“Ασκήσεις περιέργειας” του Κώστα Βρεττάκου

Ασκήσεις, δηλαδή δοκιμές· περιέργειας, όχι προς ένα ενδιαφέρον μέλλον αλλά προς ένα παρελθόν που ανασκαλεύεται και βγάζει, καθώς περνάει στο χαρτί, το προσωπικό, το δημόσιο, το γνωστό και το άγνωστο.

Μανιάτικος χωρίς γάλα: Κώστας Βρεττάκος “Ασκήσεις περιέργειας” εκδόσεις Ποταμός 2016

Πριν το διαβάσω:

            Γιατί το διάλεξα; Επειδή το βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών ως μυθιστόρημα, το βράβευσε τον Δεκέμβρη του 2016 ανάμεσα σε άλλα βιβλία, που κυκλοφόρησαν τον 2015, ενώ αυτό εκδόθηκε το 2016. Κι εγώ λοιπόν από “περιέργεια” ήθελα να δω τι βιβλίο είναι αυτό, ποιος είναι ο Βρεττάκος, τι είδους βράβευση ξεπήδησε ξαφνικά…

Καθώς το διάβαζα:

            Πρώτη διαπίστωση: το βιβλίο δεν είναι μυθιστόρημα, τουλάχιστον με την κλασική έννοια, αλλά πιο πολύ “μυθιστορηματική (αυτο)βιογραφία”, μαρτυρία, προσωπικές καταθέσεις… Το εγώ του αφηγητή ταυτίζεται με αυτό του συγγραφέα, ο οποίος ασχολήθηκε επί μακρόν με τον κινηματογράφο, διετέλεσε ένα φεγγάρι Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, και τώρα στα 86-του κάνει έναν απολογισμό της οικογένειάς-του. Δεύτερη διαπίστωση: ο Κώστας Βρεττάκος είναι γιος του γνωστού ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου, εκ Μάνης ορμώμενος, και στην ουσία το βιβλίο είναι τιμή στον πατέρα-του (που τον αναφέρει ως Λυκούργο) και στη μητέρα-του Πιπίτσα. Τα οράματα του πατέρα-του, η Πλουμίτσα, λίγο το αριστερό-του ποιόν και η δράση, ο θάνατός-του και από εκεί και πέρα το αρχείο-του, που θα ήθελαν να εκτεθεί στη Σπάρτη. Ο συγγραφέας ξεκινά να γράφει απευθυνόμενος στη μάνα-του και θέλοντας να διερευνήσει γιατί υπάρχουν δύο χρονολογίες γέννησής-της, με διαφορά πέντε χρόνια μάλιστα, ξεκίνησε μια έρευνα, έναν απολογισμό, μια μαρτυρία.   

             Τρίτη διαπίστωση: ο Νικηφόρος Βρεττάκος ανακηρύχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στις 26 Φεβρουαρίου 1986, γεγονός που εξηγεί την πρεμούρα των Ακαδημαϊκών να βραβεύσουν το βιβλίο του γιου-του πριν κλείσει η χρονιά. Ωστόσο το βιβλίο δεν είναι κακό. Πέρα από την ενημερωτική-του βάση για έναν μεγάλο ποιητή (λίγα λοξά πράγματα και όχι ιστοριογραφικά), λειτουργεί λογοτεχνικά τόσο ως προς την προσωπική στάση απέναντι στα πράγματα εκ μέρους του συγγραφέα όσο και ως προς τον χρόνο που δεν ακολουθεί την ευθύγραμμη πορεία, αλλά ανεβοκατεβαίνει σαν ασανσέρ.

            Αν το καλοκοιτάξει κανείς, η προσωπική κατάθεση φέρνει τον αφηγητή σε ένα εκκρεμές που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον πατέρα-του και στη μητέρα-του, ενώ πολύ λίγα στοιχεία μας δίνει για τον εαυτό-του. Έτσι, μπαίνει πλησίστιος στη γραφή για να μάθει (να εξακριβώσει) το παρελθόν (τη γέννηση) της μητέρας-του, αλλά γρήγορα οδηγείται στον πατέρα-του, ο οποίος είναι πιο διάσημος και επιφανής. Αλλά και γι’ αυτόν δεν δίνει πολλά στοιχεία για τη δημόσια ζωή-του και την ποίηση, αλλά περισσότερα για την ιδιωτική-του ζωή, το σπίτι στην Πλουμίτσα, την αριστερή-του αφανή δράση κ.ο.κ. Και σ’ αυτή την ιδιωτική ζωή συμπλέκεται με τον ίδιο τον Κώστα Βρεττάκο σε μια επάνοδο στον αφηγητή και στις σκέψεις-του. Όλο το έργο είναι μια τεθλασμένη γραμμή που ενώνει τα τρία πρόσωπα, σε σημείο που, όταν διαβάζει κανείς για το ένα, βρίσκεται, χωρίς να το καταλάβει, στα άλλα.

Αφού το διάβασα:

            Αξιοπρόσεκτη γραφή, αλλά λίγο μετέωρη ανάμεσα στο προσωπικό και το δημόσιο. Στο πρώτο θα ικανοποιούσε καλύτερα ένα μυθιστορηματικό κείμενο με περισσότερη πλοκή ή μια αυτοβιογραφία, εφόσον μιλάμε για έναν διάσημο (αυτο)συγγραφέα. Το δεύτερο θα ικανοποιούνταν καλύτερα από μια ντοκουμενταριστική βιογραφία, όπου ο πατέρας Νικηφόρος θα σκιαγραφούνταν μέσω της προσωπικής ματιάς αλλά και των εγγράφων που θα έπλαθαν το πρόσωπό-του.

[Οι εικόνες αντλήθηκαν από: www.tresorhotels.com,  www.mixanitouxronou.gr,  gr.pinterest.com,  gerontakos.blogspot.gr  και  eviaportal.gr]

Πατριάρχης Φώτιος