Tuesday, May 06, 2014

“Νικήτας Δέλτα” της Μαριλένας Παπαϊωάννου

Από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τον Εμφύλιο μια-δυο γενιές Ελλήνων έζησαν τον μύλο της ιστορίας και τσαλαπατήθηκαν από τα συμφέροντα των ιδεών και των μεγάλων αφηγήσεων. 
 
 
Ελληνικός καφές με λίγη ζάχαρη:
Μαριλένα Παπαϊωάννου
Νικήτας Δέλτα
εκδόσεις Εστία
2013

            Ένα βιβλιαράκι εκατόν εξήντα σελίδων. Ύφος δουλεμένο, ροκανισμένο, φυσικό, ζεστό (έστω και μονοφωνικό). Αφήγηση διασπαρμένη σε πολλά πρόσωπα που περιστρέφονται γύρω από τον αινιγματικό νέο ονόματι Νικήτα Δέλτα. Χρονικό εύρος της ιστορίας από τη Μικρασιατική Καταστροφή έως τον Εμφύλιο Πόλεμο. Τόπος από τη Λέσβο έως την Αθήνα κι από το βουνό με τους αντάρτες έως τη Θεσσαλία. Η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας γράφει μια ξεκάθαρη ιστορία, που, χωρίς να εκτινάσσεται, κερδίζει τον αναγνώστη και διατηρεί τα στάνταρ μιας ποιοτικής ανάγνωσης.
            Ο Νικήτας σώζεται από το ορφανοτροφείο κατά την Καταστροφή της Σμύρνης από μια πονόψυχη γυναίκα και μεταφέρεται στη Λέσβο, όπου μεγαλώνει δίπλα-της σαν παιδί-της. Είναι γενικά φτενός, αχαμνός, εσωστρεφής. Τον ξανασυναντάμε μεγάλο πια στην Κατοχή όπου βοηθά στην Αντίσταση, χρησιμοποιώντας τον πολύγραφο της οργάνωσης, αφού η ιδιοσυγκρασία-του δεν επιτρέπει να τεθεί στην υπηρεσία του ένοπλου αγώνα. Μέσα από τις σκηνές του πολέμου φτάνουμε αθόρυβα στον Εμφύλιο, όπου εξιστορούνται οι διαμάχες στο βουνό μεταξύ των δύο παρατάξεων και πίσω από τα βασικά πρόσωπα περνάει το κλίμα της αδελφοκτόνου (κυριολεκτικά) διαμάχης. Εκεί μέσα σκοτώνεται η γυναίκα-του η Καίτη, στην αρχή αφήνεται να εννοηθεί από τους Δεξιούς, έπειτα από τον αδελφό-της συγκεκριμένα που ήταν με το μέρος των τελευταίων ενώ αυτή ήταν Αριστερή και στο τέλος ο δράστης αποκαλύπτεται ότι είναι άλλος. Ο Νικήτας το παίρνει πολύ βαριά…
            Το κείμενο της Παπαϊωάννου είναι καλογραμμένο και η αφήγησή-της πολυεστιακή (θα ήθελα να είναι και πολυφωνική), με αποτέλεσμα να μαθαίνουμε από πολλές σκοπιές τα γεγονότα. Αυτό βοηθά φαινομενικά στο να ανακαλύπτουμε τις φανερές και αφανείς διαδρομές της ιστορίας, αλλά, όπως αποδεικνύεται, οδηγεί και στη σκόπιμη αποκάλυψη μόνο μερικών εκδοχών, μέσα από επιμέρους οπτικές γωνίες, Τα πρόσωπα-αφηγητές παρελαύνουν και εναλλάσσονται, οι σκηνές μικρές και ατμοσφαιρικά άρτιες, το ένα κομμάτι ενώνεται με το άλλο σε ένα ξεδιπλούμενο παζλ. Το μυθιστόρημα αρδεύεται από κείμενα της λογοτεχνίας-μας που βασίζονται στη λαϊκή αφήγηση και πλησιάζουν τον πόλεμο από τη σκοπιά του απλού ανθρώπου (Μυριβήλης, Βαλτινός κ.ο.κ.).
            Αυτό που τελικά προβάλλει η πεζογράφος είναι μια άποψη που ακούγεται συχνά τα τελευταία χρόνια και γίνεται ίσως συνείδηση. Ότι ο Εμφύλιος ήταν η αφορμή για να βγουν προσωπικές αντιπαραθέσεις και να σκοτωθούν άνθρωποι, θεωρητικά εξαιτίας των ιδεολογικών διαφωνιών, στην πράξη για λόγους προσωπικών συμφερόντων. Ότι πίσω από τη δίνη της ιστορίας παίζονται ανθρώπινα δράματα, τα οποία στη σούμα αλέθονται και πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων σαν παράπλευρες απώλειες. Ότι το μικρό είναι εξίσου σημαντικό με το μεγάλο, αν για να ανυψωθεί το δεύτερο χρειάζονται πολλές θυσίες σε ζωές, συνειδήσεις και ψυχολογίες.

[Ο πίνακας κορυφής είναι φυσικά του Νίκου Εγγονόπουλου και ο υπόλοιπος φωτογραφικός διάκοσμος αντλήθηκε από: www.elliniko-fenomeno.gr, www.sansimera.gr και ellinikosemfilios.blogspot.com]
Πατριάρχης Φώτιος

9 comments:

Anonymous said...

Πατριάρχη Φώτιε, σύμφωνα με τα κριτήρια
που αναπτύξατε σε προηγούμενο ποστ
(Χαρτί, μελάνι και φωνές...) αυτό
το μυθιστόρημα πού το κατατάσσετε;
Στα κορυφαία, στα καλογραμμένα ή
κάπου αλλού;

Ελ,Ελ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ,
αυτή η ερώτηση παρεισφρέει πάντα όταν διαβάζουμε ένα κείμενο.

Επειδή το βιβλίο της Παπαϊωάννου είναι πρωτόλειο,
το θεωρώ καλογραμμένο
που επιτρέπει μια παραπάνω δόση προοπτικής.
Θα έλεγα ότι έχει κάτι να δείξει,
έστω κι αν με κρατά επιφυλακτικό η λιγότερο δριμεία (απ' όσο θα ήθελα) εντύπωση που αφήνει.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Τα κείμενα κρίνονται σε σχέση με
το βιογραφικό του συγγραφέα και
τους πιστώνονται ή τους χρεώνονται
τα στοιχεία (χαρτί, βιβλιοδεσία,
κλπ) του "εξωφύλλου";


Ελ,Ελ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ,
το σκεφτόμουν αυτό που έγραψες.
Μας ενδιαφέρει φυσικά το ίδιο το βιβλίο και όχι το βιογραφικό περικείμενο.
Φυσικά, εμένα τουλάχιστον,
με ενδιαφέρει η ποιότητα του έργου
και όχι οι σπουδές του συγγραφέα, η καταγωγή-του κ.ο.κ.

Τότε γιατί μιλάω για καλό ως πρώτο έργο;
Γιατί θέτω μια γραμμή πίσω από την οποία βλέπω πιο επιεικώς τους πρωτοεμφανιζόμενους;
Γιατί προφανώς το πρώτο έργο είναι το πείραμα του κατά πόσο μια συγγραφική ικανότητα μπορεί να δοκιμαστεί έξω από τον στενό κύκλο των γνωστών.
Το διαβάζω λοιπόν τόσο ως αξία όσο και ως προοπτική.
Αν στο μέλλον ο δημιουργός αποδείξει ποιότητα, διάρκεια, εξέλιξη, τότε και το καλό πρωτόλειό-του θα πάρει τη θέση-του σε μια αλυσίδα. Αν όχι, ξεχνάμε ό,τι πρωτοείδαμε.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πατριάρχη Φώτιε,
ως αναγνώστρια, που καταβάλλω αντίτιμο και άμισθο χρόνο, ενδιαφέρομαι για την αξία του κειμένου, αυτού καθαυτού, και μόνο.
Θα εξέταζα την προοπτική εξέλιξης του συγγραφέα αν εμπλεκόμουν επαγγελματικά, με άμεσο ή έμμεσο όφελος, στην εκδοτική φάμπρικα.
Τότε, αν με ενδιέφερε στοιχειωδώς η λογοτεχνία, θα επένδυα σε αξίες, πραγματικές. Αν όχι, και μια και αυτές σπανίζουν, θα συνέβαλλα στην μαρκετίστικη κατασκευή καταναλωτικών προϊόντων. Τζίρος να γίνεται.
Θεωρώ δε αρνητικό τον χαρακτηρισμό κειμένων (ποσώς αν είναι πρωτόλεια ή όχι) απλά ως καλογραμμένων. Η Τέχνη δεν είναι μέτρια και το μέτριο δεν είναι Τέχνη.

Ελ,Ελ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ,
έχεις δίκιο, ένα δίκιο που το γνωρίζω καλά ως αναγνώστης.
Αλλά,
αν δεν ψάξουμε το καινούργιο,
αν δεν ρισκάρουμε καμιά φορά,
θα μείνουμε πάντα εγκλωβισμένοι στις θετικές γνώμες των άλλων.
Κι αυτό το λέω γιατί, αν κρίνουμε έναν πρωτοεμφανιζόμενο με τα κριτήρια της άλλης λογοτεχνίας, ποτέ δεν θα διαβάσουμε ένα βιβλίο που κυκλοφορεί ένας συγγραφέας για πρώτη φορά.

Αλλά, επαναλαμβάνω ότι έχεις δίκιο,
αφού από άποψη επιλογών δύσκολα θα βρούμε την υψηλή ποιότητα εκεί,
εκτός αν έχουμε έναν ώριμο (όχι σε ηλικία) συγγραφέα
που μπόρεσε εξ αρχής να συναγωνιστεί τους άλλους.
[Το δεύτερο βέβαια έργο-του συχνά είναι απογοητευτικό, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.]
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Ω! Τι μου λέτε, Πατριάρχη Φώτιε!
Το δεύτερο φαίνεται συχνά απογοητευτικό επειδή, ακριβώς, έχει υπερτιμηθεί και υπερπροβληθεί το πρώτο, στο πλαίσιο της πουλενικής εκδοτικής πρακτικής η οποία -ας επαναλάβω κι εγώ- δεν με ενδιαφέρει, ούτε με αφορά ως αναγνώστρια και γι' αυτό διαφωνώ μαζί σας αφού αυτής την οπτική εκφράζετε.
Θέλω Λογοτεχνία κι ας είναι το πρώτο, το δέκατο, το πολλοστό ή το μοναδικό βιβλίο του οποιουδήποτε συγγραφέα... και δεν ξέρω για εσάς αλλά, προσωπικά, δεν εγκλωβίζομαι στη γνώμη κανενός και για το οτιδήποτε.
Καλημέρες γλυκές

Ελ,Ελ

Θα γράψω κι εγώ ένα μυθιστόρημα και θα σας το στείλω... κανονικά ως Ελ,Ελ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ,
αποδέχομαι πλήρως όσα λες.
Συνειδητοποιώ από τη συζήτησή-μας
λ.χ. ότι, αν πρέπει να κρατήσω στη βιβλιοθήκη-μου βιβλία, δεν θα κρατούσα πρωτόλεια με την επιείκεια της νεανικότητας. θα κρατούσα τα καλύτερα, θα διάλεγα τα σημαντικότερα, ασχέτως ηλικίας, παιδείας, εθνικότητας...
Ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

:) Κι εγώ.

Ελ,Ελ