Πότε ένα κείμενο διακρίνεται από βάθος;Σε παλαιότερη συζήτηση προέκυψε η έννοια του «βάθους» στη λογοτεχνία, μια έννοια που δεν είναι καθόλου σαφής κι ο καθένας την εννοεί διαφορετικά. Επιπλέον, με ποια κριτήρια επισημαίνεται αν ένα μυθιστόρημα λ.χ. έχει ή όχι βάθος; Κι αν είναι ρηχό, αρκεί για να το απορρίψουμε;
Η θαμώνας του Βιβλιοκαφέ Pellegrina -σε σχόλιό της σε προηγούμενη ανάρτηση- εξέφρασε μερικά πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα πάνω στο θέμα, ερωτήματα που αξίζει να συζητηθούν:
α) Μήπως το βάθος εξαρτάται περισσότερο από τον αναγνώστη και λιγότερο από τον συγγραφέα;
Η θαμώνας του Βιβλιοκαφέ Pellegrina -σε σχόλιό της σε προηγούμενη ανάρτηση- εξέφρασε μερικά πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα πάνω στο θέμα, ερωτήματα που αξίζει να συζητηθούν:α) Μήπως το βάθος εξαρτάται περισσότερο από τον αναγνώστη και λιγότερο από τον συγγραφέα;
β) Τι "βάθος" εννοούμε; (συναισθήματος, σκέψης, ιδεών, υπαρξιακής αγωνίας;)
γ) Μήπως το "βάθος" αλλάζει με την εποχή;
δ) Μήπως προστίθεται βάθος από τις απανωτές ερμηνείες των έργων του "κανόνα";
ε) πόσο η διατύπωση επηρεάζει το βάθος; μπορεί η γλώσσα να "υποκριθεί" βάθος;
στ) Υπάρχει βάθος-κλισέ; (μου έρχεται στο νου ο "φόβος του θανάτου". Θεωρείται σημαντικό θέμα της λογοτεχνίας, όμως πόσο "βάθος" έχει;)ζ) Γενικά, μήπως θέλει έναν α πριόρι (a priori) ορισμό το βάθος, ή προκύπτει αντ χοκ (ad hoc);
η) ΠΟΥ αναζητεί κανείς το "βάθος"; Στον άνθρωπο, στη φύση, στο θεό, στα κοινωνικά φαινόμενα; Στην Ιστορία; Εξ ίσου σε όλα αυτά;
θ) Τα ερωτήματα επικαλύπτονται (είναι πρόχειρα), αλλά ιδού ένα κρίσιμο: το "βάθος" ενός βιβλίου προϋποθέτει το "βάθος" του συγγραφέα ως ατόμου;
ι) Υπήρξαν εποχές πιο "βαθιές" από τη δική μας, που άρα ευνοούσαν την βαθιά λογοτεχνία, ή αυτό είναι ιστορικός κ.λπ. μύθος;
ια) Πόσο συνεισέφερε στο "βάθος" της λογοτεχνίας (ή το αντίθετο) η ψυχανάλυση;
Ξεδιπλώνονται νήματα, ανοίγονται παράθυρα, προβάλλονται ερμηνευτικές πόρτες: μπείτε ελεύθερα όπου θέλετε και καταθέστε τις απόψεις σας. Δεν ξέρω αν μπορούμε να φτάσουμε σε ουσιαστικά συμπεράσματα αλλά καμιά συζήτηση δεν φτάνει σε αδιέξοδο.
Ξεδιπλώνονται νήματα, ανοίγονται παράθυρα, προβάλλονται ερμηνευτικές πόρτες: μπείτε ελεύθερα όπου θέλετε και καταθέστε τις απόψεις σας. Δεν ξέρω αν μπορούμε να φτάσουμε σε ουσιαστικά συμπεράσματα αλλά καμιά συζήτηση δεν φτάνει σε αδιέξοδο.(διά την αντιγραφήν)
Πατριάρχης Φώτιος
12 comments:
Κατά την δική μου ταπεινή γνώμη ένα κείμενο λογοτεχνικό έχει βάθος όταν αναδεικνύει,αναμετριέται, φωτίζει τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τις ανθρώπινες ζωές.Και όταν αυτό το κάνει με τιμιότητα, χωρίς εντυπωσιασμούς, με σεμνότητα και κυρίως με την γνώση ότι ο θάνατος, η γέννηση, ο πόνος, ο έρωτας, η ήττα και ότι άλλο μας αφορούν όλους γιατί είναι η κοινή μας μοίρα.Με σεβασμό στον αναγνώστη δηλαδή στον εαυτό του ο συγγραφέας ενός τέτοιου κειμένου συχνά καταφέρνει μιλώντας για απλά καθημερινά πράγματα να αγγίζει την ουσία της ανθρώπινης τραγικής λόγω επίγνωσης μοίρας.Και πάλι αυτή είναι μια αυστηρώς προσωπική άποψη που επιδέχεται πολλών ερμηνειών.
Κλαημέρα πατριάρχη. Ευχαριστώ πολύ που με κάνατε ποστ, αλλά δεν θα παρω μέρος στην κουβέντα, άλλωστε κοινοτοπίες θα έλεγα. Ο λόγος είναι ότι είμι αφοσιωμένη αυτές τις μέρες στη συγγραφή ενός (μικρού, αλλά) με πολύ ...βάθος πράγματος. Και επειδή είμαι οπαδός της αφήγησης, δηλαδή της υ λ ο π ο ί η σ η ς των ιδεών με γεγονότα, ο αφηρημένος δοκιμιακός λόγος με διαλύει, μου χαλάει την προσπάθεια (της κατασκευής αφήγησης) Ζητώ επίσης συγνώμη από τους υπόλοιπους για αυτή εδώ τη φλυαρία, ξέρω ότι δεν ενδιαφέρει κανένα (ούτε εγώ θέλω να την κοινοποιώ), απλώς δεν στέλνω προσωπικά μέιλ στον Πατριάρχη, γι' αυτό το γράφω εδώ. Ευχαριστώ και πάλι, καλή συζήτηση.
Δύσκολο θέμα.
Βάθος; Βάθος; Βάθος;
Κατά την τελείως πρόχειρη γνώμη μου
Βιβλίο με βάθος είναι εκείνο που αναζητεί τα κοινωνικά, ψυχολογικά, πολιτικά, οικονομικά και άλλα αίτια της δράσης, πλοκής που περιγράφει...
Αν δεν αναζητεί ή δεν σκιαγραφεί, έστω και με το κλείσιμο μια ματιάς αυτά τα αίτια, αλλά περιορίζεται στην καταγραφή γεγονότων, τότε σίγουρα αντιμετωπίζει επιφανειακά το ζήτημα.
Κατά τη γνώμη μου συυγραφείς ή έργα με μεγάλο βάθος αναδυκνείονται όταν υπάρχουν εποχές μεγάλων κοινωννικών ή πολιτικών συγκρούσεων ή ζυμώσεων. Μετά από μια εποχή αγρανάπαυσης και επιφανειακών κινήσεων αρχίζουν και πάλι να βγαίνουν αρκετοί συγγραφείς που κατανάλλουν φιλότιμες προσπάθειες να εμβαθύνουν σε διάφορα θέματα και θέλω να πιστεύω ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί.
Μια πρώτη δική μου παρατήρηση (αργότερα θα καταπιαστώ πιο συγκεκριμένα με τα ερωτήματα ένα ένα): Συμφωνώ με τον V i t a m i B a r o u a k, που λέει ότι «Βιβλίο με βάθος είναι εκείνο που αναζητεί τα κοινωνικά, ψυχολογικά, πολιτικά, οικονομικά και άλλα αίτια της δράσης, πλοκής που περιγράφει...». Βάθος σημαίνει βλέπω πίσω από την επιφάνεια, πίσω από τα φαινόμενα, πίσω από όσα δείχνουν οι τηλεοπτικοί σταθμοί και καταλαβαίνει ο πολύς ο κόσμος. Θα ψιλοδιαφωνήσω με τον C a r p e d i e m, γιατί δεν πιστεύω στα μεγάλα θέματα (λίγο πολύ έχουν ειπωθεί τα πάντα γι’ αυτά), αλλά στο πώς ο συγγραφέας θα δώσει προεκτάσεις σε μικρά ή μεγάλα ζητήματα του ανθρώπου και θα τα φωτίσει κάνοντας τον αναγνώστη να δει παραπέρα, να σκεφτεί (ή να νιώσει) κάτι πέρα από τα προσωπικά του βιώματα. Αυτά ως αδρομερής τοποθέτηση. Ελπίζω να δευτερολογήσω στα επιμέρους.
Πατριάρχης Φώτιος
Α) Δεν νομίζω. Αν μια ορχήστρα παίζει ονειρεμένη μουσική μπροστά σε ένα κουφό, δεν ακυρώνεται το έργο της.
Β) ο καθένας δουλεύει στο πεδίο που τον ενδιαφέρει. Αρκεί να δουλεύει με συνέπεια και μεράκι.
Γ) Νομίζω όχι . Σε εποχές που το κύριο μέλημα θα ήταν η εξεύρευση τροφής για να καλύψει κάποιος την αναγκη επιβίωσης της επόμενη μέρας , δύσκολα θα ενδιαφέρονταν πολλοί για βάθος. Αλλά δεν πιστεύω ότι κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες θα μπορούσε να εκλείψει εντελώς η ανάγκη για βάθος.
Ε) Ασφαλώς. Αλλά μόνο να υποκριθεί.
Στ) 1-Υπάρχει.
2- είναι σημαντικό στο βαθμό που ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει βάθος στην δουλειά του. Τότε η επιτυχία ή όχι της προσπάθειας αξιολογείται και από το αν κατάφερε να δώσει το βάθος που επεδίωξε. Αν σκοπος του δεν είναι αυτός, όχι φυσικά
Η) Όπου το βρεί. Έννοώ ότι ένας άθεος δεν μπορεί να το βρει στο Θεό, σωστά;
Θ) Όχι. Βάθος μπορεί να έχει ένα βιβλίο γραμμένο από συγγραφέα επιφανειάκο, «δήθεν» . Τι θα πει βάθος του συγγραφέα ; Καλλιέργεια ; Δεν μου φτάνει. Ο Σενέκας έγραψε καταπληκτικά πράγματα, ήταν καλλιεργημένος αλλά ήταν και καθίκι.
Αν ορίσουμε το βάθος του συγγραφέα ως καλλιέργεια +συνέπεια με όσα γράφει + ήθος τότε ναι.
Ι) Νομίζω ναι, αλλά αντί για «εποχές» θα έλεγα περιβάλλοντα. Δεν υπάρχει κοινό περιβάλλον σε μια εποχή. Την «εποχή» που έγραφε ο Πλάτων , αλλού τρώγαν ανθρώπους.
Στην «εποχή» μας το επίπεδο λογοτεχνίας είναι διαφορετικό στην Ισλανδία απ` ότι στην Αϊρίν Τζαγιά της Ινδονησίας.
Ια) Ναι. Ακόμη κι αν δεν είναι κανείς βέβαιος , σίγουρα δεν έβλαψε.
θεόφιλος Ελευθεριάδης
Μιας και ο Θεόφιλος Ελευθεριάδης ξεκίνησε να βρει βάθος καταθέτοντας τις απόψεις του πάνω στο θέμα, είπα να ολοκληρώσω κι εγώ τις δικες μου ιδεες.
Το βάθος ξεκινάει από το πώς είναι γραμμένο το βιβλίο και δίνει ή όχι τη δυνατότητα στον αναγνώστη να το φτάσει ή όχι. Όπως εγώ το έχω κατά νου, αφορά τον προβληματισμό που προεκτείνεται πέρα από τα φαινόμενα της ζωης. Με αυτό το κριτήριο φυσικά εκτείνεται πέρα από την περίοδο στην οποία γράφτηκε, αφού συν τοις άλλοις κάνει ένα έργο διαχρονικό, καθώς αναφέρεται και στον αναγνώστη επόμενων εποχών. Έτσι, οι επόμενες γενιές σκάβουν διαβάζοντας συνεπικουρούμενες από τις μελέτες και τις αναλύσεις που έχουν γίνει, ώστε να φτάσουν στο μέγιστο δυνατό βάθος –το προθετικό ή και βαθύτερα-: το ίδιο το κείμενο ανοίγει το βάθος του συχνά ερήμην του συνειδητού μέρους του συγγραφέα. Γι’ αυτό δεν προϋποθέτει απαραίτητα εμβριθή συγγραφέα ή πνευματικό άνθρωπο (Γενικά ο συγγραφέας δεν ταυτίζεται με τον άνθρωπο μέσα στον οποίο κρύβεται! –εδώ συμφωνώ με τον Θεόφιλο).
Ξαναλέω ότι το βάθος δεν αφορά στα θέματα με τα οποία κανείς θα καταπιαστεί, αλλά πόσο θα προχωρήσει αναζητώντας αίτια, διασαφηνίζοντας αθέατες πλευρές, ωθώντας τον αναγνώστη να σκεφτεί το ζήτημα αλλιώς…
Στην ουσία –καταθέτοντας απόψεις που υποστηρίζει πλέον η θεωρία της λογοτεχνίας- θα διαφωνήσω σε πολλά με τον φίλο Θεόφιλο: ο αναγνώστης έχει ουσιαστικό ρόλο στην πρόσληψη του έργου και πολλές φορές νοηματοδοτεί τον αρχικό πυρήνα του λογοτεχνήματος. Γι’ αυτό και το βάθος εξαρτάται από την εποχή στην οποία το έργο διαβάζεται. Το βάθος δεν κρίνεται από τις προθέσεις του δημιουργού• οι προθέσεις δεν αφορούν πλέον παρά μόνο τον ίδιο: το ζήτημα είναι τι θα ανοιχτεί στον αναγνώστη, τι θα μείνει στο έργο.
Μεγάλο ζήτημα...
Πατριάρχης Φώτιος
Η ομορφιά είναι στο μάτι αυτού που βλέπει ή στο αυτί εκείνου που ακούει. Θα ήταν μια εύκολη απάντηση.
Αλλά το βάθος βρίσκεται εκεί την ώρα των επιλογών, όταν ένας νάνος χρόνος βγαίνει από το πουθενά και λέει άντεξε ή συνέχισε ή σταμάτα. Το βάθος είναι εκεί την ώρα των αποφάσεων. Αν θα γράψει το εγώ σου ή ο εαυτός σου. Αν θα διαβάσει το εγώ σου ή ο εαυτός σου. Εκεί είναι βάθος ή μια μικρή παρηγοριά στην επιφάνεια της αβύσσου. Βάθος κι αυτή. Αρκεί να μην σου γαργαλίσει τις πατούσες το μαλάκιο του κυνισμού και η απιστία της ελπίδας. Γιατί τότε πάει βούλιαξες και τότε δίχως θάνατος αφού δίχως ζωή πας άπατος και δεν υπάρχεις επειδή δεν υπήρξες. Ναι η λογοτεχνική γραφή και ο αναγνώστης της οι δύο όψεις του γραπτού λόγου (γράφω/διαβάζω)είναι ένα μικρό κομμάτι κάρβουνο που καίγεται, μια εικόνα για τη δημιουργία του κόσμου ή για το τέλος του. Αυτό είναι το βάθος της γραφής να μη ξέρεις αν τέλειωσε το βιβλίο ή εσύ είσαι που το αρχίζεις. Η στιγμή που παρατείνεται η ηδονή πριν να τελειώσει. Που κλιμακώνεται η ζωή και δεν ξέρεις από πού σου ρθε το τέλος.
Βάθος είναι μια επιλογή
Από εδώ η ύπαρξη και από εκεί το τίποτα. Από εδώ η εαυτότητα και από εκεί ο εγωτισμός. ΄Ολα τα άλλα ηχούν αδιάφορα.
Βάθος είναι η έξοδος από τη σκιά στη μορφή.
Μείνεις ή φύγεις δεν έχει η γραφή τίποτα πέρα από αυτό. Αυτό ακριβώς. Να θέσει το ερώτημα κι εσύ να το απαντήσεις. Απόλαυση μιας εσαεί ερώτησης που όσο κι αν την απαντάς θες να τη διευκρινίσεις κομματάκι περισσότερο.
Για αυτό το βάθος πρέπει να είσαι χαρούμενος ή χαζός. Χαζοχαρούμενος σημαίνει δεν υπάρχεις.
Βαγγέλης Ιντζίδης
Βαγγέλη,
η ανάγκη σου να εκφράσεις το βάθος σε οδήγησε στον ποιητικό λόγο.
Ήταν σκόπιμο ή βγήκε αυθόρμητα, σαν μια υποσυνείδητη εμπλοκή του πραγματικού βάθους με τον λόγο της ποίησης;
Πατριάρχης Φώτιος
Το 'βάθος' ή η ρηχότητα ενός κειμένου, δεν θεωρώ ότι είναι ζήτημα θεματολογίας. Καθημερινά, 'απλά', ή τετριμμένα ζητήματα μπορούν να τονιστούν με έναν ιδιαίτερο τρόπο από έναν ταλαντούχο συγγραφέα, και να φωτίσουν όψεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς που συνήθως παραμένουν στο σκοτάδι. Την ίδια στιγμή θέματα όπως ο έρωτας, κι ο θάνατος μπορεί να παρουσιαστούν με τρόπο εντελώς επιφανειακό και στερεοτυπικό.
Αναρωτιέμαι αν η χρήση μιας περίτεχνης ή εξεζητημένης γλώσσας καθιστά αυτομάτως ένα κείμενο 'βαθύ' - όχι μόνο στο χώρο της λογοτεχνίας, καθόσον αυτό το ζήτημα ανακύπτει ιδιαίτερα έντονο και σε κείμενα φιλοσοφίας. Προσωπικά βρίσκω τον 'απλοϊκό' Ράσελ πολύ πιο βαθύ στοχαστή, από τον δημοφιλή Μπαντιού του οποίου η περίτεχνη γλώσσα δεν εκφράζει απαραίτητα (κι ενίοτε συσκοτίζει) τη λογική σκέψη. Νομίζω ότι συμφωνώ με την προσέγγισή σου.
Εύα,
το έθεσες πολύ καλά. Αναζητούμε το βάθος σε ένα βιβλίο, όταν περιμένουμε να δούμε τον χειρισμό του θέματος να ανάγεται πέρα από το προφανές.
Πατριάρχης Φώτιος
αυθόρμητα
Βαγγέλης Ι.
Post a Comment