Wednesday, October 01, 2014

ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας 2003: John Maxwell Coetzee

“Περιμένοντας του βαρβάρους”

“Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους;” Ή μάλλον, τι θα γένουμε εμείς που γίναμε βάρβαροι; Οι άλλοι είναι οι κακοί –ωραία προπαγάνδα!-, ενώ στην πράξη εμείς εκβαρβαριζόμαστε και μετατρέπουμε την κοινωνία, τη δυτική κοινωνία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων!, σε αυταρχικό καθεστώς περιορισμών και μονολιθικής διακυβέρνησης.
 

Μπάλες σοκολάτα:
John Maxwell Coetzee
“Waiting for the Barbarians”
Penguin Books
1982
“Περιμένοντας του βαρβάρους”
μετ. Μ. Φραγκόπουλος
εκδόσεις Μεταίχμιο
2013

 
            Ο καβαφικός τίτλος και ο θάνατος του Νέλσον Μαντέλα κάνουν το βιβλίο του νομπελίστα συγγραφέα επίκαιρο. Ποιοι είναι οι βάρβαροι σε μια εποχή (αρχές δεκαετίας του ’80), κατά την οποία το απαρτχάιντ καλά κρατεί; Ποιοι είναι οι βάρβαροι, όταν ο Μαντέλα είναι φυλακισμένος μέχρι το 1982 στο Robben Island και κατόπιν, μέχρι το 1989, στη φυλακή Pollsmoor; Ποιοι είναι οι βάρβαροι και ποιοι οι πολιτισμένοι εντέλει (σήμερα);
            Ο αφηγητής είναι ο πολιτικός διοικητής μιας μικρής περιοχής κοντά στα σύνορα μιας ανώνυμης Αυτοκρατορίας, εκεί στα τέλη της προτεχνολογικής εποχής. Στην αρχή, είναι ένας Πόντιος Πιλάτος που βλέπει τη βίαιη ξενοφοβική συμπεριφορά της κεντρικής εξουσίας, αλλά δεν μπορεί ανοιχτά να κάνει κάτι δραστικό. Όταν μάλιστα φτάνει στην περιοχή του ο στρατιωτικός διοικητής Τζολ, που επιχειρεί επιδρομές στα χωριά των “βαρβάρων”, πιάνοντας αιχμαλώτους και βασανίζοντάς-τους, αυτός ανησυχεί και προσπαθεί να δείξει το ανθρώπινο πρόσωπό-του. Ο ίδιος ο αφηγητής, από διάθεση συμφιλίωσης(;), από θέληση για εξιλέωση(;), μπαίνει στη γη των “βαρβάρων” και προσπαθεί να έλθει σε επαφή μαζί-τους… Κι έπειτα, γίνεται το θύμα της αυτοκρατορικής πολιτικής, που θεωρεί προδότες όποιους δεν στοιχίζονται με τις τακτικές-του.
Η Αυτοκρατορία δεν κατονομάζεται, αν και όλοι μπαίνουμε αμέσως στο αλληγορικό κάτοπτρο που δείχνει την ίδια την Νότιο Αφρική, έστω κι αν δεν μιλάει για ρατσισμό, έστω κι αν το χιόνι και οι αντίξοες συνθήκες δεν συνάδουν με την έρημο και τα ξερά κλίματα. Επομένως, όλοι αναγνωρίζουν πως πίσω από την αλληγορία πολιτισμένοι – βάρβαροι, επήλυδες – ντόπιοι, εμείς – οι άλλοι κ.ο.κ. κρύβεται η καταγγελία ενός ρατσιστικού λόγου, που επιβάλλει την πυγμή και την πρόληψη απέναντι στους απολίτιστους αυτόχθονες.
Ένα βασικό όμως θέμα, που τίθεται παράλληλα ή και πάνω από τον ρατσισμό, είναι η χρήση της εξουσίας. Οι ελευθερίες που έχει κανείς όντας στην εξουσία είναι τέτοιες που δοκιμάζουν το επίπεδο του πολιτισμού-του ανάλογα με το πώς θα τις χειριστεί. Ο διοικητής μπορεί να κάνει πολλά κι όμως επιλέγει να δείξει ανθρωπιά, μπορεί να εκμεταλλευτεί τη θέση-του και να επιβληθεί, αλλά αυτός αναρωτιέται συνεχώς για τα όριά-του. Ακόμα και οι σεξουαλικές-του σχέσεις με μια ντόπια, που την μετατρέπει σε παλλακίδα-του, ή οι επισκέψεις στον οίκο ανοχής της πόλης αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπει την αρχή που έχει και τη χρήση της ελευθερίας που του αφήνει η εξουσία σε ντόπιους και γυναίκες. Κι αυτήν την ελευθερία που χειρίζεται ο επίτροπος δίνει και στην αιχμάλωτη ιθαγενή, στην οποία επιτρέπει να ακολουθήσει τους άλλους αυτόχθονες, εφόσον κι η ίδια το θέλει.
Όταν ο ίδιος χάνει την ελευθερία-του, επειδή η Αυτοκρατορία τον κατηγορεί για εσχάτη προδοσία και συναλλαγή με τους βαρβάρους, ομολογεί πως δεν είναι ήρωας. Είναι ένας απλός άνθρωπος που θέλει να ζήσει, αλλά συνάμα πίστευε και πιστεύει πως μπορεί να ζήσει αξιοπρεπώς, αναγνωρίζοντας και στους άλλους (στους βαρβάρους) τα δικά-τους δικαιώματα.
Το βιβλίο του Κουτσί είναι μια αλληγορία μετα-αποικιακής λογικής, η οποία δείχνει πώς αντιμετωπίζουν οι πολιτισμένοι τους απολίτιστους (κι οι δυο λέξεις σε εισαγωγικά), στοιχείο που αποκαλύπτει τελικά τι είναι πολιτισμός και ποιος από τους δύο είναι πολιτισμένος. Η ηγεμονιστική πολιτική της Αυτοκρατορίας (ξεφεύγει από την περίπτωση της Νοτίου Αφρικής και παίρνει διαχρονική διάσταση) καταδεικνύει πόσο ο πολιτισμός του δυτικού κόσμου είναι εν τέλει γεμάτος απάνθρωπες πράξεις, αλαζονικές συμπεριφορές, ελιτίστικες διαθέσεις. Θυμάμαι τον Κλωντ Λεβί-Στρως, που απέδειξε με ανθρωπολογικές έρευνες ότι η διαφορά που έχουν οι “πολιτισμένοι” από τους “απολίτιστους” είναι πολιτισμική και όχι πραγματική, περιγραφική και όχι αξιολογική. Η εξέλιξη στον τεχνολογικό τομέα δεν πρέπει να παραγκωνίσει τη νοοτροπία, τις αξίες κ.ο.κ., που σε μεγάλο βαθμό είναι κάτι διαφορετικό. Και δυστυχώς αντιλαμβάνομαι όλο και περισσότερο ότι η προηγμένη Ευρώπη και η εκσυγχρονισμένη Αμερική γίνονται όλο και πιο φασιστικές στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας, όχι μόνο των ξένων αλλά και των υπηκόων-τους. 

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο In2life στις 26/2/2014. Το φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει την ανάρτηση είναι από: www.intrepidtravel.com, www.prisonmovies.net, www.apartheidmuseum.org, kwekudee-tripdownmemorylane.blogspot.com, frostysramblings.wordpress.com και www.pinterest.com]
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

10 comments:

Rosa Mund said...

Συχνά νιώθω αμηχανία με τα διαβάσματά σας, Φώτιε, αφ' ενός γιατί παρουσιάζετε πολύ νέες εκδόσεις -που μπορεί και να μη μ΄ενδιαφέρουν- και αφ' ετέρου τυχαίνει να έχω διαβάσει κάποια βιβλία, όπως αυτό σήμερα, παλιότερα.

Το κακό είναι ότι θυμάμαι πολύ λίγα πράγματα, αλλά πάντα είχα την αίσθηση πως είναι ό,τι καλύτερο από τα 4-5 του Coetzee που έχω διαβάσει. (Για το Νόμπελ έχω τις ενστάσεις μου.)
Μ' αυτές τις συνθήκες δεν μπορώ να σχολιάσω, αφού καλό θα ήταν να ξαναδιαβάζω κάθε φορά βιβλία που με χωρίζει απόσταση 20 ή ακόμη και 30 χρόνων από αυτά.

Κι ενώ βλέπω τον τίτλο και ενθουσιάζομαι που ξαναεκδόθηκε, εντούτοις δυσκολεύομαι να αρθρώσω λέξη επί του θέματος. Χαίρομαι όμως που τα γνωρίζουν αναγνώστες όπως εσείς. Ποτέ δεν είναι αργά για κανένα βιβλίο.

Όταν έχεις μπλέξει με την τετραλόγία του Μισίμα (Η θάλασσα της γονιμότητας- 2. Αφηνιασμένα άλογα), όπως εγώ τώρα, είναι πολύ δύσκολο να την αφήσω για τον Κούτσι. Κι έτσι, έχουν περάσει βιβλία επί βιβλίων, που ενώ θέλω τόσο πολύ να σχολιάσω, διστάζω και είναι πρακτικά αδύνατο.

Εξαιτίας σας, ας πούμε, έχω βγάλει στο προσκήνιο την Κυρία Έρση του Πεντζίκη, να τη διαβάσω πάλι, μαζί με κάποια άλλα.

(Σχόλιο-απολογία εις εαυτόν.)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Rosa,
έχω συνειδηοποιήσει καιρό τώρα
ότι η συζήτηση για τα βιβλία,
όπως διεξάγεται λ.χ. στα μπλογκ,
ενώ είναι δυνητικά πολύ ωφέλιμη,
είναι και εν πολλοίς δύσκολη.
Γιατί;
Μα για τον λόγο που λες:
όσα βιβλία έχουν κυκλοφορήσει παλιά,
ή δεν ενδιαφέρουν τον σημερινό αναγνώστη
ή δεν μπορούν εύκολα πολλοί να μιλήσουν, αφού έχουν ξεχάσει τις λεπτομέρειες των εντυπώσεών-τους.

Όσα βιβλία από την άλλη είναι καινούργια
τα έχουν διαβάσει πολύ λίγοι και έτσι δεν είναι πολλοί αυτοί που μπορούν να συζητήσουν.
Πάω παρά πέρα:
Από αυτούς που έχουν διαβάσει το βιβλίο (ή τον συγγραφέα γενικότερα)
λίγοι είναι αυτοί που έχουν τη διάθεση να διασταυρώσουν τις απόψεις-τους με αυτές των άλλων.
Πάει ακόμα περαιτέρω η κουβέντα, αλλά,επειδή είναι μεγάλο θέμα,
προς το παρόν σταματώ εδώ.
Τι λες;
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Ναι, είναι μεγάλη ιστορία τα διαβάσματά μας, παλιά και νέα.
Θα ήταν ευχής έργο να διαβάζαμε κάποιοι την ίδια εποχή τα ίδια βιβλία, πράγμα πολύ δύσκολο, αν κρίνω από μένα, που ποτέ δεν ήθελα να ανήκω σε λέσχες, ως φτωχός και μόνος καουμπόυ της ελεύθερης (εντελώς όμως) ανάγνωσης.
Ανήκα όμως σε επιτροπή βιβλιοθήκης, όπου έδινα μάχες για να αγοράσουμε συγκεκριμένους τίτλους, που άλλοι δεν είχαν ακούσει καν.

Από την άλλη, υπάρχουν κι αυτοί που παρά τα ίδια ενδιαφέροντα και τις ίδιες αναγνώσεις με σένα, απαξιούν μέχρι σνομπαρίας να μιλήσουν ή να πουν τις απόψεις τους. "Τὸ ξέρω πὼς καθένας μοναχὸς πορεύεται στὸν ἔρωτα, μοναχὸς στὴ δόξα καὶ στὸ θάνατο." (Ρίτσος). Και στην ανάγνωση, (προσθέτω), που έτσι κι αλλιώς, είναι μοναχική υπόθεση.
Όχι όμως τέτοιος αυτισμός.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Σνομπισμός;
Ελιτισμός;
Κλίκα;
Κλειστή παρεούλα;
Άρνηση διαλόγου;
Σολιψισμός;
Αναδίπλωση;
Στοχοποίηση;

Γιατί, Rosa, οι άνθρωποι εθελοτυφλούν και κάνουν ότι δεν διάβασαν τα αναγνωστικά σχόλια των άλλων;
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Άβυσσος η ψυχή (αυτού) του αναγνώστη. Ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω τη λογική του. Καμιά φορά συμβαίνει να συμπεριφέρονται έτσι ως αναγνώστες και κάποιοι συγγραφείς, μέχρι που γίνονται πολύ αντιπαθητικοί.

Πάντα με εξέπλησσε το πόσο λίγο διατεθειμένοι ήταν κάποιοι να συζητήσουν οτιδήποτε, λες και η άποψή τους είναι θέσφατο. Προσωπικά, διαβάζοντας τις απόψεις των άλλων, όλο και κάτι άλλο βλέπω, που ίσως δεν είχα προσέξει.

Η εθελοτυφλία μήπως σημαίνει ...καρα-κόμπλεξ;
Σε αγνοώ, άρα δεν υπάρχεις.
Αλλά ο άλλος υπάρχει κι έχει τη γνώμη του, είτε θέλεις να τη δεις είτε όχι.

ΥΓ. "H κάθε λέξη είναι μια έξοδος
Για μια συνάντηση πολλές φορές ματαιωμένη
Πάντα η σιωπή μένει γονατισμένη
Και τότε μια λέξη αληθινή,
Σαν επιμένει στη συνάντηση."

Γιάννης Ρίτσος «Το νόημα της απλότητας» «Παρενθέσεις» (απόσπασμα)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Η βασική διαφορά ενός ποστ στα ιστολόγια με μια κριτική στα έντυπα,
πέρα από άλλες προφανείς,
είναι ότι στο μπλογκ μπορεί κανείς να σχολιάσει
κι έτσι να ανοίξει έναν ενδιαφέροντα διάλογο με το βιβλίο, τον ιστολόγο και τους άλλους συν-αναγνώστες.

Μάλλον έχουμε χάσει αυτή τη διαλογική δυνατότητα!
Μάλλον έχουμε φτιάξει την αυλή-μας και αλληλολιβανιζόμαστε
-με αφορμή το βιβλίο!
Καλημέρα, Ρόζα
Η ροδοδάκτυλη Ηώς έρχεται.
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Μάλλον έχουμε χάσει τη διάθεση για επικοινωνία, πιο πολύ απ' όλα.
(Προς τούτο και ο υπεράνω Ρίτσος.)

Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετά μπλογκ κρατούν τα σχόλια κλειστά, μιας και ο κάθε ιδιοκτήτης κατέχει τη Μία και Μοναδική ΤΟΥ αλήθεια!

Το λιβάνισμα με ενοχλεί κι εμένα. Πολύ. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο...

Ρόζα said...

Καλά όλα τ' άλλα, αλλά κλίκα και στοχοποίηση; Στα βιβλιοφιλικά ιστολόγια;
Ανάπτυξέ το λίγο, γλυκέ μου, ανάλυσέ το να καταλάβω κι εγώ...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ρόζα,
ένα σενάριο γράφω.
Μια ιστορία παρασκηνίου και διαμπλογκικών διασυνδέσεων.
Αλλά ας το αφήσουμε για μια ξεχωριστή ανάρτηση
και ας το συζητήσουμε τότε.
Π.Φ.

Ρόζα said...

Οκ, Π.Φ. γιατί κι εγώ δεν έχω χρόνο τώρα. Γράφω εκείνο το μυθιστόρημα για να γίνω Μαντά (καλή της ώρα της γυναίκας) και είμαι εκεί που αυτή τον έφτυσε γιατί ήτανε μαλάκας και πήγε μετά κάτι διακοπές και βρήκε άλλονε καλύτερο και ήρθε και ο πρώην και έγινε μια εσωτερική σύγκρουση και τον ξαναέφτυσε ακόμη χειρότερα και έγινε και μια εξωτερική που δεν μπορώ να πω...
Πάντως, το εν εξελίξει gamergate στις ΗΠΑ έχει γκομενική αφορμή.