Είναι αιρετικό και απαράδεκτο εγώ,
ένας Πατριάρχης του ορθού δόγματος, να ασχολούμαι με ένα βιβλίο που απευθύνεται
σε …άθεους. Ή μήπως όχι;
Τσάι γιασεμί:
Alain
de Botton
“Religion
for atheists”
Hamish
Hamilton / Penguin Books
London
2012Αλαίν ντε Μποτόν
“Θρησκεία για άθεους”
μετ. Α. Καλοκύρης
2012
Στην
ουσία όμως δεν υπάρχει καλύτερο βιβλίο για να πειστεί ένας άθεος για την αξία
της θρησκείας, είτε υπάρχει είτε όχι ο Θεός που αυτή επικαλείται. Κι αυτό γιατί
ο Μποττόν, παρόλο που δηλώνει ο ίδιος άθεος, κάνει ένα εξαιρετικά δημιουργικό,
γόνιμο και απελευθερωμένο από προκαταλήψεις άνοιγμα στις θρησκείες για να
μελετήσει πώς αυτές μπορούν όχι μόνο να επηρεάζουν μεγάλο πλήθος ανθρώπων αλλά
και να διαμορφώνουν έναν τρόπο ζωής που θα ζήλευαν πολλά πολιτικά συστήματα.
Η
ηθική, αποδεικνύει ο ελβετός φιλόσοφος, 
είναι η καλύτερη λύση για να
διευθετηθούν οι σχέσεις των ανθρώπων και να λειτουργήσει αγαστά η κοινωνία. Τα
πολιτικά συστήματα θα πρέπει να παραδειγματιστούν από τα πιστεύω και τις
πρακτικές των θρησκειών σε ό,τι έχει να κάνει με τον τρόπο που ο άνθρωπος
βρίσκει εσωτερική ισορροπία αλλά και το κοινωνικό σύνολο ρυθμίζει τη συμβίωση
των μελών-του. Μια ηθική ακόμα και χωρίς Θεό, ένα σύνολο δηλαδή βαθιά
εσωτερικευμένων κανόνων, που δεν λειτουργούν καταναγκαστικά αλλά ως μέρος μιας
πίστης στη σωστή κοινωνική συμπεριφορά μπορεί να λύσει πάμπολλα προβλήματα που
δεν μπορεί να λύσει η νομοθεσία, η εκπαίδευση, το πολίτευμα κ.ο.κ.
είναι η καλύτερη λύση για να
διευθετηθούν οι σχέσεις των ανθρώπων και να λειτουργήσει αγαστά η κοινωνία. Τα
πολιτικά συστήματα θα πρέπει να παραδειγματιστούν από τα πιστεύω και τις
πρακτικές των θρησκειών σε ό,τι έχει να κάνει με τον τρόπο που ο άνθρωπος
βρίσκει εσωτερική ισορροπία αλλά και το κοινωνικό σύνολο ρυθμίζει τη συμβίωση
των μελών-του. Μια ηθική ακόμα και χωρίς Θεό, ένα σύνολο δηλαδή βαθιά
εσωτερικευμένων κανόνων, που δεν λειτουργούν καταναγκαστικά αλλά ως μέρος μιας
πίστης στη σωστή κοινωνική συμπεριφορά μπορεί να λύσει πάμπολλα προβλήματα που
δεν μπορεί να λύσει η νομοθεσία, η εκπαίδευση, το πολίτευμα κ.ο.κ.
Ο
Μποττόν διαδηλώνει εξ αρχής, για
να μην παρεξηγηθεί σε μια άθρησκη κοινωνία που
θα έβλεπε με μισό μάτι, σχεδόν ρατσιστικά, όποιον καταπιαστεί με το θείο, έστω
κι αν μιλάει για απουσία Θεού, ότι “χαρακτηριστικά του θρησκευτικού βίου
περιέχουν ιδέες ικανές να εφαρμοστούν γόνιμα στα προβλήματα του εγκόσμιου βίου”
(σελ. 21). Κι όσοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει Θεός, καλό είναι να αναθεωρήσουν
τουλάχιστον ως προς το σκέλος που αφορά στις άγραφες αξίες που η θρησκεία
προβάλλει. Η θρησκεία, με αυτό το σκεπτικό, μπορεί να γίνει η μήτρα κοινωνικών
και ανθρωπιστικών ιδεών και το πλαίσιο καλύτερης κοινωνικοποίησης των ανθρώπων.
να μην παρεξηγηθεί σε μια άθρησκη κοινωνία που
θα έβλεπε με μισό μάτι, σχεδόν ρατσιστικά, όποιον καταπιαστεί με το θείο, έστω
κι αν μιλάει για απουσία Θεού, ότι “χαρακτηριστικά του θρησκευτικού βίου
περιέχουν ιδέες ικανές να εφαρμοστούν γόνιμα στα προβλήματα του εγκόσμιου βίου”
(σελ. 21). Κι όσοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει Θεός, καλό είναι να αναθεωρήσουν
τουλάχιστον ως προς το σκέλος που αφορά στις άγραφες αξίες που η θρησκεία
προβάλλει. Η θρησκεία, με αυτό το σκεπτικό, μπορεί να γίνει η μήτρα κοινωνικών
και ανθρωπιστικών ιδεών και το πλαίσιο καλύτερης κοινωνικοποίησης των ανθρώπων.
Η
κοινωνική λ.χ. αλληλεγγύη ήταν και είναι 
ιδεώδες της θρησκείας που μπορεί να
εφαρμοστεί στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο, κάνοντας την αρχή από ένα κοινό γεύμα,
η έννοια της συγγνώμης μπορεί να αποφορτίσει εντάσεις, η επιστροφή στο
συναίσθημα με παραμερισμό της κυρίαρχης λογικής, το ηθικό πλαίσιο μπορεί να
περιγράψει τα όρια της κοινωνικής οργάνωσης, η εκπαίδευση σκόπιμο είναι να
μιμηθεί τους τρόπους μετάδοσης αξιών από τις θρησκείες… Η ανάγκη για τρυφερότητα,
για απαλλαγή από τις αγωνίες της ζωής, … βρίσκουν καλύτερη απάντηση σε μια
κοσμοθεωρία που δεν στηρίζεται απλώς σε λογοκρατική βάση.
ιδεώδες της θρησκείας που μπορεί να
εφαρμοστεί στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο, κάνοντας την αρχή από ένα κοινό γεύμα,
η έννοια της συγγνώμης μπορεί να αποφορτίσει εντάσεις, η επιστροφή στο
συναίσθημα με παραμερισμό της κυρίαρχης λογικής, το ηθικό πλαίσιο μπορεί να
περιγράψει τα όρια της κοινωνικής οργάνωσης, η εκπαίδευση σκόπιμο είναι να
μιμηθεί τους τρόπους μετάδοσης αξιών από τις θρησκείες… Η ανάγκη για τρυφερότητα,
για απαλλαγή από τις αγωνίες της ζωής, … βρίσκουν καλύτερη απάντηση σε μια
κοσμοθεωρία που δεν στηρίζεται απλώς σε λογοκρατική βάση.
Η
σύγχρονη κοινωνία, νεωτερική 
κατά βάση, βάσισε πολλά στον ορθό λόγο, κάτι που
σταδιακά καταλαβαίνει ότι δεν απέδωσε και γι’ αυτό μετανεωτερικά τον
υπονομεύει. Αντίθετα, η θρησκεία πριμοδότησε το συναίσθημα και στήριξε πολλά
στο ψυχικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, με αποτέλεσμα να πετύχει την
προσωπική ευτυχία. Ακόμα, λοιπόν, κι αν ο Θεός δεν υπάρχει, διαπιστώνει ο
φιλόσοφος, θα άξιζε να ‘εφευρεθεί’ για να αποτελέσει τον άξονα μιας
υποσυνείδητης ανθρώπινης συμπεριφοράς.
κατά βάση, βάσισε πολλά στον ορθό λόγο, κάτι που
σταδιακά καταλαβαίνει ότι δεν απέδωσε και γι’ αυτό μετανεωτερικά τον
υπονομεύει. Αντίθετα, η θρησκεία πριμοδότησε το συναίσθημα και στήριξε πολλά
στο ψυχικό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, με αποτέλεσμα να πετύχει την
προσωπική ευτυχία. Ακόμα, λοιπόν, κι αν ο Θεός δεν υπάρχει, διαπιστώνει ο
φιλόσοφος, θα άξιζε να ‘εφευρεθεί’ για να αποτελέσει τον άξονα μιας
υποσυνείδητης ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Πατριάρχης Φώτιος
11 comments:
Ενδιαφέρον το θέμα (αν και ο Μποτόν μερικές φορές μου φαίνεται να ... γίνεται του συρμού, αλλά βέβαια, σε εποχές κρίσης η ανάγκη της πίστης είναι ιδιαίτερα έντονη), όμως δύσκολο και ίσως ευαίσθητο θέμα. Ωραίες οι τοποθετήσεις για τη συμβολή της θρησκείας (υπάρχουν βέβαια αντίστοιχα και αρνητικές πλευρές και σύγχυση της θρησκείας/θρησκευτικότητας με την Εκκλησία, ιδεοληψία, άσκηση εξουσίας, συντήρηση κτλ.). Να παραθέσω ακόμη δυο βιβλία: "Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη" της Τζούλια Κρίστεβα (ψυχαναλυτικό, κάνει λόγο για "ωκεάνειο συναίσθημα") και "Τι πιστεύουν αυτοί που δεν πιστεύουν" του Ουμπέρτο Έκο (κάνει λόγο για τη λαϊκή θρησκευτικότητά του). Επίκαιρη ανάρτηση (πολλαπλώς!).
Κατερίνα, καλησπέρα.
Ο Μποτόν δεν εξετάζει τη θρησκεία ως φαινόμενο με τα αρνητικά και τα θετικά-της, ώστε να την αναλύσει και προς τις πλευρές που αναφέρεις.
Εκφράζει μια ιδέα, λογική και σύμφωνη με το πνεύμα μιας άθρησκης κοινωνίας: το κράτος και οι θεσμοί-του, αλλά και η κοινωνία ενγένει που ζει τη μεταδιαφωτιστική-της εποχή, μπορεί να δανειστεί στοιχεία από τη θρησκεία, όπως αυτά που λέω.
Ευχαριστώ και για τα δύο βιβλία που συμπληρώνουν το παζλ. Της Κρίστεβα το έχω διαβάσει, του Έκο όχι, αλλά νομίζω ότι είναι ακριβώς ό,τι λείπει.
Καλό Πάσχα
Πατριάρχης Φώτιος
Η θρησκεία ειναι πολυ χρησιμη, για να εμποδίζει το ζώο-άνθρωπος απο το να ειναι ένας βάρβαρος δολοφόνος. Αλλά πολύ επιζήμια, ως προς το οτι εμποδίζει τον μη δολοφόνο (πλέον)να γινει ένας κανονικός, ελεύθερος άνθρωπος.
Αλλιώς: όπως λεω δια στόματος ηρωίδας μου, σε κάποιο (μη δημοσιευμένο ακομα-ουτε στο site μου) γραπτό μου, η φραση του Καζαντζακη "απο τον πιθηκο στον άνθρωπο κι απο την άνθρωπο στο θεό" ειναι λ ά θ ο ς. Η σειρά ειναι αλλιώς: απο τον πίθηκο στο θεό κι από το θεό στον άνθρωπο.
Υποθέτω οτι ο πονηρός και γλαφυρός αυτος συγγραφέας-εχω διαβασει ενα βιβλίο του-βλέπει κατα βάθος τη θρησκεία ως το μεσο για να αναχαιτιζουμε τις ορδές των βαρβάρων-στις οποίες ο ιδιος δεν ανηκει. (Να σας πω, εχω αρχισει να συμφωνώ μαζί του..)
Και κατι πιο σοβαρο επι του θέματος: νομιζω πως η ε σ ω τ ε ρί κ ε υ σ η (ενα ΠΟΛΥ σοβαρό θέμα) των ηθικών κανόνων ΔΕΝ εξαρτάται τοσο απο τη θρησκεία, οσο απο άλλα στοιχεια του πολιτιστικού υπόβαθρου του ανθρώπου. Πιστευω πχ οτι στην Ελλάδα οι πιο πολλοί θρησκευόμενοι ΔΕΝ εχουν εσωτερικευσει κανόνες, ειναι απλώς δεισιδάιμονες ή υπάκουοι, ενώ οι δυτικοί καθολικοί ε χ ο υ ν, σε μεγαλυτερο τουλαχιστον βαθμό, όπως δειχνει η λογοτεχνία τους, που εχει πολύ ανεπτυγμένο το στοιχείο της ενοχής, των διλημμάτων και της ευθύνης. Επίσης, ενα μεγάλο μερος της γκόθικ λογοτεχνίας (τα βαμπίρ, ο διάβολος), προερχεται απο βαθιά εσωτερίκευση (και αγωνα με αυτά) τετοιων ψυχικών ποιοτήτων. (Αντίθετα, στον Παπαδιαμάντη πχ, εχετε να εντοπίσετε πουθενά εσωτερίκευση ηθικών κανόνων; Ολα μια επιφάνεια ειναι-με εξαιρεση τη Φόνισσα, μια ειδική περιπτωση, που παντος δίλημμα δεν εχει)
Νομιζω πως τετοια διαφορά, αν υφίσταται, δεν εχει να κανει τοσο με τη διαφορα καθολικισμού ή προτεταντισμού και ορθοδοξίας, όσο με τη διαφορά διαπαιδαγωγησης οσον αφορά την αναδειξη της α τ ο μ ι κ ή ς προσωπικότητας, και αρα την εσωτερίκευση της ηθικής.
Το θεμα της εσωτερικευσης της ηθικής ειναι ΤΟ μεγιστο θεμα ολης της ναθρωποτητας, πιστευω, και οπωσδηποτε η θρησκεια παιζει ρολο, αλλα απο ενα σημειο και μετα όπως ξαναειπα, ανασταλτικό..
υγ: στον καθολικό Αι Τζώρτζη στην κορφή της Άνω Σύρου υπάρχουν βιβλία σε ενα στασίδι κοντά στην είσοδο και μια ταμπέλα που λέει (απο μνήμης): μπορείτε να ξεφυλλίσετε επι τόπου ή να διαβάσετε τα βιβλία, αλλα μην τα κλέψετε-κάπως έτσι. Τα βιβλία (και ολος ο ναος) δεν επιβλέπονται απο κανένα. Το βουτας (ωραία, σπάνια βιβλία!) και φευγεις..
Ειναι ή δεν ειναι αυτο ασκηση εσωτερίκευσης;
"πονηρός και γλαφυρός συγγραφέας"=Μποτόν
Pellegrina,
έχεις δίκιο ότι το βασικό είναι η εσωτερίκευση μιας ηθικής που θα βοηθήσει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κοινωνική συμβίωση.
Διαφωνώ ωστόσο ως προς το ότι "στην Ελλάδα οι πιο πολλοί θρησκευόμενοι ΔΕΝ εχουν εσωτερικευσει κανόνες, ειναι απλώς δεισιδάιμονες ή υπάκουοι, ενώ οι δυτικοί καθολικοί ε χ ο υ ν, σε μεγαλυτερο τουλαχιστον βαθμό, όπως δειχνει η λογοτεχνία τους, που εχει πολύ ανεπτυγμένο το στοιχείο της ενοχής, των διλημμάτων και της ευθύνης."
Πιστεύω ότι οι Δυτικοί φαίνονται όπως λες, επειδή είναι πιο λογοκρατούμενοι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτό που σκέφτονται (θρησκειολογικά) το ενσωματώνουν και ως συνείδηση (θρησκευτικά). Αντίθετα, οι ορθόδοξοι δεν προβληματίζονται τόσο, όσο βιώνουν και αισθάνονται (μιλάμε πάντα για όσους πιστεύουν πραγματικά και όχι τυπολατικά ή εκ παραδόσεως).
Πατριάρχης Φώτιος
μπορει να ειναι ετσι, οκ
Η θρησκεία δεν είναι πολιτικός ούτε κοινωνικός θεσμός. Είναι πνευματικός -υποτίθεται- θεσμός και απευθύνεται σε όσους αναζητούν υπαρξιακές απαντήσεις στη σφαίρα του υπερβατικού.
Αυτούς και μόνον αφορά, κατά τη γνώμη μου, το σύστημα των ηθικών κανόνων και των αξιών της.
Κατά τα άλλα, δεν νομίζω ότι ύπήρξε κοινωνία που να έγινε ηθικά καλύτερη μέσω της θρησκείας -το αντίθετο, μάλιστα.
Βρίσκω εντελώς παράδοξη την απόπειρα απόδοσης στη θρησκεία του ρόλου που -αν καταλαβαίνω καλά- τής αποδίδει το συγκεκριμένο βιβλίο. Δεν είναιδουλειά της θρησκείας αυτά!
NYTimes,
1. η θρησκεία δεν είναι τόσο τρόπος υπαρξιακής αναζήτησης, όσο ηθικής συμπεριφοράς. Έτσι φτιάχτηκε και έτσι λειτούργησε επί μακρόν. (Ίσως και η υπαρξιακή πλευρά-της υπηρερεί αυτό το σκοπό). Η θρησκεία συνείχε τους ανθρώπους όταν δεν υπήρχαν νόμοι, δικαστήρια, θεσμοί κ.ο.κ. αλλά και μετά.
2. πόσο καλό έκανε η θρησκεία (πέρα από τα δεινά), θα το καταλάβεις αν δεις τις αξίες με τις οποίες κατά βάση ζεις. Είναι, λέμε, ανθρωπιστικές, αλλά αυτός ο ουμανισμός είναι στηριγμένος στα χριστιανικά διδάγματα. Ολόκληρη η Δύση οικοδομήθηκε πάνω σ' αυτά με όλες φυσικά τις αλλαγές που μετέπειτα έκανε. Κι ο Διαφωτισμός, ο Ουμανισμός κ.ο.κ. πιο πολύ επαναφορά των γνήσιων χριστιανικών αξιών έκανε, απέναντι στις διαστρεβλώσεις της εξουσίας και της εκκλησίας, παρά το αντίθετο.
3. Ο Μποτόν λέει, όσο παράξενο κι αν σου φαίνεται, ότι οι περισσότερες από αυτές τις αξίες, αν υιοθετηθούν, όχι βέβαια ως θρησκευτικά "πρέπει" αλλά ως άτυπο, εσωτερικευμένο σύστημα ηθικής, μπορούν να αποδώσουν πιο πολλά από την επιβολή του νόμου. Μπορείς να διαφωνήσεις...
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος
Με τον Διαφωτισμό γίνεται μια τεράστια τομή στην πορεία της ανθρώπινης σκέψης. Ο άνθρωπος παύει να σκέφτεται με βάσει το "εκεί" (δηλαδή το υπερβατικό), και αρχίζει να αναζητά την γνώση και την θέσμιση του κόσμου του στηριζόμενος στις δικές του δυνάμεις.
Μετά τη Γαλλική και την Βιομηχανική Επανάσταση επικρατεί -σχεδόν ολοκληρωτικά- ο κόσμικός τρόπος σκέψης και οι κοσμικές αξίες.
Σ' αυτό οφείλουμε όλα τα επιτεύγματα της επιστήμης, της τεχνολογίας και της πολιτικής και ηθικής θέσμισης που απολαμβάνουμε σήμερα.
Αυτή είναι μια ιστορική πραγματικότητα -ευτυχώς- χωρίς επιστροφή!
Στους όποιους σημερινούς προβληματισμούς δεν μπορεί να δίνονται απαντήσεις του χθες και του προχθές.
Γιαυτό πιστεύω ότι κάτι τέτοιοι διανοητές δεν έχουννα προσφέρουν τίποτε ουσιαστικό.
Καλημέρα κι από μένα.
ωραια διαφωνία! εγω νομιζω οτι τα πράγματα θεωρητικά ειναι και πρακτικά θα "έπρεπε" να ειναι όπως λεει ο Νιουγιορκ, αλλα στην πραγματικοτητα οχι μονο παλιά, αλλα δυστυχώς α κ ο μ α και σημερα ειναι οπως λεει ο Πατριάρχης: η θρησκεία και οχι ο διαφωτισμός και η ανθρωπινη σκέψη δινουν ηθική γραμμή (για την εσωτερίκευση παντα αμφιβάλλω) στους "απλούς" ανθρωπους, δηλαδή στις λαϊκες μάζες, και μάλιστα, αν το επεκτείνουμε στους μουσουλμάνους..
Ο Νιουγιορκ εχει δικιο οτι με το Διαφωτισμό φτιάξαμε το νεο κοσμο του ανθρω΄που και της ανθρωπινης σκέψης και βούλησης, αλλα δυστυχώς σε αυτο τον κόσμο ελάχιστοι συμμετέχουν! (ειναι ..κουραστικό!)
Ωστοσο, ειναι νομιζω δημοκρατικο και ανθρωπιστικό να βλέπεις ετσι τον κοσμο, δηλαδή να θεωρείς πως κ α θ ε άνθρωπος, ακομα και ο πιο "απολίτιστος" , μπορέι να γνωρισει τις αξιες του Διαφωτισμού και οτι οι θρησκείες ανηκουν στο χτες.
(Μιλαω μονο για το σημερα, για το παρελθόν συμφωνουμε ολοι: οι θρησκειες υπήρξαν μεσο διαπαιδαγωγησης και θεσμός περίπου πολιτικός. (Αλλα και σημερα ειναι: (Ισλαμικη δημοκρατια..)
υγ2 απο τη μικρη επαφή μου με αυτο τον συγγραφεα, δεν χρειάζεται να τον παιρνουμ επολυ σοβαρά: ενας πιο πολυπλοκος Κοέλιο ειναι. Τα αυτονοητα μαλλον λεει, οτι οι κοινωνιες πρ΄πει να ενστερνισθουν αξιες ηθικές, κι οτι οι θρησκείες τις προσέγγισαν. Μάλλον δεν εχει πολυ εμβαθυνει στις θρησκείες: οι θρησκείες επιβάλλουν κώδικες ηθικής, αλλα κανουν τους οπαδους τρομακτικά βαρβαρους απέναντι στους "αντιπάλους' Αν ο χριστιανισμός επαψε να το κανει αυτο, ειναι γιατι μαλλον του τλεειωσαν οι πραγματικοι πσιοτί. Αλλα στο παρελθόν εν ονοματι της χριστ.θρησκείας εγιναν οι μεγαλυτερες βαρβαροτητες. καταλβαινω οτι αυτη η αποψη δεν τονα φορα για το βιβλιο του, εμας ομως μας αφορά.
υγ: πιστυεω οτι και ο κομμουνισμός ειναι ουσιαστικά μια θρησκεία απο ολες τις αποψεις που συζητάμε(το "χωρις θεο" δεν πρωτοτυπεί: και ο βουδισμός θρησκεια χωρις θεό είναι), ακι οτι εμπόδισε κι ακομα εμποδίζει την αναπτυξη του ανθρωπισμού, δηλ. της ελέυθερης βούλησης
Όντως ενδιαφέρουσα διαφωνία.
Νομίζω ότι ο NYTimes μιλάει για τη θρησκεία και όχι για την ηθική-της, δηλαδή μιλάει από τη σκοπιά του αν ο Θεός τα καθορίζει όλα (θρησκεία) ή ο άνθρωπος (ανθρωπισμός) και όχι ποια ηθική θα επιλέξουμε.
Αν δούμε το τελευταίο, όπως κάνει ο Μποτόν, αν δούμε δηλαδή τη θρησκεία ως φιλοσοφία ή ως κοινωνική πρακτική (παραμερίζοντας το μεταφυσικό ζήτημα του Θεού), μπορούμε να αποκτήσουμε συνείδηση του καλού με κοινωνικούς όρους.
Για τη συζήτηση, παραπέμπω και στον διάλογο μεταξύ του Ουμπέρτο Έκο και του καρδινάλιου Κάρλο Μαρία
Μαρτίνι γύρω από το θέμα "Ηθική χωρίς Θεό;"
Πατριάρχης Φώτιος
Post a Comment