“Οι πρωτόπλαστοι” του Σωφρόνη Σωφρονίου

Ο “υπερρεαλιστικός” πίνακας του Ιερώνυμου Μπος αποτελεί την αφορμή, για να αναδειχθούν οι διαμάχες της σέκτας των Αδαμιστών που κατάγονται από τον προπτωτικό άνθρωπο και των Νέων Πνευματιστών. Κι ανάμεσα η Κύπρος, η Εκκλησία-της, ένα ερωτικό τρίγωνο και πολλές μικρές και μεγάλες ιστορίες.

Espresso Lungo: Σωφρόνης Σωφρονίου “Οι πρωτόπλαστοι” εκδόσεις Ροδακιό 2015

          Το διάβασα το φθινόπωρο, αλλά έμεινε ώσπου έδεσε με ένα δυο άλλα βιβλία, που στηρίζονται σε έναν πίνακα ζωγραφικής. Έτσι αυτή εδώ η εισαγωγή έρχεται να προστεθεί για να επισημάνει ότι κανένα ανάγνωσμα δεν μένει ξεκάρφωτο, αλλά όλα με κάποιον μαγικό τρόπο αλληλοσυμπληρώνονται.

          Ξεκινώ με τον πίνακα του Ιερώνυμου Μπος “Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων”, που φιλοτεχνήθηκε στο τέλος του 15^ου αιώνα. Ο Ολλανδός ζωγράφος, παρόλο που ασχολούνταν με θεολογικά ζητήματα στα έργα-του, ακολούθησε μια σχεδόν υπερρεαλιστική τεχνική, συνδυάζοντας αποκρυφισμό, φαντασία και θρησκεία. Ο συγκεκριμένος πίνακας αποτελείται από τρεις ζώνες, ένα τρίπτυχο που περιλαμβάνει τον Αδάμ και την Εύα στο αριστερό φύλλο, στο δεξιό την Κόλαση και στη μέση ένα πολυάνθρωπο σύνολο με τις αμαρτίες, κυρίως τη λαγνεία, που έλκουν τους ανθρώπους στον χαμό.

          Από εκεί και πέρα ο νεαρός Κύπριος συγγραφέας δημιουργεί ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα που κινείται άναρχα (ή με σχέδιο;) από τον 15^ο και τις συνθήκες δημιουργίας του πίνακα μέχρι το 2011, όταν η Αυγή αρχίζει να δουλεύει ως αποκλειστική στο σπίτι του γηραιού Κώστα, ώστε να βρεθεί σε περιβάλλον που θα της επιτρέπει να κάνει τη διατριβή-της. Κι από το 1980, όταν ο γιος του Κώστα Νίκος βρίσκεται σε μια παράξενη τριγωνική σχέση με την νεαρή Έλενα και την πιο νεαρή Φαίδρα, η οποία νιώθει τύψεις θρησκευτικού τύπου, έως το 1947, όταν ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος δηλητηριάζεται για πολιτικούς λόγους από τους Βρετανούς.

          Πώς συνδέονται μεταξύ-τους αυτά τα ετερόκλιτα θέματα και οι μακρινές περίοδοι; Τι σχέση έχουν μερικές γραφίδες, οι οποίες θρυλείται ότι ξεκίνησαν από τον Απόστολο Παύλο, συνδέθηκαν με τον πίνακα του Μπος, αφού χάραξαν στο δέρμα πολλών ανθρώπων ανά τους αιώνες λεπτομέρειές-του, και εξαιτίας-τους κινδύνεψε να πεθάνει ο Λεόντιος Κύπρου όταν ακόμα ήταν στην Αμερική;

          Ο φιλόδοξος Κύπριος συγγραφέας συναιρεί πολλά θέματα, από την πολιτική και τους Βρετανούς στο νησί-του έως τη φαντασία του Μπος και από την Ιστορία της Εκκλησίας μέχρι τον έρωτα και την αμαρτία. Κι είναι φιλόδοξος επειδή προσπαθεί να τα συνδυάσει όλα αυτά σε μια πανοραμική όσο και αποσπασματική γραφή. Πολλές από τις σκηνές-του έχουν ιδιαίτερη παραστατικότητα, τα θέματά-του εξάπτουν τη φαντασία, το πέρασμα μέσα από την Ιστορία καλλιεργεί προσδοκίες και τα ποικίλα επίπεδα προοιωνίζονταν μια δυναμική κατάληξη.

          Ωστόσο ο Σωφρονίου δεν κατάφερε να οδηγήσει όλα τα επίπεδα σε μια αγαστή σύγκλιση. Το θέμα “αμαρτία – απαγκίστρωση από τα θρησκευτικά πρέπει”, που διατρέχει το κείμενο και κάνει τον Νίκο να ψάχνει επιχειρήματα τόσο για την προσωπική-του ζωή όσο και στους διαλόγους στο Άγιο Όρος που δεσπόζουν στο τέλος του μυθιστορήματος, δεν πείθει όπως το πραγματεύεται ο συγγραφέας και δεν ενώνει ταιριαστά τους παράλληλους χωροχρόνους. Και αν συνυπολογίσει κανείς τον αποκρυφισμό που παρεισφρέει και το ιστορικό μυστήριο τύπου Νταν Μπράουν, συμπεραίνει ότι οι καλές φιλοδοξίες δεν αποφέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

          Τελικά, μια μεγάλη ανάγνωση, μια ενδιαφέρουσα εναλλαγή σκηνών και μια πολυεπίπεδη δράση χρειάζεται κράτει, όταν τη χειρίζεται ένας άπειρος πεζογράφος που θέλει να βάλει τα πάντα, χωρίς να μπορεί να “συρράψει” σωστά τα θέματα μεταξύ-τους.

[Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο ελήφθησαν από: www.diakonima.gr, energypress.gr και www.badnewsaboutchristianity.com. Ο πίνακας στο σύνολό-του ή στις λεπτομέρειες που εκτίθενται είναι φυσικά “Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων” του Ιερώνυμου Μπος]

Πατριάρχης Φώτιος