“Η τριλογία της Νέας Υόρκης” του Paul Auster

Χτυπάς το δάκτυλο πάνω στο εξώφυλλο και λες με σιγουριά «Εδώ έχουμε έναν μεγάλο συγγραφέα», κουνάς το κεφάλι πάνω κάτω και διαπιστώνεις με βεβαιότητα «Εδώ διαβάζει κανείς υψηλή λογοτεχνία», κλείνεις τα μάτια και επιβεβαιώνεις μέσα-σου «Εδώ συντονίζεται η γραφή με την εποχή και τη σύγχρονη σκέψη»… Μπορείς μάλιστα να γνωρίσεις τον συγγραφέα, που βρίσκεται στην Αθήνα και θα συνομιλήσει με το κοινό για τρεις μέρες, καλεσμένος της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Θα συμμετάσχει σε εκδήλωση σήμερα, στις 7 το βράδυ, στη Στέγη, όπου θα συζητήσει με τον δημοσιογράφο Ηλία Μαγκλίνη. Επίσης, θα υπογράφει αντίτυπα των βιβλίων του αύριο Πέμπτη στο βιβλιοπωλείο IANOS (Σταδίου 24), στις 12 το μεσημέρι και στο βιβλιοπωλείο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ (Κηφισίας 310, Κηφισιά), στις 7 το βράδυ.

 

Αμερικάνικος με άρωμα φράουλα: Paul Auster “The New York Trilogy” 1985, 1986, 1987 “Η τριλογία της Νέας Υόρκης” μετ. Σ. Αργυροπούλου εκδόσεις Μεταίχμιο 2014

 

Τ

ρία έργα, δύο μυθιστορήματα και μια νουβέλα, που γράφτηκαν / δημοσιεύτηκαν σε τρεις διαδοχικές χρονιές. Αντικατοπτρίζουν το κλίμα της δεκαετίας του ’80, όπου στην Αμερική ένας χωνεμένος μεταμοντερνισμός κινείται άλλοτε σε ακραίες πειραματικές μορφές κι άλλοτε, όπως εδώ, σε πιο συμβατικά πλαίσια, τα οποία ωστόσο δεν παύουν να παίζουν και να ερεθίζουν τον αναγνώστη. Και τα τρία έργα βασίζονται στο μυστήριο, φλερτάρουν με τις ντετεκτιβικές ιστορίες, εγκολπώνονται έναν γρίφο που στο τέλος αποδεικνύεται συγγραφικό παιχνίδι… 

Paul Auster

“City of Glass”

1985

“Γυάλινη πόλη” 

            Το μυθιστόρημα είναι μια πλατεία, μια κομβική πλατεία όπου συγκεντρώνονται ετερόκλητοι δρόμοι, πολύβουες λεωφόροι, γοργοπάτητα πεζοδρόμια. Είναι μια πλατεία της Νέας Υόρκης όπου συναντώνται παιχνίδια ταυτότητας, ο Δον Κιχώτης και η Αναζήτηση του Παραδείσου, ο Θερβάντες και ο Μίλτον, το μυστήριο και η επανάκτηση της γλώσσας.

            Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι συνάμα τέσσερα πρόσωπα σε μια πολυδιάστατη περσόνα. Είναι ο συγγραφέας Ντάνιελ Κουίν, που γράφει βιβλία μυστηρίου με το ψευδώνυμο Γουίλιαμ Γουίλσον, βιβλία στα οποία πρωταγωνιστεί ο ντετέκτιβ Μαξ Γουόρκ, προσωπείο πίσω από το οποίο ο ίδιος αναγνωρίζει τον εαυτό-του. Ένας λάθος τηλεφώνημα μέσα στη νύχτα θα κάνει τον Κουίν να υιοθετήσει τον ρόλο του Πολ Όστερ, αφού ο άγνωστος Πίτερ Στίλμαν ζητά τη βοήθειά-του για να προστατευθεί από τον πατέρα-του που μόλις βγήκε από ίδρυμα ψυχοβλαβών. Ο Κουίν παίζει τον ρόλο του Όστερ και σε κάποια φάση μάλιστα ανακαλύπτει ότι ο άγνωστος αυτός είναι συγγραφέας, τον οποίο συναντά κιόλας.

            Γενικά θα έλεγα πως πρόκειται για ένα αντιαστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο υπάρχει το μυστήριο, ο ύποπτος και ο ντετέκτιβ (φυσικά όλα αυτά με αμφιλεγόμενες ιδιότητες και όρια), ενώ στο τέλος όλα αποδεικνύονται φρούδα. Ο ύποπτος πατέρας Στίλμαν αυτοκτονεί, ενώ ταυτόχρονα εξαφανίζεται και ο Πίτερ Στίλμαν με τη γυναίκα-του. Ο Κουίν μένει με ένα αίνιγμα, μια ακάλυπτη επιταγή και πολλά ερωτηματικά. Ερωτηματικά όμως έχει και ο αναγνώστης, που δεν μπορεί να δει στο ανοικτό αυτό τέλος μια πειστική απάντηση για την αλήθεια, αλλά και για την ταυτότητα των προσώπων που ρέουν ανάμεσα σε πολλούς ρόλους. Τελικά, μια αποδεκτή λύση θα ήταν να δεχτούμε την αναξιοπιστία του Κουίν,  που μεταφράζεται είτε σε σκόπιμη συγγραφική φαντασία είτε σε παρανοϊκή ψευδαίσθηση. Το ίδιο μεγάλο αίνιγμα είναι και ο τίτλος “Γυάλινη πόλη”, που αναφερόμενος στην Νέα Υόρκη δείχνει διαφάνεια, η οποία όμως είναι ίσως πλαστή.  

Paul Auster

“Ghosts”

1986

“Φαντάσματα” 

            Ο Γουάιτ αναθέτει στον Μπλου να παρακολουθεί τον Μπλακ, παρόλο που ο τελευταίος ζει μια ήσυχη ζωή, διαβάζοντας και γράφοντας. Η παρακολούθηση καταλήγει σε εβδομαδιαίες αναφορές, αν και ο Μπλου δεν ξέρει τι ψάχνει ή γιατί ο ένας ενδιαφέρεται για τη ζωή του άλλου, παρά τα σενάρια που φαντάζεται. Συν τω χρόνω, νιώθει να ταυτίζεται με τον παρακολουθούμενο και να καταλαβαίνει τους βιόρυθμούς-του. Τελικά ποιος είναι ο Black για τον οποίο ενδιαφέρεται ο White, αλλά και ποιος είναι ο White που ενοικιάζει τις υπηρεσίες του Blue; Περιττό να σας πω ότι όλοι οι χαρακτήρες της νουβέλας, πρωτεύοντες και δευτερεύοντες, έχουν ονόματα χρωμάτων, ακόμα και η Βάιολετ.

            Όλη αυτή η διπλή κατόπτευση, που στηρίζεται στην ιδέα του Μπλου μήπως ο ίδιος παρακολουθεί τον Μπλακ αλλά κάτι αντίστοιχο κάνει ο Γουάιτ γι’ αυτόν και που ενισχύεται όταν συζητά με τον Μπλακ κι ο τελευταίος του λέει ότι είναι ντετέκτιβ που παρακολουθεί έναν συγγραφέα (πλήρης εμπαιγμός των διακριτών ρόλων), φτάνει στα έσχατα όριά-της: ο θύτης γίνεται θύμα, ο παρατηρητής γίνεται παρατηρούμενος, και τελικά ο ίδιος ο Μπλου φτάνει σε ένα υπαρξιακό, θα έλεγα, αδιέξοδο.

            Εν τέλει όλα τα χρώματα στο πλυντήριο γίνονται ένα; Όλα ξεβάφουν και πλησιάζει το ένα το άλλο; Όλοι οι άνθρωποι αλλάζουν ρόλους σε παιχνίδια ταυτότητας και αντικατάστασης; 

 Paul Auster

“The locked room”

1987

“Το κλειδωμένο δωμάτιο” 

            Ο Φάνσοου εξαφανίζεται κι αφήνει πίσω-του τη γυναίκα-του Σόφι και το μωρό-τους, αλλά και μια σειρά λογοτεχνικών έργων, τα οποία εμπιστεύεται με “διαθήκη” στον παλιό-του φίλο, που αφηγείται την ιστορία. Ο αφηγητής αναλαμβάνει να ελέγξει τα χειρόγραφα και να αποφασίσει για την οριστική καταστροφή-τους ή την έκδοσή-τους, ενώ συνάμα γνωρίζεται με τη Σόφι, σχετίζονται στενότερα και εν τέλει την παντρεύεται. Αποτολμά να εκδώσει ένα ένα τα έργα του Φάνσου, τα οποία αναγνωρίζονται από κοινό και κριτικούς, ενώ επωμίζεται και το δύσκολο έργο να γράψει τη βιογραφία του χαμένου φίλου-του.

            Το μυθιστόρημα έχει όλα τα γνωρίσματα ενός αστυνομικού έργου (μυστήριο, εξαφάνιση, ντετέκτιβ), τα χαρακτηριστικά ενός μεταμυθιστορήματος (πώς συμπλέκονται ο συγγραφέας Φάνσοου και ο αφηγητής, πώς ο ένας γράφει ο άλλος εκδίδει αλλά και γράφει τη βιογραφία του πρώτου, ενώ πολλοί πιστεύουν ότι είναι το ίδιο πρόσωπο κ.ο.κ.). Ακριβώς όμως επειδή την πένα τη χειρίζεται ο δαιμόνιος Πολ Όστερ, κανείς δεν είναι σίγουρος για την κατάληξη της ιστορίας, ακόμα κι όταν ο αφηγητής συναντά πίσω από μια κλειδωμένη πόρτα τον Φάνσου και μαθαίνει τη ζωή-του. 

* * * 

            Διαβάζοντας διαδοχικά τα τρία έργα του Paul Auster, που συστήνουν μια τριλογία χώρου (Νέα Υόρκη) αλλά κυρίως θεμάτων, συνειδητοποίησα πώς για τρία τουλάχιστον χρόνια ο συγγραφέας πραγματευόταν σε παραλλαγές το ίδιο βασικό μοτίβο. Κι ο Auster σου έδινε την αίσθηση ότι όσο έγραφε το πρώτο, σχημάτιζε και τον πυρήνα για το δεύτερο, έβρισκε δηλαδή την παρανυχίδα που θα τον οδηγούσε στην ανάπτυξη του επόμενου βιβλίου-του και συνέχιζε από εκεί.

            Όλα στηρίζονται σε ένα είδος αστυνομικής πλοκής, η οποία ωστόσο αποσυντίθεται και επαναδομείται. Το μυστήριο είναι το άρμα μάχης για να διεισδύσει στα βαθύτερα στρώματα της ανθρώπινης ταυτότητας, να δει πώς οι ρόλοι αλληλομπλέκονται και τα όρια της ύπαρξης δεν είναι στεγανά. Ο ντετέκτιβ εύκολα γίνεται ύποπτος, ο εξωτερικός παρατηρητής εμπλεκόμενος, ο συγγραφέας αντικείμενο γραφής, ο ένας μπαίνει στα ρούχα του άλλου... Παιχνίδια ρόλων, αφηγηματικές αντικαταστάσεις, αλληλεπιδράσεις χαρακτήρων.

            Η αβεβαιότητα αφορά και στην αξιοπιστία όσων διαβάζουμε, τις κρυμμένες ταυτότητες και τις διαδοχικές έστω και φευγαλέες ταυτίσεις, το αδιευκρίνιστο του μυστηρίου που ποτέ δεν εξιχνιάζεται πειστικά. Ο αναγνώστης διαβάζει έναν συγγραφέα που ελέγχει απόλυτα το υλικό-του, παίζει με την αφήγηση αλλά δεν σχοινοβατεί κινδυνεύοντας να χάσει την ισορροπία-του, ξέρει τι θέλει και πώς να παρασύρει τους άλλους στον ρυθμό-του. 

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 16/9/2014 στο In2life και κοσμείται με εικόνες από: www.stuartpilkington.co.uk, www.gettyimages.com, www.newyork.com, www.seo.com, thefilmspectrum.com, wisepedagogy.com, www.sodahead.com, www.theguardian.com, rheaven.blogspot.com και www.filemagazine.com].

Πατριάρχης Φώτιος