Friday, October 02, 2009

Ελληνικός καφές χωρίς ζάχαρη: Χρήστος Χαρτοματσίδης


“Μια εταίρα θυμάται”
εκδόσεις ελληνικά γράμματα
2009


        Είχε πει κάποιος ότι το ιστορικό μυθιστόρημα είναι δύο φορές δύσκολο, μία σαν λογοτέχνημα και μία σαν ιστορική ανάπλαση. Και με αυτό το έργο το επιβεβαίωσα απόλυτα, όχι επειδή συνάντησα ένα αριστούργημα αλλά αντίθετα επειδή διέγνωσα πόσα ελαττώματα μπορεί κανείς να βρει σε ένα κείμενο που αφορά σε άλλη εποχή, χωρίς να καταφέρνει να την αναστήσει μπροστά-μας ολοκληρωμένα και πειστικά.
       Η ιστορία αφορά στην αποστολή μιας σπαρτιατικής ομάδας κρυπτοκατασκόπων να σκοτώσουν τον Αλκιβιάδη, ομάδας μέλος της οποίας ήταν και ο φερόμενος ως νόθος γιος του Αθηναίου πολιτικού, ο Λεωτυχίδας, που ήταν τέκνο της βασίλισσας Τιμαίας. Ο Χαρτοματσίδης εκμεταλλεύεται τη φήμη αυτή, για να δείξει τη μυστική διπλωματία, το παρασκήνιο της πολιτικής, την κρυφή ζωή των αρχαίων και τα αντίστοιχα σκηνικά των σύγχρονων διακρατικών σχέσεων. Επιλέγοντας δύο αφηγητές, ένα μέλος της Κρυπτείας κι ένα άλλο, πετυχαίνει να αποδώσει στιγμές και περιστατικά, σκέψεις και κινήσεις και από τις δύο πλευρές αλλά και σε διαφορετικά μέρη κάθε φορά.
        Το βασικό πρόβλημα όμως αυτού του ιστορικού μυθιστορήματος –παρόλο που ο ίδιος ο συγγραφέας δεν θέλει να το ονομάσει έτσι- δεν είναι τα όποια ιστορικά λάθη, αλλά η αδυναμία του μυθιστορηματικού κόσμου να αρθεί μπροστά-μας αληθοφανής και πειστικός. Είδα δηλαδή μια αρχαιοελληνική ατμόσφαιρα που δεν ταιριάζει στο κλίμα της εποχής, όπου τουλάχιστον αναφέρεται στο πνεύμα των Σπαρτιατών, ακόμα κι όταν άρχισαν να παρακμάζουν. Ένας ανώτερος αξιωματούχος της σπαρτιατικής Κρυπτείας γράφει υπηρεσιακές αναφορές εν είδει «ημερολογίου», μια εταίρα δούλη –εγγράμματη- γράφει ερωτικές επιστολές με ταχύτητα δακτυλογράφου κ.ο.κ. Ο συγγραφέας αγνοεί (ή αδιαφορεί γι' αυτά) ένα σωρό λεπτομέρειες όπως τη διαλεκτική διαφορά των αρχαίων Ελλήνων ή άλλα χαρακτηριστικά που τους έκαναν να ξεχωρίζουν μεταξύ τους, την αλλόφυλη και δη αλλόγλωσση φύση των Θρακών και άλλα πολλά. Από την άλλη, η πλοκή –περιπετειώδης και γεμάτη δράση- χάσκει σε πολλά σημεία, καθώς οι παραδοξότητες και οι ατυχείς συνδέσεις δεν λείπουν.

         Θυμάμαι χαρακτηριστικά το «Τέλος του Εφιάλτη» του Μπαλτάκου, το οποίο αποτυπώνει με πολλή ενάργεια και σαφήνεια τον τρόπο ζωής των Σπαρτιατών, μελετημένο με βάση τις πηγές και διατυπωμένο με λεπτομέρειες που δεν τον προδίδουν, ασχέτως αν έχει να δώσει μια νέα λογοτεχνική ματιά στην αρχαιότητα. Μπροστά σ’ αυτά τα έργα, το “Μια εταίρα θυμάται” χλομιάζει τόσο με τη γλώσσα-του που περνάει απαρατήρητη και άοσμη, όσο και με το όλο στήσιμο που όχι μόνο δεν προκαλεί το ενδιαφέρον για το τέλος της αποστολής αλλά ούτε και κρατάει την προσοχή με τη γοητεία μιας άλλης εποχής.
       Έχω διαβάσει πολύ καλύτερα έργα για την αρχαιότητα, αλλά μόνο μ’ αυτό κατάλαβα πόσο κόπο θέλει να αποτυπωθεί η εποχή χωρίς την ελαφρότητα μιας επιφανειακής αρχαιομάθειας. Απορώ γιατί ασχολούνται μαζί του, όπως η Θεοδοσοπούλου στη σημερινή Ελευθεροτυπία, χωρίς να εκφέρουν γνώμη και χωρίς να αξιολογούν εντέλει τη λογοτεχνική του συνεισφορά;
Πατριάρχης Φώτιος

15 comments:

ΛΕΝΑ ΜΑΝΤΑ said...

Το συγκεκριμένο δεν το έχω διαβάσει, η αλήθεια έιναι οτι είμαι επιφυλακτική στα ιστορικά μυθιστορήματα για τους ίδιους με εσάς λόγους. Θα τολμούσα να σας προτείνω το "Οι θεοί πέθαναν στη Ρώμη" της Ελένης Τσαμαδού. Ένα θαυμάσιο ιστορικό μυθιστόρημα που αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της επικράτησης του Χριστιανισμού επί των εθνικών και θεωρώ οτι έχει αποδοθεί θαυμάσια η εποχή και οι αγριότητες των Χριστιανών στον αγώνα της επικράτησης.

Pellegrina said...

Καλημέρα. Από σύμπτωση εχτές διάβασα τις 30 πρώτες σελίδες του βιβλίου, που δίνουν τα Ελληνικά Γράμματα στο σάιτ τους. Το βρήκα ευχάριστο, απλή γλώσσα και ρέουσα ιστορία, χωρίς ενδιαφέρον ΓΙΑ ΜΕΝΑ γιατί βαριέμαι γενικά τήν αρχαία Ελλάδα.
Αλλά δεν ξέρω πόσο την ξέρουμε, τι θα πει "στο κλίμα της εποχής'; Πού το ξέρουμε; Από την επίσημη ιστορία; Γιατί η λογοτεχνία να μην κάνει κάτι διαφορετικό; Οι αναχρονισμοί ωραίοι είναι (αρκεί να ταιριάζουν, να είναι αυτός ο τρόπος του συγγραφέα -γενικα΄μιλάω).
Επίσης η περίπτωση εγγράμματης εταίρας-δούλης δεν είναι καθόλου λάθος: συχνά είχαμε δούλες εγγράμματες και κυράδες αγράμματες, αφού δούλη μπορούσε να γίνει δυνητικά οποιαδήποτε (πόλεμοι, χρέη, αγωγές κλπ). Ο Λουκιάνος στους εταιρικούς διαλόγους εχει στήσει ολόκληρη ιστορία με κυρία (εταίρα) αγράμματη που η δουλα της γράφει και της διαβάζει τα ραβασάκια (με νεαρό που ο μπαμπάς δεν τον αφήνει να πηγαίνει με εταίρες κλπ!)

αυτά, εντελώς θεωρητικά (και χλιαρά)!

Pellegrina said...

απαγωγές, Λουκιανός

Πάπισσα Ιωάννα said...

Λένα,
ευχαριστώ για την πρόταση. Δεν ξέρω αν στο συγκεκριμένο, που προτείνεις, συμβαίνει, αλλά η επανανάγνωση της ιστορίας πρέπει να συνδυάζει ρεαλισμό αλλά και επανερμηνεία της.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
πρέπει να έχεις δίκιο. Τι ξέρουμε για την αρχαιότητα ώστε να μπορούμε να κρίνουμε αν κάτι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ή όχι; Λιγότερα απ' όσα νομίζουμε. Έχεις κατά βάθος δίκιο.
Ένα ιστορικό βιβλίο λοιπόν ή "διαβάζει" διαφορετικά την επίσημη ιστορία και αποδίδει μια εποχή αλλιώς από π ρ ό θ ε σ η του δημιουργού-του ή προσπαθεί να πατήσει σε μια συγκεκριμένη (παραδεδομένη) απόδοση της ιστορίας και να την αποδώσει με ρεαλισμό και αληθοφάνεια.
Ο Χαρτοματσίδης, έχω την εντύπωση, επιχείρησε το δεύτερο, αλλά δεν τα κατάφερε. Και πιστεύω ότι μπορεί κανείς να καταλάβει ποια από τις δύο περιπτώσεις ήθελε να εφαρμόσει ο εκάστοτε συγγραφέας.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Καλημέρα, ας αρχαιολογήσω λοιπόν: διάβασα τη Μ.Θεοδοσοπούλου (όπως πάντα απίστευτα πλήρης και αναλυτική στη συγκριτική ανάγνωση μυθιστορημάτων) και μου έκανε εντύπωση που χωρίς κανένα άλλο έμμεσο σχόλιο ή παρένθεση ονομάζει τον Πελοποννησιακό πόλεμο "εμφύλιο" και τον παραλληλίζει (μέσω Χαρτοματσίδη)με τον νεοελληνικό εμφύλιο του 45-49.

Όμως είναι γνωστό πως Σπάρτη και Αθήνα ήταν ΧΩΡΙΣΤΑ ΚΡΑΤΗ που πολεμούσαν μεταξύ τους. Ποτέ, από όσο ξέρουμε,δεν τους πέρασε από το μυαλό να γίνουν ΕΝΑ κράτος κι ούτε η κοινή γλώσσα και θρησκεία, ή και η (συγκυριακή)συμμαχία κατά των Περσών σήμαινε κάτι παρόμοιο. "Εμφύλιος" είναι η μετάφραση (γιατί;)του civil war, δηλαδή "πολιτικός πόλεμος" που σημαίνει πόλεμος μεταξύ διαφορετικών τάξεων, κομμάτων, ομάδων πολιτών ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΚΡΑΤΟΣ(ή ανάλογο μόρφωμα παλιότερα, πχ πριγκιπάτο, φέουσο κλπ). Στο περίφημο διαχρονικό απόσπασμά του περί πολέμου (γενικά) από το Γ' βιβλίο του, ο ίδιος ο Θουκυδίδης κάνει την επίμαχη (για μας) διάκριση, ονομάζοντας τον κατά τη δική μας ορολογία "εμφύλιο" σ τ ά σ η και αναλύοντας καταπληκτικά πως ο Πελοποννησιακός (που ΔΕΝ ήταν εμφύλιος, αλλά περίπου ..Παγκόσμιος κατ' αναλογίαν -και κατά Θουκυδίδη πάντα)προκάλεσε "εμφυλίους"(στάσεις)μέσα σε όλες τις πόλεις-κράτη, καθώς οι παρατάξεις ΜΕΣΑ σε αυτές ενστερνίζονταν πότε τη μία και πότε την άλλη υπερδύναμη (Αθήνα-Σπάρτη) για να επικρατήσουν (με αίμα) ΜΕΣΑ στην πόλη τους και επί των συμπολιτών τους. Αυτοί λοιπόν ήταν οι "εμφύλιοι", και όχι ο ίδιος ο Πελοποννησιακός.

Βέβαια σε μια διαφορετική σύγχρονη ανάγνωση (λογοτεχνική ας πούμε!) εγώ θα γούσταρα να τον ονομάσω (τον Πελοποννησιακό)εμφύλιο, μ'ονο και μόνο για να μπορέσω να ονομάσω έτσι κι έναν πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ-ΚΙΝΑΣ, ας πούμε, δείχνοντας ότι όλοι οι άνθρωποι στη γη ανήκουμε στον ίδιο "κράτος" (πλανήτης Γη) και στην ίδια φυλή, την ανθρώπινη! Αλλά αυτή είναι μια άλλη (;)ιστορία!

Εννοείται πως δεν νομίζω καθόλου-πως η κ. Μάρη θεοδοσοπούλου δεν τα έχει υπόψη της αυτά, απλώς μάλλον στην προκειμένη η θέση αυτή (που είναι συνηθισμένη) την εξυπηρετούσε στην ανάγνωση του Χαρτοματσίδη. Αλλά θεώρησα καλό να τα πω αυτά, γιατι πράγματα που στη δεκαετία 70 ήταν πια σχεδόν κτήμα-και όχι στους "αριστερούς", αλλά σε ΟΛΟΥΣ-πάμε να τα ξεχάσουμε.

υγ: εννοείται ότι και όσα εγώ λέω εδώ μπορέι να είναι διαστρέβλωση της πραγματικότητας, που δεν την ξερουμε. Προσπαθούμε όμως!

υγ2: Θουκυδίδης Γ 82-82

υγ3: προσωπική μου γνώμη: δεν νομίζω πως υπήρξε στην ιστορία της ανθρωπότητας κανένας, μα κανένας πόλεμος "εθνικός" (δηλαδή μετάξύ κρατών ή τσιφλικάδων ή βασιλιάδων κλπ) που δεν ήταν ταυτόχρονα και "εμφύλιος" (civil). Αν το ψάξετε, ΚΑΝΕΝΑΣ. Και μου έρχεται στο νου η εμβληματική φράση από το underground του Κουστουρίτσα, που τελικά δεν είναι καθόλου μεταφορά ή καλλιτεχνική αυθαιρεσία, αλλά στην ουσία της κυριολεκτικότατη:

"Ο πόλεμος γίνεται πόλεμος μόνο όταν ο αδερφός σκοτώσει τον αδερφό"

Υγ4: αυτή την εποχή κυκλοφορεί το βιβλίο του Γκουρογιάννη, -το διαβαζω τώρα- που μιλάει για έναν πολύ σύντομο πόλεμο. Ακόμα και σε αυτόν σκεφτείτε τι παίχτηκε ΜΕΣΑ στην Κύπρο και πόσο αυτό ήταν καταλυτικό για την ερμηνεία και αντιμετώπιση του πολέμου αυτού στη συνέχεια...

(στοπ!!!)

Anonymous said...

Νομίζω είχε γράψει και ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου παλαιότερα στο 7 της Ελευθεροτυπίας για το βιβλίο αυτό, επισημαίνοντας επίσης τα προβλήματά του, όπως κι εσείς.

- μια αναγνώστρια

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αναγνώστρια,
σ' ευχαριστώ για την παραπομπή, την οποία δεν είχα υπόψη μου. Ήταν τόσο κακή η εντύπωση από το βιβλίο, που δεν μπήκα καν στον κόπο να αναζητήσω τι γράφτηκε γι' αυτό.
Πατριάρχης Φώτιος

Eleni Tsamadou said...

Αγαπητέ Πατριάρχα,
Μια και η κ. Λένα Μαντά είχε την καλωσύνη να σου προτείνει το βιβλίο μου ΟΙ ΘΕΟΙ ΠΕΘΑΝΑΝ ΣΤΗ ΡΩΜΗ, τολμώ και εγώ να προτείνω άλλο ένα με ηρωίδα μια Εταίρα που έχει κυκλοφορήσει δύο χρόνια πριν το βιβλίο του κ. Χαρτοματσίδη, την ΕΤΑΙΡΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ. Και τα δύο βιβλία μου αυτά είναι ιστορικά μυθιστορήματα γραμμένα, θέλω να ελπίζω, με σεβασμό στην Ιστορία.
Η γνώμη σου θα με ενδιέφερε ιδιαίτερα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελένη,
δεν ξέρω πώς είναι γραμμένα τα δύο αυτά βιβλία.
Ως γενική όμως αρχή θέτω όταν βρίσκομαι μπροστά σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα όχι την πιστότητα στην αναπαράσταση (αυτό προϋποτίθεται, αν το έργο έχει ρεαλιστική βάση), αλλά το ποια νέα ερμηνεία της ιστορίας (και της ζωής μας) προτείνει.
Υπάρχουν φυσικά και εκείνα που εξ αρχής ναρκοθετούν σ κ ό π ι μ α την ιστορική ακρίβεια (λ.χ. το "Ζάιδα ή η καμήλα στα χιόνια" του Πανσέληνου), τα οποία κρίνονται με άλλα κριτήρια.
Ευχαριστώ για την πρόταση.
Πατριάρχης Φώτιος

Eleni Tsamadou said...

Η "Ζαίδα" είναι ένα πολύ ωραίο μυθιστόρημα, το καλύτερο κατά τη γνώμη μου του Α.Πανσέληνου, όμως δε θα το χαρακτήριζα ως ιστορικό, όχι μόνο γιατί κάνει μια υπέρβαση στην Ιστορία, αλλά γιατί το κέντρο βάρους του δεν είναι η Ιστορία.
Βρίσκω πάντως ενδιαφέρουσα την άποψή σου ότιένα ιστορικό μυθιστόρημα, πέραν μια ρεαλιστικής αναπαράστασης πρέπει να έχει να μας δώσει μια νέα αναγνωση της Ιστορίας, με μια επιφύλαξη, η νέα ανάγνωση να στηρίζεται σε γερές βάσεις και όχι σε νεφελώματα. όμως .

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελένη,
είναι ιστορικό, φυσικά όχι με τον κλασικό ορισμό, όπως διαμορφώθηκε στην Αγγλία του 19ου αι., αλλά όπως μορφοποιείται τα τελευταία 40 χρόνια, αλλού και στην Ελλάδα. Η εποχή έχει σημασία στη "Ζαΐδα" και γι' αυτό έχει ιστορική βάση, ασχέτως αν τα γεγονότα είναι αληθινά (που δεν είναι). Εγώ να πω την αλήθεια δεν συνεπάρθηκα από το μυθιστόρημα, αλλά το παραθέτω ως προσπάθεια να φανεί αληθοφανές κάτι που δεν είναι αληθινό, δηλ. η συνάντηση Μότσαρτ και Σολωμού. Σε μια δυνητική ιστορία θα μπορούσε να είναι πραγματικό κι αυτό γίνεται με πετυχημένη ανάπλαση του κλίματος της εποχής, κάτι που δεν κάνει (κατά τη γνώμη-μου) ο Χαρτοματσίδης, για να επανέλθω στο προκείμενο βιβλίο.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Καλημέρα. Μετά από πολλή σκέψη και δισταγμό αποφάσισα να γράψω εδώ κάτι σημαντικό που με αφορά. (Και το γράφω εδώ γιατί εδώ "με" διαβάζουν -τυχαία- πολύ περισσότεροι από ό,τι στα δικά μου μπλογκ, οπότε ίσως και οι ενδιαφερόμενοι):

Εδώ και χρόνια κάποιοι(ίσως όχι πάντα οι ίδιοι, δεν ξέρω) προσπαθούν να με "ψαρέψουν" (όπως λέγεται), αν γράφω κι αν προσπαθώ να εκδώσω. Στην αρχή δεν πείραζε, αλλά έγινε πια κουραστικό και ψυχοφθόρο, καθώς αναγκάζομαι να παριστάνω (από ευγένεια και ντροπή απέναντι στον "ψαρεύοντα") ότι δεν το καταλαβαίνω.
Το σπουδαιότερο, γίνεται συνήθως μέσω ν έ ων ανθρώπων, κατά κανόνα άγνωστών μου, που παριστάνουν "¨θαυμαστές". μπλόγκερς, κλπ. Άρχισα λοιπόν να νιώθω πια υπεύθυνη για ένα είδος 'διαφθοράς" αυτών των νέων ανθρώπων, που ωθούνται να λένε διάφορα ψέματα (και ίσως να τυραννούν συναισθηματικά) έναν άνθρωπο άγνωστό τους που ποτέ δεν τους ενόχλησε. Δυστυχώς η νέα γενιά (αλλά και η παλιά!)είναι μάλλον πολύ μακριά από τέτοιες ηθικές δεσμεύσεις, εμένα όμως μου είναι, και πάλι δυστυχώς, δεύτερη φύση!

Ακόμα χειρότερο όμως είναι, όταν βάζετε γνωστούς μου να το κάνουν αυτό, πείθοντάς τους ίσως ότι είναι "για το καλό μου" (να θυμίσω το παπακωνσταντίνειον "φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα, χωρίς εμένα"::))

Παρακαλώ λοιπόν θ ε ρ μ ά να σταματήσει πια αυτή η τακτική, η οποία άλλωστε δεν έχει να αποδώσει τίποτα. Η αλήθεια είναι απλή: πρώτον "γράφω" πάντα (είτε κυριολεκτικά είτε στο κεφάλι μου), και δεύτερον θ έ λ ω να εκδώσω (το βιβλίο είναι πάντα βιβλίο). Όμως κατά κανόνα δεν απευθύνομαι σε πάνω από έναν εκδοτικό οίκο μέχρι να πάρω απάντηση, ακόμα κι αν η απάντηση αργεί χρονια. Αυτό είναι θέμα προσωπικής τακτικής που δεν ζητάω να καταλάβει κανένας.
Οι τελευταίες απαντήσεις που έχω πάρει από εκδότη είναι ασαφείς και μεχρι να ξεκαθαριστούν δεν κάνω καμία άλλη κίνηση.
Να πω επίσης ότι προκειμένου να εκδώσω δεν εχω να "δώσω" τίποτε άλλο, εκτός από το ίδιο το εργο μου.

Αυτά και μόνο είναι ΟΛΑ όσα με αφορούν ως συγγραφέα και τίποτα παραπάνω. Με βάση αυτά μπορείτε να πείτε ότι με ξέρετε πλήρως όλοι και αναλόγως με αντιμετωπίζετε. Δεν υπάρχει απολύτως κανένα μυστήριο και τίποτε άλλο να μάθετε. Δίνω το λόγο μου ότι τα πράγματα είναι ακριβώς και μόνον έτσι! Παρακαλώ λοιπον θερμά, (εν ονόματι και της γενικότερης "αλλαγής" ήθους που προοιωνίστηκε χτες!!), σταματήστε να εμπλέκετε νέους -και μάλλον αγνούς, αν και όχι όσο ε γ ώ θα ήθελα!- ανθρώπους! Νιώθω π ο λ ύ άσχημα, για λογαριασμό τους!

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία και συγνώμη!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
εγώ δεν καταλαβαίνω το πρόβλημά σου, αλλά αυτοί στους οποίους απευθύνεσαι μάλλον αντιλαμβάνονται όσα τους λες.
Συνέχισε να γράφεις
και να συζητάς.
Ο εν βίβλίω αδελφός
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Πατριάρχη, μπορεί οι περιεργοι αυτοί "βιομηχανικοί κατάσκοποι'(χιούμορ) να μην είναι τελικά ανάμεσα στους αναγνώστες σου, αλλά πραγματικά απελπίστηκα γιατί, πάνω που νόμιζα πως επιτέλους το σισύφειο μαρτύριο τελείωσε (σισύφειο γιατί, καθώς δεν υπάρχει τίποτα να μάθουν, όλο και επανέρχονται), μόλις έσκασε μύτη, φθινοπωριάτικα, κι άλλος νεαρός "θαυμαστής"! Είπα λυπηθείτε με, όχι άλλο! Δεν έχω πειράξει κανέναν. Και, ΜΗ μου προτείνετε εκδότες! Τους διαλέγω μόνη μου, με δικά μου κριτήρια (που μπορεί να είναι το χρώμα των τοίχων τους, άσχετο! είναι δ ι κ ά μου)

υγ: το έτερον παλιό παπακωνσταντίνειον: "άσε με να κάνω λάθος!")Ο ωραιότερος δίσκος του βασίλη!

υγ2: σ αυτή τη χώρα,εκτός όλων των άλλων αντιφάσεων, άλλοι (και μάλιστα πολλοί)ισχυρίζονται πως "είναι ροκ", κι άλλοι τελικά φαίνεται πως είναι!


(καληνύχτα!κι ευχες στον καινούργιο -χμ- πρωθυπουργό για κάθε επιτυχία..)