Ελληνικός καφές χωρίς ζάχαρη: Χρήστος Χαρτοματσίδης

“Μια εταίρα θυμάται”
εκδόσεις ελληνικά γράμματα
2009

        Είχε πει κάποιος ότι το ιστορικό μυθιστόρημα είναι δύο φορές δύσκολο, μία σαν λογοτέχνημα και μία σαν ιστορική ανάπλαση. Και με αυτό το έργο το επιβεβαίωσα απόλυτα, όχι επειδή συνάντησα ένα αριστούργημα αλλά αντίθετα επειδή διέγνωσα πόσα ελαττώματα μπορεί κανείς να βρει σε ένα κείμενο που αφορά σε άλλη εποχή, χωρίς να καταφέρνει να την αναστήσει μπροστά-μας ολοκληρωμένα και πειστικά.

       Η ιστορία αφορά στην αποστολή μιας σπαρτιατικής ομάδας κρυπτοκατασκόπων να σκοτώσουν τον Αλκιβιάδη, ομάδας μέλος της οποίας ήταν και ο φερόμενος ως νόθος γιος του Αθηναίου πολιτικού, ο Λεωτυχίδας, που ήταν τέκνο της βασίλισσας Τιμαίας. Ο Χαρτοματσίδης εκμεταλλεύεται τη φήμη αυτή, για να δείξει τη μυστική διπλωματία, το παρασκήνιο της πολιτικής, την κρυφή ζωή των αρχαίων και τα αντίστοιχα σκηνικά των σύγχρονων διακρατικών σχέσεων. Επιλέγοντας δύο αφηγητές, ένα μέλος της Κρυπτείας κι ένα άλλο, πετυχαίνει να αποδώσει στιγμές και περιστατικά, σκέψεις και κινήσεις και από τις δύο πλευρές αλλά και σε διαφορετικά μέρη κάθε φορά.

        Το βασικό πρόβλημα όμως αυτού του ιστορικού μυθιστορήματος –παρόλο που ο ίδιος ο συγγραφέας δεν θέλει να το ονομάσει έτσι- δεν είναι τα όποια ιστορικά λάθη, αλλά η αδυναμία του μυθιστορηματικού κόσμου να αρθεί μπροστά-μας αληθοφανής και πειστικός. Είδα δηλαδή μια αρχαιοελληνική ατμόσφαιρα που δεν ταιριάζει στο κλίμα της εποχής, όπου τουλάχιστον αναφέρεται στο πνεύμα των Σπαρτιατών, ακόμα κι όταν άρχισαν να παρακμάζουν. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της σπαρτιατικής Κρυπτείας γράφει υπηρεσιακές αναφορές εν είδει «ημερολογίου», μια εταίρα δούλη –εγγράμματη- γράφει ερωτικές επιστολές με ταχύτητα δακτυλογράφου κ.ο.κ. Ο συγγραφέας αγνοεί (ή αδιαφορεί γι' αυτά) ένα σωρό λεπτομέρειες όπως τη διαλεκτική διαφορά των αρχαίων Ελλήνων ή άλλα χαρακτηριστικά που τους έκαναν να ξεχωρίζουν μεταξύ τους, την αλλόφυλη και δη αλλόγλωσση φύση των Θρακών και άλλα πολλά. Από την άλλη, η πλοκή –περιπετειώδης και γεμάτη δράση- χάσκει σε πολλά σημεία, καθώς οι παραδοξότητες και οι ατυχείς συνδέσεις δεν λείπουν.

         Θυμάμαι χαρακτηριστικά το «Τέλος του Εφιάλτη» του Μπαλτάκου, το οποίο αποτυπώνει με πολλή ενάργεια και σαφήνεια τον τρόπο ζωής των Σπαρτιατών, μελετημένο με βάση τις πηγές και διατυπωμένο με λεπτομέρειες που δεν τον προδίδουν, ασχέτως αν έχει να δώσει μια νέα λογοτεχνική ματιά στην αρχαιότητα. Μπροστά σ’ αυτά τα έργα, το “Μια εταίρα θυμάται” χλομιάζει τόσο με τη γλώσσα-του που περνάει απαρατήρητη και άοσμη, όσο και με το όλο στήσιμο που όχι μόνο δεν προκαλεί το ενδιαφέρον για το τέλος της αποστολής αλλά ούτε και κρατάει την προσοχή με τη γοητεία μιας άλλης εποχής.

       Έχω διαβάσει πολύ καλύτερα έργα για την αρχαιότητα, αλλά μόνο μ’ αυτό κατάλαβα πόσο κόπο θέλει να αποτυπωθεί η εποχή χωρίς την ελαφρότητα μιας επιφανειακής αρχαιομάθειας. Απορώ γιατί ασχολούνται μαζί του, όπως η Θεοδοσοπούλου στη σημερινή Ελευθεροτυπία, χωρίς να εκφέρουν γνώμη και χωρίς να αξιολογούν εντέλει τη λογοτεχνική του συνεισφορά;

Πατριάρχης Φώτιος