“Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΙΣΜΑΗΛ ΦΕΡΙΚ ΠΑΣΑ” της Ρέας Γαλανάκη

Μια ιστορία του 19^ου αιώνα που είναι τόσο σύγχρονη όσο και οι προβληματισμοί για το “είναι” στο τέλος του 20ού και στην αρχή του 21^ου αιώνα. Το έργο της Γαλανάκη το έχω συνδέσει με αυτούς τους στίχους: “Το πιο μακρύ ταξίδι μου εσύ / η νύχτα εσύ το όνειρο της μέρας / μικρή πατρίδα σώμα μου κι αρχή / η γη μου εσύ ανάσα μου κι αέρας”, αφού σώμα και χώμα γίνονται φορείς ταυτοτήτων και συνειδήσεων. Τελικά τι είναι προδοσία και απέναντι σε ποια πατρίδα; 

 

Γαλακτομπούρεκο:

Ρέα Γαλάνακη

“Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ Πασά”

εκδόσεις Άγρα

1989

εκδόσεις Καστανιώτη

2008 

           

Η έννοια της πατρίδας είναι μία από αυτές που καθορίζουν την προσωπικότητα και προσδιορίζουν την ταυτότητα κάθε ανθρώπου. Και μέσα στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία που ζούμε το βίωμα ή η αναπόληση είναι αυτά που καθορίζουν την έννοια της πατρίδας; Τι είναι ο άνθρωπος, το αίμα ή το θρέμμα; Αυτό που γενετικά τον καθόρισε ή αυτό που παιδευτικά τον διαμόρφωσε εκ των υστέρων; Αυτά τα ερωτήματα πραγματεύεται η Ρέα Γαλανάκη (για μια συνολική εικόνα της συγγραφέως εδώ) στο καλύτερο ίσως βιβλίο-της.

"Ο Μαμελούκος Roustam"
από τον
Jacques Nicolas Paillot
de Montabert (1806)

            Ο Γιώργος Ιωάννου (θυμήθηκα ένα από τα ωραία-του διηγήματα) γράφει στο “Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς” ότι η ράτσα, το αίμα, η κληρονομικότητα με άλλα λόγια, είναι πιο σημαντικός παράγοντας από το περιβάλλον μέσα στο οποίο κανείς μεγαλώνει. Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό-του πρόσφυγα, αν και γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, γιατί οι δικοί-του ήρθαν το ’22/’23 από την Ανατολική Θράκη κι έτσι αυτό που ρέει μέσα-του είναι πιο ισχυρό απ’ αυτό που τον περιβάλλει. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον Ισμαήλ Φερίκ Πασά.

            Η Γαλανάκη το 1989 θέτει τέτοια ζητήματα, αφού ο ήρωάς-της γεννήθηκε στην Κρήτη, αλλά αιχμαλωτίστηκε και οδηγήθηκε στην Αίγυπτο. Εκεί εξισλαμίστηκε, ανέβηκε στην ιεραρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το 1866 επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα-του ως επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάμεων που ήλθαν για να καταστείλουν την επανάσταση των ντόπιων. Και έτσι στο πεδίο της γενέθλιας νήσου διασταυρώνεται η μητέρα-πατρίδα με τη δοσμένη πατρίδα, η γη που τον γέννησε με αυτή που τον μεγάλωσε.

            Το μυθιστόρημα λοιπόν για να στηρίξει το δίλημμα προβαίνει σε έναν αφηγηματικό κύκλο: Κρήτη – Αίγυπτος – Κρήτη. Ο Ισμαήλ φεύγει από την Κρήτη σε ηλικία η οποία τον φορτώνει με έστω και αμυδρές μνήμες, ζυμώνεται με την ισλαμική παιδεία της Αιγύπτου και έρχεται στο νησί-του, όπου είναι γραφτό-του να πεθάνει. Τα πρώτα χρόνια της ζωής-του συμπίπτουν σε μια τραγική μοίρα με το τελευταίο διάστημά-της και το χώμα που τον γέννησε γίνεται ψυχαναλυτικά και το χώμα που θα τον σκεπάσει. Οι περιγραφές του τόπου παρά τω Νείλω και της κρητικής γης, τωρινής και αλλοτινής, αποσκοπούν στο να δείξουν οπτικά και παραστατικά, ότι η πατρίδα είναι κομμάτι των βιωμάτων αλλά κυρίως των βαθύτερων εγχαράξεων που σφραγίζουν το είναι-μας.

Muhammad Ali
από τον
Auguste Coude

            Η έννοια της πατρίδας δεν είναι μια αντικειμενική συνθήκη βασισμένη στα σταθερά χαρακτηριστικά της καταγωγής ή της ανατροφής. Η Γαλανάκη συλλαμβάνει αυτόν τον προβληματισμό και τον εκφράζει με ένα πραγματικό πρόσωπο το οποίο αποκτά μυθιστορηματικές πτυχές. Ο πραγματικός Ισμαήλ εξαφανίζεται και στη θέση-του στήνεται μια πειστική μυθιστορηματική φιγούρα, διχασμένη και ταλαντευόμενη, και ως εκ τούτου τραγική. Η συγγραφέας βουτά την πραγματικότητα στην κολυμπήθρα της μυθοπλασίας. Η γόνιμη σκέψη-της δραστηριοποιείται στη σημερινή εποχή, σε μια εποχή δηλαδή μικτών γάμων, μετακινήσεων, προσφύγων που ζουν σε άλλη πατρίδα, μεταναστών που αναγκάζονται να επιστρέψουν στον τόπο-τους, παλιννοστούντων, παιδιών από αλλοδαπούς γονείς που αναγνωρίζουν πατρίδα την “ξένη” γη που γι’ αυτούς ωστόσο είναι γενέθλια κ.ο.κ. Επομένως, ποια μπορεί να θεωρηθεί συνειδησιακά πατρίδα, αν ο όρος αυτός δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια ιδεολογική συνθήκη ή καλύτερα μια συναισθηματική εστία;

            Γι’ αυτό, το σημαντικό δεν είναι να δούμε το μυθιστόρημα της Γαλανάκη με στενούς όρους επικαιρότητας, αλλά να το διαβάσουμε με την προοπτική της διαρκούς συζήτησης για την ταυτότητα, ειδικά όσον αφορά στην πάτρια συνείδηση. Με αυτούς τους όρους, το θεωρώ διαχρονικό, αφού ο ισμαήλιος διχασμός λειτουργεί ως διελκυστίνδα μεταξύ αντίρροπων δυνάμεων που πάντα θα μάχονται για την ψυχή του ανθρώπου. 

[Το φωτογραφικό υλικό της ανάρτησης οφείλεται στα: www.apoellas.com, www.hellenica.de και ethnoworld.tumblr.com]

Καλό μήνα

με την ηρεμία και τη χαλαρότητα του καλοκαιριού

Πατριάρχης Φώτιος