Χυμός πορτοκάλι: Για μια ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ της ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗΣ

            Η κρίση, κάθε είδους, που έχει ενσκήψει στην Ελλάδα προκαλεί αναστατώσεις τόσο στον ιδιωτικό βίο όσο και στον δημόσιο. Ο καθένας αναπροσαρμόζει τα οικονομικά-του, κυνηγά με το δίκαννο τις αποδείξεις, περικόπτει έξοδα, φοροδιαφεύγει, λουφάρει, ανησυχεί, ψάχνει ευκαιρίες, ψάχνει δουλειά, ψάχνει δεύτερη δουλειά, κοιτάζει τους λογαριασμούς ενεός και τις ειδήσεις εμβρόντητος. Το κράτος αναδιοργανώνεται, αν και δεν θέλει, επιβάλλει νέους φόρους, αν και δεν θέλει, μειώνει τα έξοδα, αν και δεν μπορεί, εντείνει σαν κινούμενη άμμο την ύφεση, αν και δεν το θέλει… Ζούμε μια συνεχή τραγική ειρωνεία.

            Ισχυρίζονται μερικοί ότι η μεγάλη λογοτεχνία γράφεται σε καιρό κρίσης, γεννιέται λ.χ. μέσα σε έναν πόλεμο ή ακριβώς μετά, ξεφυτρώνει σε μεταιχμιακές περιόδους, όταν ο άνθρωπος ή το έθνος ζορίζεται, πιέζεται, ασφυκτιά και αναζητεί τα αίτια ή τις λύσεις, επιζητεί να ερμηνεύσει την κοσμογονία που βιώνει, επιδιώκει απλώς να ξεσκάσει και να εκραγεί μέσα από τις λέξεις. Η συσσωρευμένη πίεση διοχετεύεται στη βαλβίδα της λογοτεχνίας και εκρήγνυται σε ποίηση, θέατρο ή πεζό.

            Οι σημερινές επαναστάσεις ως απόρροια της σύγκρουσης κοινωνικών πλακών σε πολλές κοινωνίες ξεσπούν κάθε λίγο και λιγάκι. Στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή το Facebook προκάλεσε την έξοδο των ανθρώπων στους δρόμους, με αποτέλεσμα την πτώση παγιωμένων ολοκληρωτικών καθεστώτων. Στη Βρετανία οι καταπιεσμένες κοινωνικές τάξεις εξεγέρθηκαν, στην Ισπανία οι Despiertos βγήκαν στις πλατείες και βροντοφώναξαν την απόγνωσή-τους, στην Ισλανδία οι πολίτες συντονίζονται με τα …ηφαίστειά-τους, στην Αμερική επαναστατούν κατά της ταξικής ανισότητας, στην Ελλάδα χιλιάδες νέοι και ηλικιωμένοι απηύδησαν με τον εαυτό-τους και τους πολιτικούς και κατέλαβαν κεντρικούς δρόμους των μεγαλουπόλεων...

            Θα περίμενα να δω αυτήν την “αγανάκτηση” να περνάει στη λογοτεχνία και να αποτυπώνει τον παλμό της εποχής. Η χύτρα της πίκρας και της οργής, αντί να καταλαγιάσει με μια απλή απελευθέρωση ατμού, θα περίμενα να δώσει την εντολή στο χέρι να συνθέσει τη διαμαρτυρία και την απόγνωση της δεκαετίας του 2010. Αν οι συγγραφείς όντως δεν ζουν στον κόσμο-τους, αν δεν έχουν ταφεί στην ατομικότητά-τους, αν θέλουν να το παίξουν πνευματικοί ταγοί, αν πιο απλά θέλουν να εκτοξεύσουν την προσωπική-τους απογοήτευση ως δείγμα της γενικότερης παραζάλης, θα περίμενα μια Λογοτεχνία της Αγανάκτησης.

            Δεν εννοώ φυσικά μόνο την ενασχόληση με την κρίση και την ψύχραιμη ανάλυση των συμπτωμάτων-της. Έχουμε φάει πολύ απ’ αυτό το φαγητό στο διαδίκτυο και στα κανάλια. Η αγανάκτηση μπορεί να ξεκινήσει απ’ αυτό, μπορεί να συνεχίσει με ιστορικές και κοινωνικές αυτοαναλύσεις, μπορεί να περάσει στον προβληματισμό για το υπαρξιακό αδιέξοδο ενός ανθρώπου του 21^ου αιώνα ή την κοινωνική αποτελμάτωση που δείχνει πόσο το βόλεμα, το ψαράκι της γυάλας, ο καναπές και το γήπεδο, η ευζωία και τα δάνεια, η στενή οικογενειακή ευτυχία, η συνδιαλλαγή με το κράτος, η ήσσων προσπάθεια, το μέσο, η αναξιοκρατία, η προσωπική κουτοπονηριά, ο λαϊκισμός, η μιντιοκρατία κ.ο.κ. έχουν ριζώσει και δεν ξεριζώνονται.

            Ίσως –όπως συνήθως γίνεται- η Λογοτεχνία αυτή να αλλάξει τρόπο έκφρασης κι έτσι, ενώ ασχολείται με ένα άσχετο της κρίσης φαινόμενο, να μιλήσει με την κοφτή γλώσσα της νεολαίας, να διατυπώσει τα αιτήματά-της με τον οργισμένο λόγο της γενιάς-μας, να αλλάξει το ύφος-της απομακρυνόμενη από τα κυριλέ επίπεδα έκφρασης, ακόμα περισσότερο να πετάξει σε όλους κατάμουτρα τις αυταπάτες-μας, να γυρίσει τη φόδρα μέσα έξω και να δείξει την εσωτερική-μας σαπίλα, να ξεμπροστιάσει τις ανασφάλειές-μας, μπας και αφυπνιστούμε να τις αποβάλουμε…

            Δεν ξέρω πως θα εκφραστεί αυτή η Λογοτεχνία της Αγανάκτησης (δεν είμαι συγγραφέας), αλλά θα ήθελα να τη δω να ευαισθητοποιείται και να ξεσπάει. Με ήπιο τρόπο ή με οργισμένο, με νέες τεχνικές ή με την αργή ανάλυση της κλασικής πλοκής, με πολυφωνία, με επιθετικότητα, με το πείσμα ή με το φόβο, με το καρότο ή με το μαστίγιο.

            Επειδή όμως η λογοτεχνία μας δεν έχει γοργά αντανακλαστικά, δεν ευελπιστώ σε άμεσα αποτελέσματα (δεν ξέρω αν πρέπει καν να τα προσδοκάμε), αλλά τουλάχιστον ας δούμε τα πρώτα δείγματα (κάποια ίσως έχουν ήδη δειλά ξεμυτίσει) κι έπειτα ας προσδοκάμε τη χιονοστιβάδα να έρχεται από εκεί που δεν το περιμένουμε.

Πατριάρχης Φώτιος