτικός, καθώς οι ελπίδες για υστεροφημία αποδίδουν όχι για τον ίδιο αλλά για τον αφηγητή.

I'm only human, That's all it takes, To put the blame on me:

Έξυπνο και χαριτωμένο.

> Ο Μαξ Μπήρμπομ (Sir Henry Maximilian Beerbohm, Λονδίνο 1872 - Ραπάλλο 1956) ήταν Άγγλος δανδής, συγγραφέας και γελοιογράφος, o οποίος με τα χιουμοριστικά βιβλία του, τα άρτια σκίτσα και τις καρικατούρες του απέδωσε με μοναδικό τρόπο, και συνήθως χωρίς κακεντρέχεια, οτιδήποτε υποκριτικό, επιτηδευμένο ή παράλογο διέκρινε ανάμεσα στους συγχρόνους του. Ο Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω τον αποκαλούσε "ο ασύγκριτος Μαξ". Η πρώτη λογοτεχνική συλλογή του "The Works of Max Beerbohm" και το πρώτο βιβλίο του με σκίτσα συγχρόνων του "Caricatures of Twenty-five Gentlemen" κυκλοφόρησαν το 1896. Το 1898 διαδέχτηκε τον Σω στην κριτική θεάτρου για το Saturday Review. Από την αρχή της καριέρας του έγινε τακτικός συνεργάτης του Yellow Book, του περιοδικού που εξέδιδε ο Ώμπρεϋ Μπήρντσλυ. Η γοητευτική του παραβολή "The Happy Hypocrite" εκδόθηκε το 1897, και το μοναδικό του μυθιστόρημα "Zuleika Dobson", παρωδία της οξφορδιανής ζωής, το 1911. Το "The Christmas Garland" (1912) είναι μια συλλογή ιστοριών με θέμα τα στυλιστικά ελαττώματα αρκετών γνωστών συγγραφέων, ιδιαίτερα του Χένρυ Τζέημς. Η συλλογή διηγημάτων "Seven Men" (1919), που περιλαμβάνει τον "Ήνοχ Σόουμς", θεωρείται το αριστούργημά του.

Το 1910 ο Μπήρμπομ παντρεύτηκε την αμερικανικής καταγωγής Βρετανίδα ηθοποιό Φλόρενς Καν και μαζί εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Ραπάλλο της Ιταλίας, όπου τον επισκέπτονταν διακεκριμένοι συγγραφείς, που απολάμβαναν τις εύθυμες και ευφυείς συζητήσεις και τις διασκεδαστικές ιστορίες του για τον συγγραφικό και καλλιτεχνικό κόσμο της ύστερης βικτωριανής και της εδουαρδιανής Αγγλίας. Οι παρωδίες του κινούνταν πάντα σε πολιτισμένο πλαίσιο και σπάνια στοχοποιούσαν τα πρόσωπα που απεικόνιζαν. Παρότι ευχαριστιόταν ιδιαιτέρως να σχεδιάζει γελοιογραφίες της βασιλικής οικογένειας, χρίστηκε ιππότης το 1939. Μόνο δύο στόχους χτύπησε ανελέητα: τον βρετανικό ιμπεριαλισμό -στη μορφή του σατιρικού χαρακτήρα John Bull- και τον Ράντγιαρντ Κίπλινγκ.

Θεωρείται αξεπέραστος χιουμορίστας. Μετά το θάνατο της γυναίκας του το 1951, ο Μπήρμπομ έζησε με την ισόβια γραμματέα-σύντροφό του Ελίζαμπεθ Γιάνγκμαν, την οποία παντρεύτηκε λίγες εβδομάδες προτού πεθάνει, στα 84 χρόνια του.

Πάπισσα Ιωάννα