Η λογοτεχνία γύρω από το τραπέζι

Το δείπνο, ως χώρος και ως ατμόσφαιρα, έχει απασχολήσει κατά καιρούς τη λογοτεχνία, αφού λειτούργησε πολλές φορές ως αφορμή και ως κεντρομόλος μυθοπλαστικός τόπος, που βοηθά τον συγγραφέα να στήσει το πλάνο-του.

Γιατί;

Γιατί ένα μικρό μέρος, μια τραπεζαρία λόγου χάρη, μπορεί να είναι ο μικρόκοσμος στον οποίο συζητούνται, συνήθως με εκτενείς διαλόγους, θέματα που αφορούν τις διαπροσωπικές σχέσεις ή αποκτούν φιλοσοφική διάσταση. Έτσι, το σύνολο των ανθρώπων που συγκεντρώνονται με άξονα τους σπιτονοικοκύρηδες δεν είναι πάντα συμβατοί μεταξύ-τους και έτσι οδηγούμαστε σε συγκρούσεις ή απλώς σε διαπληκτισμούς απόψεων και ιδεολογιών. Γύρω από το τραπέζι αναδεικνύονται ρόλοι, οι οποίοι συχνά αναιρούν τα προκαθορισμένα στερεότυπα και αποκαλύπτονται μάσκες.

Δεν ξεχνώ τον ρόλο της γαστρονομίας, που παλιότερα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη λογοτεχνία-μας. Το δείπνο από τη “Λωξάνδρα” που προβάλλει την πολίτικη κουζίνα μέχρι το “Γιάντες” που φέρνει το μαγείρεμα στην επικαιρότητα της συνείδησής-μας. Δεν ξεχνώ λοιπόν αυτό το κεφάλαιο, αλλά θέλω να εστιάσω στο δείπνο ως πεδίο διασταυρώσεων ή ζυμώσεων και εστιάζω στο δείπνο ως κέντρο μιας προβληματικής που σχετίζεται με τα άτομα και τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Η εισαγωγική παράγραφος κριτικής του Ζήρα στην Αυγή είναι κατατοπιστική:

          Το δείπνο ως μέρος και ως μέσο έκφρασης της κοινωνικής τελετουργίας, σημαίνει τη συνάθροιση και ίσως, ιδεωδώς βέβαια, τη σύγκλιση και την επαφή ορισμένων ατόμων, με αφορμή μεν το φαγητό αλλά με βαθύτερη και μονιμότερη αιτία την πανάρχαιη ανάγκη (ή και την ελπίδα) ουσιαστικότερης συνάντησης με τον άλλο, συγγενή ή γνωστό. Υπάρχουν είναι η αλήθεια πολλών λογιών δείπνα, με μια απειρία συμβολισμών για το καθένα τους, αναλόγως με τα πρόσωπα που προσέρχονται και τους σκοπούς φανερούς ή κρυφούς που εξυπηρετούν, γι’ αυτό άλλωστε και το στοιχείο του «ομοτράπεζου» χρησιμοποιήθηκε τόσο πολύ από όλες τις τέχνες, από τη ζωγραφική ως τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Αρχής γενομένης από το «Συμπόσιο» του Πλάτωνος, τα «Συμποσιακά» του Πλουτάρχου, τους «Δειπνοσοφιστές» του Αθήναιου, ένα είδος εγκυκλοπαιδείας για την γευσιγνωσία της αρχαιότητας, το γεύμα ή το δείπνο (αν και δεν είναι το ίδιο πράγμα) έχουν μια κεντρική, εμβληματική σημασία σε πολλά αφηγηματικά ή φιλοσοφικά κείμενα, ενώ στο νου μου έρχονται συνειρμικά και αρκετές κινηματογραφικές ταινίες (κάποιες τις θεωρώ σταθμούς) που εστιάστηκαν σ’ ένα τραπέζι με τους πέριξ συνδαιτημόνες: τους Νεκρούς του Τζέημς Τζόυς, Το δείπνο της Μπαπέτ της Κάρεν Μπλίξεν, Το γυμνό γεύμα του Ουίλλιαμ Μπάροουζ, αλλά επίσης τον Εξολοθρευτή άγγελο του Λουίς Μπουνιουέλ, Το μεγάλο φαγοπότι του Μάρκο Φερέρι ή το σχετικό με το θέμα επεισόδιο στο Pulp fiction του Κουέντιν Ταραντίνο. Εν ολίγοις, ο προφανής και εύκολος συμβολισμός του δείπνου είναι η συνένωση, η προοπτική της επικοινωνίας μεταξύ γνωστών και αγνώστων, αν και αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε, γιατί πολύ συχνά, όπως στο μυθιστόρημα Το δείπνο της Λίλας Κονομάρα, τα πράγματα αλλάζουν ή αντιστρέφονται, και η συνάφεια βαθαίνει παρά μειώνει τις διαφορές!

Θα προσθέσω επιπλέον το “Μοιραίο δείπνο” του Ισμαήλ Κανταρέ, που συζητήσαμε παλιότερα. Τις προσεχείς μέρες θα ασχοληθώ με τους “Προσκεκλημένους” του Pierre Assouline και το “Το δείπνο” της Λίλας Κονομάρα.

[Η εικόνα της κορυφής είναι ο γνωστός πίνακας του Leonardo Da Vinci "Μυστικός δείπνος", ενώ οι υπόλοιπες φωτογραφίες λήφθησαν από τα: www.groovygreenlivin.com και www.tma-portal.eu]

Πατριάρχης Φώτιος