Ἓν οἶδα ὅτι οὐδέν οἶδα

Όσο διαβάζω, όσο καταβροχθίζω ελληνική και ξένη πεζογραφία, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ πόσο λίγο την κατέχω, πόσο απύθμενο βάθος ανοίγεται κάτω από τα πόδια-μου κι εγώ ο αφελής νομίζω ότι κολυμπάω σε ασφαλή νερά. Διαβάζω ένα καινούργιο βιβλίο και αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν δέκα άλλα, καλά, ποιοτικά, για το ίδιο θέμα, που δεν τα έχω αγγίξει. Ανακαλύπτω έναν καινούργιο συγγραφέα, ο οποίος με ενθουσίασε, και αμέσως καταλαβαίνω ότι έχει γράψει μια ντουζίνα γοητευτικά έργα, από τα οποία εγώ διάβασα μόλις το πρώτο.

            Ακόμα περισσότερο, οχτώ χρόνια σ’ αυτό το ιστολόγιο και πόσα άλλα πιστός προσκυνητής της λογοτεχνίας, καταθέτω την ερμηνεία-μου για κάθε νεοδιαβασμένο έργο και συνάμα ανακαλύπτω ότι υπάρχουν κι άλλες, ότι η δική-μου είναι μισή, ημιτελής, παρεκκλίνουσα, και ότι, αν το ξαναδιάβαζα, θα εύρισκα πολλά άλλα που δεν κατάλαβε το μικρό-μου μυαλό. Ή ακόμα χειρότερα, συνειδητοποιώ ότι η δική-μου ανάγνωση είναι μια παρανάγνωση, μια αθέλητη παρερμηνεία του κειμένου, μια στρεβλή αντιμετώπιση και αξιολόγησή-του. Μα θα μου πείτε «υπάρχει μία και μόνη ορθή ερμηνεία ή όλες οι αναγνωστικές ανταποκρίσεις είναι παρερμηνείες;». «Όχι, δεν υπάρχει μία», θα συμφωνήσω, αλλά μερικές φορές ακόμα και η περίληψη που γράφω για ένα έργο πέφτει έξω ως προς το τι κατάλαβα από την υπόθεση, ειδικά αν το έργο είναι κρυπτικό και εσωστρεφές ή αν εγώ το αντιμετωπίζω με την υποκειμενική-μου προκατάληψη, όπως όλοι. Πόσο μάλλον που η αξιολόγησή-μου μπορεί να στηρίζεται στην ανεπάρκειά-μου, στην πρισματική-μου ανάγνωση, στην ασυνείδητα μεροληπτική εκ μέρους-μου προσέγγισή-του.

            Κι όσο ο καθένας διαβάζει κατά μόνας, τότε δύσκολα μετακινείται από την άγνοιά-του. Το πολύ πολύ να δει μια δυο κριτικές ή να συζητήσει το μυθιστόρημα, το διήγημα, το ποίημα με δυο φίλους και να συλλάβει και τις άλλες γνώμες που μπορούν να ακουστούν. Δεν έχει κριτήριο να αλλάξει άποψη, εκτός αν το ένα διάβασμα βοηθά (που βοηθά) στην κατανόηση των επόμενων. Απλώς, δύσκολα κανείς πείθεται από μόνος-του ότι η ανάγνωσή-του είναι ελλιπής ή στρεβλή.

            Στο ιστολογείν όμως τα πράγματα είναι πιο διαδραστικά, πιο διαλεκτικά. Η άγνοιά-μου εκτίθεται στα μάτια των άλλων, διασταυρώνεται με τη φωνή των συν-αναγνωστών ή ακόμα και του συγγραφέα, οι οποίοι μπορεί να καταδείξουν σοβαρά λάθη, ισχυρές αδυναμίες, χοντρές παραλείψεις ή διαστρεβλώσεις και λάθη της βιβλιοπαρουσίασής-μου. Ή στην καλύτερη περίπτωση, μια άλλη, παράλληλη με τη δική-μου, νοηματοδότηση του έργου. Τότε αντιλαμβάνομαι με δέος και αυτογνωσία ότι το σωκρατικό «Ἓν οἶδα ὅτι οὐδέν οἶδα» δεν είναι μόνο ποσοτικό (στα δέκα βιβλία που έχω διαβάσει υπάρχουν χίλια που δεν τα έχω καν υπόψη), αλλά κυρίως ποιοτικό: η παρανάγνωση δεν είναι μόνο θέμα μειωμένης προσοχής, άτακτης προσέγγισης του κειμένου, αδυναμίας εισχώρησης σε έναν άλλο κόσμο, αλλά και ανθρώπινης ανεπάρκειας ή και περιορισμένης παιδείας μπροστά στον πολύχρωμο, λαβυρινθώδη και αβυσσαλέο κόσμο της λογοτεχνίας.

            Νιώθω λοιπόν συχνά την ανάγκη να ζητήσω συγγνώμη από συγγραφείς, των οποίων τα βιβλία αδίκησα, ή από αναγνώστες, με τους οποίους δεν συμπέσαμε από δική-μου ακραία απόκλιση. Αλλά, από την άλλη, κατανοώ ότι η ίδια η λογοτεχνία και η πολύσημη φύση-της είναι αυτή που αφήνουν ανοικτούς ορίζοντες για “παραναγνώσεις”, για “παρερμηνείες”, γύρω από ένα χαμένο ή ανύπαρκτο κέντρο, γύρω από μια γνήσια ερμηνεία που ποτέ, μα ποτέ, ακόμα κι αν δοθεί από τον ίδιο τον δημιουργό, δεν υπήρξε. Ωστόσο, ο αναγνώστης πάντα πρέπει να αναζητεί την ερμηνεία που δεν προδίδει το κείμενο, με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει.

 

[Ο πίνακας στο τέλος της ανάρτησης είναι "Μια νεαρή γυναίκα που διαβάζει" του Gustave Courbet. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες αντλήθηκαν από: www.autostraddle.com (δύο πρώτες), onemoresoul.com και www.1stwebdesigner.com]

Πατριάρχης Φώτιος