Δήμητρα Κολλιάκου, “Αλφαβητάρι εντόμων”

Για κάθε έντομο μια ιστορία. Ή μάλλον ένα μάτσο ιστορίες που συνδέονται με το έντομο αλλά παίζουν και μεταξύ τους ένα κρυφτό. Η μία τα φυλάει κι η άλλη κρύβεται ώσπου να αλλάξουν ρόλους.

Δήμητρα Κολλιάκου “Αλφαβητάρι εντόμων” εκδόσεις Πατάκης 2018

Χαρά στον Έλληνα που ελληνοξεχνά …και στην Αθήνα μέσα ζει στη ξενιτιά (Μανώλης Ρασούλης – Βάσω Αλαγιάννη):

Νομίζω ότι η Κολλιάκου ταιριάζει στη γυναικεία μου φύση, στη δική μου από τις πολλές γυναικείες φύσεις: σοβαρή, συγκρατημένη, διανοούμενη. Στο Βιβλιοκαφέ διαβάσαμε έως τώρα την “Αρρώστια των βουνών” το 2009, “Το πρόσωπο του ουρανού” (2013) και “Ήμισυ του παντός” (2016).

Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ και βαθιά σ’ ευχαριστώ, γιατί μ’ έμαθες και ξέρω

ν’ ανασαίνω όπου βρεθώ, να πεθαίνω όπου πατώ και να μη σε υποφέρω (Μανώλης Ρασούλης – Βάσω Αλαγιάννη):

Φανταστείτε ένα οποιοδήποτε έντομο. Ας πούμε τη μύγα! Τι συνειρμούς κάνετε; Ποια λογοτεχνικά έργα σας θυμίζει, ποιες παροιμίες και λαϊκές εκφράσεις, ποια τραγούδια ή θρύλους, ποια βιώματα σας έρχονται στον νου; Ένα τέτοιο γαϊτανάκι κάνει η συγγραφέας με 24 έντομα που αποτελούν τον άξονα των ισάριθμων ιστοριών της. Γυρίζω στη μύγα και πιάνω τη δική μου ιστορία α λα Κολλιάκου:

Καλοκαιρινά μεσημέρια στο χωριό πάνω από ένα καρπούζι και γύρω μύγες να μην μας αφήνουν στην ησυχία, ζέστη αλλά και χαλάρωση, η μυγοσκοτώστρα της γιαγιάς που ανεβοκατεβαίνει ασταμάτητα και δυο γενναία έντομα, η Μύγα και το Κουνούπι να ετοιμάζονται για την εκστρατεία τους στο βασίλειο του Σίδερου και του Ατσάλη. Βγάζει η μύγα ξίγκι; Κάθεται η μύγα στο σπαθί του; Κολυμπάει πεταλούδα η μύγα μες στο γάλα; Πόσος είναι ο κώλος της μύγας για να χέσει τον κόσμο όλο;

“Ταΐζοντας ζάχαρη μια μύγα”

Ό,τι έμεινε απ’ το ξεθυμασμένο καλοκαίρι εσύ

που ζουζουνίζεις άτονα συνήθειο της φυλής σου

μεσ’ απ’ τις τραβηγμένες κουρτίνες

στα στόρια τα κλειστά του παραθυριού.

Ποια δύναμη σκέφτηκα σε σπρώχνει ν’ αφήσεις

τη δροσερή ασφάλεια της μισοσκότεινης κάμαρας

για το σίγουρο θάνατο της αυλής και του δρόμου

όπου πουλιά του φθινοπώρου πεινασμένα

περιμένουνε λαίμαργα τα λιγοστά έντομα

όσα ξέμειναν και βέβαια εσένα.

Μιa παρόρμηση στο ψυχρό τζάμι απαλά

να σε πιέσω μου λέει κάτι όμως με κρατά

το τέλος αυτό στη ζωή σου να δώσω·

συμπόνια; ή μήπως η ψευδαίσθηση πως

δυo κόκκοι ζάχαρη ταϊσμένοι σε σένα

να φέρουν πίσω μπορούν τον καιρό

η πλάνη πως γίνεται μιά εποχή πεθαμένη

μεσ’ από τους νευρώνες των διάφανων

φτερών σου έστω για μια στιγμή

πίσω να φέρω ν’ αναστήσω.

(Δημήτρης Χουλιαράκης, «Ζωή κλεισμένη», Το Ροδακιό, 2002)

Πρωτότυπη ιδέα σε ένα σπονδυλωτό κείμενο. Κάθε κεφάλαιο μια ιστορία. Η ανάγνωση μπορεί να προχωρήσει με τη σειρά ή να ανακατέψει τα γράμματα του αλφαβήτου. Κάποια έντομα έχουν μια μεγάλη ιστορία, άλλα περικλείουν σχεδόν μόνο τις ιστορίες των πρωταγωνιστών τους. Κάθε κεφάλαιο μια δυο ιστορίες, αλλά και μια πολυστρώματη διακειμενικότητα με λογοτεχνικά έργα και παραμύθια-μύθους, με εκφράσεις και λεξιλογικές αναλύσεις.

Τα έντομα έτσι, αυτά τα ελάχιστα όντα του πλανήτη, συνοψίζουν το μικρό στη ζωή κάθε ανθρώπου αλλά με μικρές σταδιακές γενικεύσεις και το μεγάλο που εξάγεται απ’ το μικρό. Έτσι, το έντομο αναδεικνύεται με βάση τη δική του ζωή, φορτωμένο όμως με τις αντιλήψεις και προκαταλήψεις των ανθρώπων γι’ αυτό, αλλά και με βάση τις ανθρώπινες παθογένειες, όπως η φθαρτότητα, ο θάνατος, η μοναξιά κι η επικοινωνία, τα συναισθήματα και τα πάθη, ο φθόνος κ.ο.κ. Όλα αυτά συντήκονται σε επάλληλα στρώματα και σε ιστορίες που αλληλοσυμπληρώνονται.

Τα μικρά ζωάκια συνδιαλέγονται και με τις λέξεις. Η ετυμολογία του εντόμου ξεδιπλώνει σημασίες ορατές ή λανθάνουσες. Το ύφος από κεφάλαιο σε κεφάλαιο κι από σκηνή σε σκηνή εναλλάσσεται. Λόγιο αλλά και θυμόσοφο, λαϊκό αλλά και ποιητικό. Βεβαίως όλα αυτά συγκλίνουν σε μια κολλιάκεια ιδιόλεκτο που αφηγείται γρήγορα αλλά και σταματά, μιλά χαμηλόφωνα αλλά και οξύνει ό,τι ερεθιστικό εμφανίζεται.

Η πιο γλυκιά πατρίδα είναι η καρδιά, Οδυσσέα γύρνα κοντά μου, που τ’ άγια χώματα της πόνος και χαρά (Μανώλης Ρασούλης – Βάσω Αλαγιάννη):

Η μύγα, με την οποία ξεκίνησα, δεν ξεφεύγει από τον μεγεθυντικό φακό της συγγραφέως. Χωρίς να συμπίπτουμε και πολύ στις επιλογές μας, η Κολλιάκου τη συνδέει με τον Βεελζεβούλ και τις βαβυλωνιακές θεότητες αλλά και με τον “Άρχοντα των Μυγών” του Γκόλντινγκ. Ξετρελάθηκα με την ιδέα και είδα ορισμένες ιστορίες μέσα στη δυναμική μιας κειμενικής και διακειμενικής πολλαπλότητας. Και στον τόνο κάθε εντόμου φαίνεται το βάθος της ψυχολογίας, της λογοτεχνίας και της λαογραφίας.

> Η Δήμητρα Κολλιάκου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968. Σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα (ΕΚΠΑ) και εκπόνησε διδακτορική διατριβή στη θεωρητική γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Στο ερευνητικό της έργο έχει ασχοληθεί κυρίως με ζητήματα σύνταξης και σημασιολογίας στα νέα ελληνικά. Δίδαξε γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Newcastle (1995-2010) και στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο Paris Diderot (2010-2014). Σήμερα διδάσκει σε προπαρασκευαστικές τάξεις (Classes Preparatoires aux Grandes Ecoles) στη γαλλική εκπαίδευση, καθώς και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών "Δημιουργική Γραφή" του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, και έχει τιμηθεί με το βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα Jim Wilson από το ΕΚΕΒΙ, με το Athens Prize for Literature του περιοδικού (δε)κατα και με το βραβείο μυθιστορήματος του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών.

Πάπισσα Ιωάννα