ΥΒΡΙΔΙΚΗ Ή απλώς ΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ;

 

            Το να αρνείσαι την υβριδική συνθήκη είναι σαν να αρνείσαι τη διεύρυνση των ειδών και την προέκταση της λογοτεχνίας σε άλλες σφαίρες. Το να θεωρείς ότι το μυθιστόρημα δεν πρέπει να αναμιγνύεται με την ποίηση ή δεν πρέπει να στρέφεται σε δοκιμιακές εγγραφές, αρνείσαι τον συγκρητισμό της εποχής-μας. Ειδικά μέσα στον 20ό αιώνα, ο μοντερνισμός και ο μεταμοντερνισμός προώθησε μικτές μορφές λόγου, που συναιρούσαν όχι μόνο το fiction με το non-fiction, αλλά και την ποίηση με την πεζογραφία, το διήγημα με την αυτοβιογραφία, το μυθιστόρημα με το θεατρικό έργο ή το δοκίμιο κ.ο.κ.

            Αυτή καθεαυτή η ώσμωση δεν είναι πρόβλημα, από τη στιγμή που η λογοτεχνία αναζητά νέους τρόπους διάτρησης των μέχρι πρότινος στεγανών αλλά και νέους φορμαλιστικούς τρόπους για να εκφράσει την πολύπλευρη πραγματικότητα, τη συγκρητική κοινωνία, την ανάμιξη ιδεολογιών και τάσεων. Όλα αυτά είναι αναμενόμενα και φυσικά ευπρόσδεκτα σε έναν διαρκή πειραματισμό, σε μια συνεχή αναζήτηση των ορίων και των πεδίων έκφρασης. Παράδειγμα για μένα είναι ο Μίλαν Κούντερα, ο οποίος γράφει μυθιστορήματα όπου κυριαρχεί το σχόλιο, ο στοχασμός, το δοκιμιακό αφήγημα, οι παρενθέσεις με μονολογικό ύφος που συμπαρατίθενται με την κυρίως πλοκή.

            Όμως…,

            εδώ ξεκινάει ένας προβληματισμός για το πότε αυτή η υβριδικότητα είναι τελεσφόρα και πότε αποτυγχάνει. Πόσο δηλαδή ο αναγνώστης που μπαίνει σε ένα βιβλίο μπορεί να δεχτεί αυτή τη διεύρυνση των αναμονών-του ή θα νιώθει συχνά-πυκνά διαψευσμένος. Μοιάζει να ψάχνω τις αναγνωστικές-μου εκτιμήσεις και τις δοκιμάζω, ώστε να βγάλω κάποια πρώτα συμπεράσματα, που τα θέτω σε συζήτηση. Αφορμή στάθηκε μια απάντηση του Μιχάλη Μοδινού στην προηγούμενη ανάρτησή-μου, αλλά και ένα σχεδόν ταυτόχρονο μέιλ του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη για όσα σχολιάζω ως προς το τελευταίο-του βιβλίο στο In2life.

            Λοιπόν,

            αν πεζογραφία και κυρίως μυθιστόρημα σημαίνει σε μεγάλο βαθμό δραματικότητα, σημαίνει δράση και πλοκή, σημαίνει συγκρούσεις, χαρακτήρες, κίνηση, τότε η ποιητικότητα μεταφέρει την προσοχή στη γλώσσα, το δοκιμιακό στοιχείο στη μονολογική σκέψη, η θεατρικότητα στον διάλογο. Και ναι, καταλαβαίνω ότι ένα θεατρικό μυθιστόρημα εξακολουθεί να επενδύει στη σύγκρουση καταστάσεων και χαρακτήρων, με πολυφωνικό μάλιστα τρόπο. Και ναι καταλαβαίνω ότι οι ιδανικές δόσεις στη συνταγή, οι σωστές αναλογίες στο μίγμα-μας θα δώσει και το τέλειο αποτέλεσμα. Το ζητούμενο λοιπόν είναι σε τι ποσοστό μπορεί κανείς να δει με καλό μάτι την παρείσφρηση μη πεζογραφικών στοιχείων στο πεζογραφικό σώμα.

            Όπως προείπα, ο κορμός είναι η πλοκή και η δράση. Αν ο δοκιμιακός στοχασμός “καπελώσει” τη δομική αλληλουχία δρώμενων, περνάμε σ’ αυτό που οι Αγγλοσάξονες λένε “telling” και όχι “showing”, περνάμε σε μια αδολεσχία που εξοβελίζει τη δράση και περιορίζει τη ζωντανή “δείξη” με τη φλύαρη “λέξη”. Κι ακόμα περισσότερο, αυτού του είδους οι δοκιμιακές παρενθέσεις καταντούν στείροι μονόλογοι, όταν εξαλείφουν την πολυφωνία και την ποικιλία απόψεων, στάσεων και τρόπων συμπεριφοράς. Με άλλα λόγια μειώνουν τη μυθοπλαστική δραστικότητα, που στηρίζεται στην άμεση ή έμμεση σύγκρουση προσώπων, λόγων και τάσεων.

            Άρα, το δίλημμα δεν τίθεται μεταξύ υβριδικής και καθαρόαιμης πεζογραφίας, αλλά μεταξύ μονολογικού και πολυφωνικού κειμένου. Δεν μου αρέσει δηλαδή ο συγγραφέας να εκμεταλλεύεται το προνόμιο της γραφής και να κάνει κήρυγμα, να εκφέρει έναν μονόλογο “προπαγάνδας”, να δείχνει γλωσσικό αυτισμό περιφέροντας τις λέξεις-του ως εικόνες σε προσκύνημα, να χρησιμοποιεί το μυθιστόρημα ως άλλοθι για να ρητορεύσει. Όλα αυτά υπονομεύουν τη αναγκαία μυθιστορηματική διασταύρωση συμπεριφορών και την αντικαθιστούν με μια μονοφωνική προσπάθεια να με χειραγωγήσει. Αντί ο συγγραφέας να δείχνει, μέσω των επεισοδίων δράσης, της ψυχολογίας του εκάστοτε ήρωα, της ιδεολογίας του ενός και του άλλου κ.ο.κ., το μήνυμά-του, καταφεύγει σε μια ποιητική, δοκιμιακή, εκθεσιακή εντέλει, μονόδρομη φωνή, που με ποδηγετεί αντί να μου αφήνει περιθώρια σκέψης.

Εντέλει, αυτό που με ενοχλεί περισσότερο δεν είναι η ανάμιξη ειδών. Φυσικά όχι. Είναι το καπέλωμά-μου ως αναγνώστη από μια μονολογική φωνή που θέλει να μου τα πει όλα. Τότε εγώ ενστικτωδώς κατεβάζω ρολά.

[Η εικόνα κορυφής είναι ένα collage του Dmitry Ligay. Τις υπόλοιπες εικόνες που διακοσμούν το κείμενό-μου τις δανείστηκα από: bradipodiario.blog.tiscali.it, www.treehugger.com, kukikuzafu.site90.net, www.docstoc.com και www.komvos.edu.gr]

Πατριάρχης Φώτιος