Tuesday, October 01, 2013

“ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ” του Παντελή Πρεβελάκη


Το Ρέθυμνο των αρχών του αιώνα κουβαλά ιστορία, βενετσιάνικα και τουρκικά παράσημα· πόλη «τω γραμμάτω» που έλεγε κι ο Καζαντζάκης, πόλη με αρχοντιά και κουλτούρα, με παράδοση και λαϊκότητα.  
 

Σφακιανή πίτα:
Παντελής Πρεβελάκης
“Το χρονικό μιας πολιτείας”
1938 

            Αν ο Κοροβίνης στην προηγούμενη ανάρτηση καταπιάνεται με μια ζωντανή μεγαλοπολιτεία όπως η Κωνσταντινούπολη και η Δούκα στο “Αθώοι και φταίχτες” αναπολεί τα παλιά Χανιά, ο Πρεβελάκης ήδη από το 1938 θέτει σε πρωταγωνιστικό ρόλο τη γενέτειρα πόλη-του, μια μικρή επαρχιακή σε γεωγραφία και σε νοοτροπία πολίχνη, μια πόλη που είχε βγει από την οθωμανική κατοχή μόλις πριν από 25 χρόνια, το Ρέθυμνο.
            Η αφήγηση ξεδιπλώνεται με βάση τοπικές και χρονικές παραμέτρους αλλά και με ιστορικές, λαογραφικές, ανθρωπολογικές μεταβλητές. Στην αρχή το κείμενο ξεκινά με μια γεωγραφική αποτύπωση, δοσμένη λογοτεχνικά σαν η πόλη να είναι ένα ζωντανό πλάσμα που τεντώνεται. Κι από το σκηνικό ο συγγραφέας περνάει στους ανθρώπους, στον ρεθεμνιώτικο λαό που περιλαμβάνουν άρχοντες και μεροκαματιάρηδες, απογόνους Βενετών και Τούρκων, Σμυρνιούς πρόσφυγες και πολυταξιδεμένους εμπόρους, Μαλτέζοι τρατάρηδες και Ευρωπαίοι εμιγκρέδες, άνθρωποι που έχουν τα μαγαζιά-τους στις μεγάλες στράτες της παλιάς πόλης, εκεί που σύχναζαν όλοι οι Ρεθυμνιώτες σαν σε πολύβουη αρχαία αγορά, ή που συντόνισαν τη μοίρα-τους μ’ αυτή της Μεγαλονήσου.  
            Έτσι, χωρίς να το καταλάβει ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε μια κρητική τοιχογραφία, όπου ιστορούνται καθημερινές συνήθειες και κουβέντες, εμπορικά αλισβερίσια και παραδόσεις, θρησκευτικές τελετουργίες και πατροπαράδοτα έθιμα. Η τοπογραφία ανοίγεται με πάμπολλες αναδρομές στη ζωή επιφανών Ρεθυμνιωτών κι έτσι το κείμενο αποκτά ιστορικό βάθος και η «άψυχη» πόλη επ-ανδρώνεται και αποκτά ανθρώπινα χαρακτηριστικά μέσω των κατοίκων-της.
            Το βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι η αγάπη, η αναπόληση, η γενναιόδωρη στοργή που δείχνει ο Πρεβελάκης για την πόλη-του, όπως αυτή παρουσιάζεται από το 1898 ως τη δεκαετία του ’20. Τη χαϊδεύει σαν γυναίκα, την περιγράφει σαν ερωμένη, την σέβεται σαν γιαγιά που τον ανέθρεψε και του έδωσε το πρίσμα για να κοιτάζει τον κόσμο. Κι ο κόσμος του Ρεθύμνου είναι ιστορικός και αρχοντικός, είναι πολυπολιτισμικός και διαφυλετικός. Οι Τούρκοι που ζουν εκεί από τον 17ο αιώνα, όταν έπεσε η Κρήτη στα χέρια-τους, οι εξελληνισμένοι Βενετσιάνοι, που την είχαν πριν, και τώρα θυμούνται τα μεγαλεία-τους μέσα από τα ονόματά-τους και τα αρχιτεκτονικά μοτίβα που σκόρπισαν στα κτήρια, οι Ρωμιοί, ντόπιοι από την αρχαία Ρίθυμνα που έζησαν μέσα από τη Ρωμαιοκρατία, το Βυζάντιο, την Ενετοκρατία και την Οθωμανική κατοχή, όλες αυτές τις εποχές που άφησαν κάτι στην κουλτούρα-τους μέχρι και την απελευθέρωση.
            Η γλώσσα του Πρεβελάκη θυμίζει πολύ τη γλώσσα άλλων δημοτικιστών της γενιάς του ’30, απλή όσο και πλουμιστή, λαϊκή όσο και “σπουδασμένη”, λογοτεχνική όσο και ακριβής, τοπική όσο και πανελλήνια, με μια ζέστη που αναδίδεται από τα ίδια τα πράγματα. Με τον τρόπο της αφήγησης και της γλώσσας μεταφέρεται η συγκίνηση μιας κοινωνίας που ζούσε ισορροπημένα, παρά τις επαναστάσεις και τις συγκρούσεις, τον πόνο ενός ανθρώπου που νιώθει ότι αυτός ο κόσμος χάνεται.
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

8 comments:

Βιβή Γ. said...

Καλό μήνα.
Λατρεύω τον Πρεβελάκη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή,
δεν έχω διαβάσει πολύ Πρεβελάκη.
Ποιο άλλο έργο-του θεωρείται must;
Είναι για μένα άγνωστη χώρα και είμαι περίεργος να δω τι άλλω να επιλέξω από τα κείμενά-του.
Τι προτείνεις;
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Πάνε πολλά χρόνια από τότε που διάβασα Τον ήλιο του θανάτου, Την κεφαλή της μέδουσας και Τον άρτο των αγγέλων, ώστε εκτός από την αίσθηση μιας υψηλού επιπέδου λογοτεχνίας δεν θυμάμαι τίποτε άλλο. Θα τα σύστηνα όμως ανεπιφύλακτα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Γιατί άραγε ο Πρεβελάκης δεν ξεχώρισε ανάμεσα στους συνομηλίκους-του της γενιάς του '30; Μήπως επειδή μπήκε εκούσια στη σκιά του Καζαντζάκη; Μήπως επειδή κάτι έλειπε από το έργο-του; Κάτι αισθητικό ή ιδεολογικό;
Θα ήθελα να τον ανακαλύψω.
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Καλημέρα,έχω ασχοληθεί αρκετά , πάντα ερασιτεχνικά βέβαια, με τον Πρεβελάκη.
Πιστεύω ότι,ναι,ο Καζαντζάκης ήταν η τροχοπέδη του.Αυτή που ο ίδιος όμως έθεσε ως τέτοια στο δικό του έργο,εκούσια,όπως λες.

Ο Πρεβελάκης δεν ήταν αρκετά, μάλλον δεν ήταν διόλου λαϊκός από την φύση του,ας το πω έτσι πολύ πολύ απλοϊκά, όπως προφανώς μπορούσε να είναι ή να φαίνεται ο Καζαντζάκης.
Διέθετε μιαν άλλη,πολύ πιο εκλεπτυσμένη αισθητική αντίληψη, θα την αποκαλέσω αστική,την οποία υπονόμευε η πληθωρική και πολύπτυχη αισθητική μα και η ίδια η προσωπικότητα του Καζαντζάκη και προφανώς έλκυε και μια δική του ,
του Πρεβελάκη, παρόμοια αλλά σαφώς ασθενή πτυχή.
Έχω σκεφτεί γιατί ο Πρεβελάκης αφέθηκε στην επιρροή του συμπατριώτη του αλλά δεν το ερεύνησα ποτέ ώστε να μπορώ να πω ο,τιδήποτε επιβεβαιωμένο.Ίσως το κάνω κάποια στιγμή.Νομίζω ότι υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν ειπωθεί.

Ο Καζαντζάκης συνθέτει ας πούμε προσωπικότητες με ελλειματική ηθική,αμαρτωλές,πληθωρικές,γκροτέσκο.Και φυσικά στις επιβάλλει από την πρώτη ανάγνωση!
Στο αγαπημένο μου όμως από τα βιβλία του Πρεβελάκη ,"Ο Αγγελος στο Πηγάδι" στο οποίο βρίσκω στοιχεία που στα άλλα του έργα δεν αφήνει να απελευθερωθούν,τα πράγματα δεν είναι έτσι.Ο ήρωάς του είναι σάρκινος,ανθρώπινος,έχει μεγάλη ταραχή στην ψυχή του αλλά...
Αν το διαβάσεις-αυτό δηλαδή σου το προτείνω οπωσδήποτε-τα ξαναλέμε.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή,
η πρεβελολογία-σου ήταν πληρέστατη. Μου έθεσες πολύ καλό το γενικό πλαίσιο και το γέμισες με μεστές λεπτομέρειες.
Όταν αποφασίσω να ξαναμπώ στο πρεβελακικό σύμπαν, θα ξεκινήσω από το βιβλίο που αναφέρεις.

Και μια ερώτηση:
οι πρωταγωνιστές του Πρεβελάκη είναι καθημερινοί, όσο υπερβατικοί είναι οι (αντι)ήρωες του Καζαντζάκη; Ρωτώ δηλαδή αν ο Πρεβελάκης προτίμησε προσγειωμένες προσωπικότητες που να ανταποκρίνονται πιο καθαρά στο κοινωνικό περιβάλλον.

Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Πατριάρχη,δεν θα το έλεγα.
Όσο δεν μοιάζουν καθημερινοί οι καζαντζακικοί χαρακτήρες κι όμως είναι-βγαλμένοι βίαια από τις συγκυρίες της εποχής τους, ίδιες πάντως για εκατοντάδες ανθρώπους- όμως έφτασαν σε μας τους αναγνώστες υπερτονισμένοι λογοτεχνικά από ένα πολύ και τεχνηέντως λέω από ένα σημείο και μετά παθιασμένο συγγραφικά ταμπεραμέντο,έναν μύθο,άλλο τόσο ισχύει το ακριβώς ανάποδο στον εκλεκτικό, στον άλλης αισθητικής Πρεβελάκη.

Ο Πρεβελάκης ειδικά στον "΄Αγγελο
στο Πηγάδι" δεν ασχολείται με έναν ήρωα που είναι κοινός,αλλ΄εκείνος για λόγους συγγραφικούς δεν τον εμφανίζει ως τέτοιο,ως απλό δηλαδή άνθρωπο.
Ο δάσκαλος και δόκιμος μοναχός Λουκάς,ο στρατιώτης της Μικρασίας κι οι δαίμονες που αντιπαλεύει, κατάμονος από επιλογή στην κρητική φύση που κι αυτή δέχεται επίθεση,
μόνο ιστορική συγκυρία εποχής και καθημερινότητα κοινού,λαϊκού ανθρώπου δεν αποτελούν.

Επίσης και στο βιβλίο που διάβασες ο αφηγητής δεν είναι ένας κοινός- με την έννοια του λαϊκού που υπερτονίζει και μάλλον προτιμά ο Καζαντζάκης-άνθρωπος.Έτσι δεν είναι;
Επιστρέφει στην πόλη του και έχει μια καθολική μοναχικότητα,που εκφράζεται με πνευματικό τρόπο,η απόγνωσή του ως τρόπος δεν έχει καμία σχέση με την εξωτερίκευση της λαϊκότητας στον Καζαντζάκη.

Τέλος, δεν επιχειρώ σύγκριση συγγραφέων,φιλική συζήτηση κάνουμε(ερασιτεχνική,μη πω χομπίστικη,
διότι δυστυχοευτυχώς εγώ δεν είμαι φιλόλογος).

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ευτυχώς, Βιβή-μου, ευτυχώς.
Για φαντάσου να ήσουν φιλόλογος και να μην μπορούσαμε να κάνουμε μια συζήτηση της προκοπής,
απλή και κατανοητή, ουσιώδη και καίρια,
αλλά να μου άρχιζες πώς ο Πρεβελάκης γνώρισε τον Καζαντζάκη,
πότε διάβασε τα έργα-του
και πότε φάγανε μαζί στο εξοχικό-του στη Μαδαγασκάρη!!!
Πατριάρχης Φώτιος