“Νικήτας Δέλτα” της Μαριλένας Παπαϊωάννου

Από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τον Εμφύλιο μια-δυο γενιές Ελλήνων έζησαν τον μύλο της ιστορίας και τσαλαπατήθηκαν από τα συμφέροντα των ιδεών και των μεγάλων αφηγήσεων. 

 

 

Ελληνικός καφές με λίγη ζάχαρη:

Μαριλένα Παπαϊωάννου
“Νικήτας Δέλτα”
εκδόσεις Εστία
2013

            Ένα βιβλιαράκι εκατόν εξήντα σελίδων. Ύφος δουλεμένο, ροκανισμένο, φυσικό, ζεστό (έστω και μονοφωνικό). Αφήγηση διασπαρμένη σε πολλά πρόσωπα που περιστρέφονται γύρω από τον αινιγματικό νέο ονόματι Νικήτα Δέλτα. Χρονικό εύρος της ιστορίας από τη Μικρασιατική Καταστροφή έως τον Εμφύλιο Πόλεμο. Τόπος από τη Λέσβο έως την Αθήνα κι από το βουνό με τους αντάρτες έως τη Θεσσαλία. Η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας γράφει μια ξεκάθαρη ιστορία, που, χωρίς να εκτινάσσεται, κερδίζει τον αναγνώστη και διατηρεί τα στάνταρ μιας ποιοτικής ανάγνωσης.

            Ο Νικήτας σώζεται από το ορφανοτροφείο κατά την Καταστροφή της Σμύρνης από μια πονόψυχη γυναίκα και μεταφέρεται στη Λέσβο, όπου μεγαλώνει δίπλα-της σαν παιδί-της. Είναι γενικά φτενός, αχαμνός, εσωστρεφής. Τον ξανασυναντάμε μεγάλο πια στην Κατοχή όπου βοηθά στην Αντίσταση, χρησιμοποιώντας τον πολύγραφο της οργάνωσης, αφού η ιδιοσυγκρασία-του δεν επιτρέπει να τεθεί στην υπηρεσία του ένοπλου αγώνα. Μέσα από τις σκηνές του πολέμου φτάνουμε αθόρυβα στον Εμφύλιο, όπου εξιστορούνται οι διαμάχες στο βουνό μεταξύ των δύο παρατάξεων και πίσω από τα βασικά πρόσωπα περνάει το κλίμα της αδελφοκτόνου (κυριολεκτικά) διαμάχης. Εκεί μέσα σκοτώνεται η γυναίκα-του η Καίτη, στην αρχή αφήνεται να εννοηθεί από τους Δεξιούς, έπειτα από τον αδελφό-της συγκεκριμένα που ήταν με το μέρος των τελευταίων ενώ αυτή ήταν Αριστερή και στο τέλος ο δράστης αποκαλύπτεται ότι είναι άλλος. Ο Νικήτας το παίρνει πολύ βαριά…

            Το κείμενο της Παπαϊωάννου είναι καλογραμμένο και η αφήγησή-της πολυεστιακή (θα ήθελα να είναι και πολυφωνική), με αποτέλεσμα να μαθαίνουμε από πολλές σκοπιές τα γεγονότα. Αυτό βοηθά φαινομενικά στο να ανακαλύπτουμε τις φανερές και αφανείς διαδρομές της ιστορίας, αλλά, όπως αποδεικνύεται, οδηγεί και στη σκόπιμη αποκάλυψη μόνο μερικών εκδοχών, μέσα από επιμέρους οπτικές γωνίες, Τα πρόσωπα-αφηγητές παρελαύνουν και εναλλάσσονται, οι σκηνές μικρές και ατμοσφαιρικά άρτιες, το ένα κομμάτι ενώνεται με το άλλο σε ένα ξεδιπλούμενο παζλ. Το μυθιστόρημα αρδεύεται από κείμενα της λογοτεχνίας-μας που βασίζονται στη λαϊκή αφήγηση και πλησιάζουν τον πόλεμο από τη σκοπιά του απλού ανθρώπου (Μυριβήλης, Βαλτινός κ.ο.κ.).

            Αυτό που τελικά προβάλλει η πεζογράφος είναι μια άποψη που ακούγεται συχνά τα τελευταία χρόνια και γίνεται ίσως συνείδηση. Ότι ο Εμφύλιος ήταν η αφορμή για να βγουν προσωπικές αντιπαραθέσεις και να σκοτωθούν άνθρωποι, θεωρητικά εξαιτίας των ιδεολογικών διαφωνιών, στην πράξη για λόγους προσωπικών συμφερόντων. Ότι πίσω από τη δίνη της ιστορίας παίζονται ανθρώπινα δράματα, τα οποία στη σούμα αλέθονται και πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων σαν παράπλευρες απώλειες. Ότι το μικρό είναι εξίσου σημαντικό με το μεγάλο, αν για να ανυψωθεί το δεύτερο χρειάζονται πολλές θυσίες σε ζωές, συνειδήσεις και ψυχολογίες.

[Ο πίνακας κορυφής είναι φυσικά του Νίκου Εγγονόπουλου και ο υπόλοιπος φωτογραφικός διάκοσμος αντλήθηκε από: www.elliniko-fenomeno.gr, www.sansimera.gr και ellinikosemfilios.blogspot.com]

Πατριάρχης Φώτιος