“Το άγρυπνο μάτι” του Sheridan Le Fanu

Τι είναι η μεταφυσική; έλευση πλασμάτων από άλλους κόσμους ή οι απηνείς Ερινύες που παίρνουν σάρκα και οστά και κυνηγούν τον ένοχο; Τι είναι η φανταστική πεζογραφία; μια ψυχαναλυτική πλευρά πριν από τον Φρόιντ ή μια μεταμοντέρνα πίστη σε παράλληλα σύμπαντα πριν από τον Αϊνστάιν;

Νες καφέ με κεράσι: Sheridan Le Fanu “The Watcher” 1851
“Το άγρυπνο μάτι” μετ. Μ. Ζαχαριάδου εκδόσεις Άγρα 2016

Πριν το διαβάσω:

            Γιατί το διάλεξα; Επειδή ένας φίλος του Βιβλιοκαφέ μου έστειλε μήνυμα να μου το συστήσει ως κείμενο ιδιαίτερα καλογραμμένο “που υποβάλλει τον αναγνώστη σε δοκιμασίες και σε προβληματισμούς”.

Καθώς το διάβαζα:

            Στο Δουβλίνο του 1794, πενήντα και χρόνια πριν από τη συγγραφή αυτής της νουβέλας, ο πλοίαρχος Μπάρτον επιστρέφει στη στεριά, κύριος, αξιοπρεπής, ορθολογιστής, και αρραβωνιάζεται τη νεαρή δεσποινίδα Μόντεγκιου. Άξαφνα όμως αρχίζει να ακούει πίσω-του βήματα, χωρίς να βλέπει ποιος τον παρακολουθεί, δέχεται απειλητικά σημειώματα και ένα είδος παραφυσικών φαινομένων κλονίζουν την υγεία-του και καταστρέφουν την υπόληψή-του. Μάλιστα αρχίζει να βλέπει έναν άσχημο κοντό άνθρωπο, που εμφανίζεται από το πουθενά και μόνο με την παρουσία-του προκαλεί συναισθηματικούς κραδασμούς στον Μπάρτον.

Αυτός λοιπόν καταφεύγει στον γιατρό, ο οποίος το αποδίδει σε νευρικό κλονισμό, καταφεύγει αυτός ο άπιστος σε έναν ευυπόληπτο ιερέα, ο οποίος τον παραπέμπει στον Θεό, καταφεύγει στον μέλλοντα πεθερό-του, ο οποίος εκλογικεύει την κατάσταση και υπόσχεται να συλλάβει τον θρασύ ταραξία. Το κείμενο, όπως φαίνεται ακολουθεί μια ανιούσα κλιμάκωση, καθώς εξελίσσονται επί τα χείρω τα μεταφυσικά φαινόμενα, επιδεινώνεται η υγεία του πλοιάρχου και πληθαίνουν οι συναντήσεις-του, μπας και καταφέρει να γλιτώσει από την ψυχολογική καταρράκωση. Τελικά, το μοιραίο δεν αποφεύγεται αλλά κανείς δεν ξέρει ακριβώς πώς προκλήθηκαν όλα αυτά.

Ο Le Fanu γράφει ένα κλασικό φανταστικό μυθιστόρημα όπου ο αναγνώστης δεν είναι σίγουρος αν όλα όσα εξιστορούνται είναι μεταφυσικά φαινόμενα που συμπλέκονται με τον δικό-μας κόσμο ή πλάσματα της διαταραγμένης φαντασίας ενός συγχυσμένου νου. Η εξήγηση που προοικονομείται από τα λόγια του ίδιου του πρωταγωνιστή, ότι δηλαδή τον κυνηγά ένας ναύτης-του που πέθανε εξαιτίας-του, στηρίζουν και τις δύο υποθέσεις, τόσο δηλαδή να πρόκειται για το τιμωρούν φάντασμά-του όσο και για τις τύψεις που παίρνουν απτή μορφή και τον διώκουν.

Αν υπερισχύει η πρώτη εκδοχή, τότε ο Le Fanu πλησιάζει περισσότερο τις φασματικές μορφές που εμφανίζονται σε διάφορα κείμενα με φανταστικό περιεχόμενο, ενώ, αν θεωρήσουμε καλύτερη τη δεύτερη εκδοχή, τότε “Το άγρυπνο μάτι” προσπελάζει τη λογική του Λέο Περούτς και του μαγικού βιβλίου-του “Ο μαιτρ της Δευτέρας παρουσίας”.

Αφού το διάβασα:

            Εύκολο ανάγνωσμα, γρήγορο, που ωστόσο παίζει με το μυαλό του αναγνώστη και στήνει ολοκληρωμένα την πλοκή μέχρι τη λύση. Δεν μπορώ να πω ότι εξεπλάγην αλλά στην εποχή-του ίσως ήταν μια καινοφανής αφήγηση που προχώρησε το είδος.

[Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο είναι παρμένες από:  7-themes.com,  indefatigable1797.wordpress.com,  austenprose.com,  www.timeshighereducation.com  και  www.npr.org]

Πατριάρχης Φώτιος