Τσιμπολογώντας τον τύπο: ποικιλία ούζου

Είχα κρατήσει μερικά άρθρα από τον τύπο, ήδη πριν από το Πάσχα, αλλά επειδή αναλωθήκαμε στην ψηφοφορία για το προσφιλέστερο ξένο μυθιστόρημα, δεν βρήκα την ευκαιρία να τα σχολιάσω. Τώρα που βρήκα νέα ερεθίσματα, είπα να τα συμπεριλάβω σε μια συνολική παρουσίαση θεμάτων που αξίζουν αν συζητηθούν.

1.     «Για ποιο πράγμα μιλάμε, όταν μιλάμε για ένα βιβλίο» του Δημοσθένη Κούρτοβικ (Τα Νέα, 16.4.2011)

Ο κριτικός των Νέων εκφράζει ένα βαθύτερο πιστεύω-μου, που θα ήθελα να είναι πυξίδα και των δικών-μου σκέψεων. Ο κριτικός (ή ο ιστολόγος) γράφει για ένα βιβλίο αλλά αυτό το βαθύτερο που αναζητεί να θέσει προς συζήτηση δεν είναι η ίδια η ιστορία ή η τεχνική του έργου, αλλά ένα κοινωνικό θέμα ή ένα ζήτημα που αφορά την ανθρώπινη ζωή. Έτσι, το βιβλίο γίνεται η αφορμή (χωρίς να είναι αυτό μειωτικό) για να μας πάει λίγο παραπέρα, να ανοίξει τη σκέψη-μας σε ευρύτερες σφαίρες και να αποτελέσει το εφαλτήριο για να σκεφτούμε έξω από τις σελίδες-του.

2.     «ΚΚΕ – Κυνόδοντας: 1-0» του Γιάννη Χάρη (Τα Νέα, 16.4.2011)

Ο Ριζοσπάστης κατεδαφίζει ιδεολογικά τον «Κυνόδοντα», όπως είχε κάνει και παλαιότερα με την ταινία τού Βούλγαρη «Ψυχή βαθιά», με κριτήρια ιδεολογικά και πολιτικά, τέτοια που είχαμε συνηθίσει στη μεταπολεμική περίοδο. Η ταινία, λέει, ταυτίζει τον φασισμό με τον κομμουνισμό και έτσι δημιουργεί ένα αντικομμουνιστικό μέτωπο.

3.     «Ο Παπαδιαμάντης διχάζει το ΚΚΕ» του Λ. Σταυρόπουλου (Το Βήμα, 17.4.2011)

Στο ίδιο μήκος κύματος ο Ριζοσπάστης του Ιανουαρίου εγκωμίαζε τον Παπαδιαμάντη, επειδή μιλούσε υπέρ του λαού, κατήγγειλε “τους πλουτοκράτες του καιρού-του” και εν γένει άρθρωσε έναν κοινωνικό λόγο, όπως αναφέρει ο συντάκτης τού κειμένου Γρ. Τραγγανίδας. Δυο μήνες αργότερα ο Γ. Μαυρίκος, κομματικό στέλεχος του ΚΚΕ, αντιτάσσει σ’ αυτήν την άποψη το επιχείρημα ότι ο Παπαδιαμάντης δεν μπόρεσε να διοχετεύσει τον λόγο-του σε μια γνήσια λαϊκή αντίδραση εναντίον των πλούσιων της εποχής-του. Ο Ριζοσπάστης ανταπάντησε στον Μαυρίκο με κείμενα των Βάρναλη, Αδάμου και Μπελογιάννη, που αποδέχονται τον Παπαδιαμάντη. Όπως παρατηρείτε, δεν έχει σημασία ποια πραγματικά είναι η αξία του σκιαθίτη συγγραφέα, αλλά ποια ιδεολογία βολεύει για να ράψουμε το κοστούμι-του…

4.     «Ο νικητής Ροθ και ο Νόμπελ» του Γρηγόρη Μπέκου (Το Βήμα, 22.5.2011)

Ο Φίλιπ Ροθ κερδίζει το Μπούκερ και ο συντάκτης του αρθρίδιου (δεν το λέω υποτιμητικά, αλλά λόγω έκτασης) εκφράζει την απορία-του γιατί δεν του απονέμουν και το Νόμπελ. Φυσικά δεν αγνοώ την άποψη που εκφράζεται και εδώ ότι η σουηδική Ακαδημία δεν λαμβάνει υπόψη μόνο λογοτεχνικά κριτήρια, αλλά κυρίως κοινωνικοπολιτικά. Αυτό όμως δεν αναιρεί τις απόλυτες θέσεις του Μπέκου:

α. ο Ροθ είναι “ο κορυφαίος εν ζωή αμερικανός συγγραφέας”

β. “η γραφή και το εύρος του λογοτέχνη” είναι αναμφισβήτητης αξίας

γ. “η καρδιά της πιο πρωτότυπης λογοτεχνίας σήμερα χτυπάει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού”.

Θα μπορούσε να έχει κάποια δίκια σε μια ευρύτερη διατύπωση της θέσης-του, αν και ο καθένας «κουκιά τρώει, κουκιά μαρτυράει». Πιο πολύ όμως με ενοχλούν οι δογματικές και υπερβολικές στη διατύπωση τοποθετήσεις, που δείχνουν ότι πιστεύουμε στην υποκειμενικότητά-μας και δεν αναγνωρίζουμε άλλες απόψεις, τουλάχιστον εξίσου σεβαστές με τις δικές-μας. Αναγνωρίζουμε την αμερικανική λογοτεχνία ως αυταξία ή ως αποτέλεσμα του πολιτισμικού ηγεμονισμού της εν λόγω χώρας, αναγνωρίζουμε τον Ροθ ως μεγάλο λογοτέχνη ή ως αμφισβητία κ.ο.κ.; Θυμίζω ότι στη μικρή δημοσκόπηση που έκανα προ είκοσι ημερών, ο Ροθ δεν κέρδισε παρά ελάχιστα την εκτίμηση των 36 βιβλιόφιλων ψηφοφόρων. Καταλαβαίνω όμως εξίσου ότι όλα αυτά που λέω έχουν την ίδια υποκειμενική βάση (λ.χ. οι ψηφοφόροι του Βιβλιοκαφέ δεν είναι ειδήμονες και το πολύ πολύ να εκφράζουν την πρόσληψη του αμερικανού συγγραφέα στην Ελλάδα, αν όχι στην αφεντιά-τους) και γι’ αυτό δεν μπορώ να είμαι απόλυτος. Αναζητώ λοιπόν ανάλογη μετριοπάθεια…

5.     «“Δεν υπάρχει κρυφός Παπαδιαμάντης”» συνέντευξη στη Λαμπρινή Κουζέλη (Το Βήμα, 22.5.2011)

Ξέρετε γιατί δεν έχουμε σε υπόληψη τους φιλολόγους; Εκτός από το ποινικό-τους μητρώο από την εποχή του σχολείου, ένας ακόμα λόγος είναι ότι εκφράζουν σχεδόν πάντα αγιολογικές απόψεις και στήνουν εικονοστάσια στους συγγραφείς. Ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος δεν απέχει πολύ από αυτό κι ακόμα περισσότερο βλέπει με αλλεργία την ψυχανάλυση και ό,τι αυτή εκφράζει. Μπορώ να πω ότι ο βιογραφισμός που εισηγείται η εν λόγω θεωρία δεν είναι –ούτε κατά τη γνώμη-μου- η καλύτερη προσέγγιση των συγγραφέων, αλλά μερικές φορές είναι ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να φωτίσει παραμέτρους του ίδιου του κειμένου, ισχυρότερο από την αναζήτηση γραφών, εκδόσεων, λέξεων κ.ο.κ. Στον Τριανταφυλλόπουλο χρωστάμε την εξαιρετική έκδοση των πεντάτομων απάντων του Παπαδιαμάντη από τον «Δόμο», αλλά η επιστήμη προχωρά με νέες μεθόδους ανάλυσης και η παραδοσιακή φιλολογία βουλιάζει στα αζήτητα…

6.      «Εντοπιότητα και λογοτεχνία» της Ελισάβετ Κοτζιά (Η Καθημερινή, 22.5.2011)

Σε εποχή παγκοσμιοποίησης και κοσμοπολιτισμού, πόσο η ελληνική λογοτεχνία ανακαλύπτει ξανά το ντόπιο; Η Κοτζιά εύστοχα συγκεντρώνει δημιουργούς από διάφορα μέρη της Ελλάδας, που προβάλλουν ως αντίβαρο στον διεθνισμό την εγχώρια κουλτούρα, την παράδοση και την τοπιογραφία, τη μυθολογία της υπαίθρου που χαράζει τη δική-της πορεία έξω από το κέντρο. Κι αυτή η τάση είναι στην ουσία η μεταμοντέρνα κεντρόφυγος κίνηση που προσπαθεί να αποφύγει την ισοπέδωση και να ξαναγνωρίσει την αξία τού παρελθόντος, να αναζητήσει ιθαγενή ερείσματα σε γλώσσες, πολιτισμούς, λαϊκές πρακτικές και άχρονα βιώματα, να χωρέσει το διαφορετικό μέσα στο όμοιο...

(Η φωτογραφία από το:

http://esamultimedia.esa.int/images/envisat/Greece_new.jpg)

Πατριάρχης Φώτιος