“Η πιο κρυφή πληγή” του Βαγγέλη Ραπτόπουλου

Γράφει κανείς για την ιδιωτική ζωή, αλλά βλέπει ότι έχει μεγαλύτερη απήχηση η συλλογική. Τι κάνει; Κρατά σταθερό το ένα πόδι και απλώνει το άλλο όπου μπορεί, με κίνδυνο να πέσει;

Espresso caldo:

Βαγγέλης Ραπτόπουλος
“Η πιο κρυφή πληγή”
εκδόσεις Ίκαρος
2012

            Όσο ο Ραπτόπουλος γράφει λογοτεχνία με το αληθοφανές επίστρωμα της ιδιωτικότητας, θα παραμένει στα αβαθή νερά της δεκαετίας του ’80, που γέννησε μια λογοτεχνία ατομοκεντρική και εγωστρεφή. Έχει μείνει σ’ αυτή τη δεκαετία όχι μόνο αισθητικά και ιδεολογικά, αλλά και σε επίπεδο νοσταλγίας που δείχνει την ιεροποίηση μιας εποχής κατά την οποία ο συγγραφέας ανδρώθηκε και πέρασε από την άχαρη εφηβεία στην ολοκληρωμένη νιότη.

            Η ιστορία-του ξεκινά από το ιδιωτικό: ο αφηγητής θυμάται τα χρόνια της εφηβείας στο Περιστέρι, αναπολεί έρωτες και αναμνήσεις από τον παππού-του, μεγαλώνει με αναμνήσεις και ακούσματα από τα Δεκεμβριανά. Εδώ μπαίνει στο σκηνικό η Ιστορία, η οποία αναφέρεται σ’ αυτή την κομβική περίοδο που εισήγαγε τον Εμφύλιο. Μεγαλώνοντας ο ήρωας γίνεται ηθοποιός και συνεχίζει από ερωτική παρόρμηση αλλά και με θεατρικά κίνητρα να αναζητεί ντοκουμέντα για το 1944. Βρίσκει άφθονα γραπτά τεκμήρια, φωτογραφίες που σχολιάζει αναζητώντας την αλήθεια που κρύβουν ή δείχνουν, διαβάζει λογοτεχνία από Καλιότσο ως Νικολαΐδη για να οριοθετήσει την προσπάθειά-του να γράψει ένα θεατρικό έργο. Τελικά το γράφει σαν μια διασκευή και μεταφορά στο σήμερα της “Εξαφάνισης”, όπου συναιρούνται πραγματικά εθνικά γεγονότα και ατομικές ψευδαισθησιακές φαντασιώσεις.

            Η ιδέα είναι της μόδας τα τελευταία χρόνια: το παρόν οδηγεί στο παρελθόν σε μια διαλεκτική σχέση. Και ο Ραπτόπουλος συνδέει βιώματα, αναμνήσεις και ιστορία. Γράφει διακειμενικά με ρητές αναφορές στις πηγές-του, σχολιάζει φωτογραφίες, επιχειρεί να αναδείξει την ιστορία ως παράγοντα που δεν έχει κλειστεί στο παρελθόν αλλά εξακολουθεί να διαπερνά το παρόν.  

Τελικά όμως πόσο δένει η ιστορία με την ατομική σκοπιά; Πόσο το συλλογικό χύνεται στο προσωπικό και το εξάπτει; Μάλλον, η εισβολή της ιστορίας, που ξεκινά από μια ερωτική παρόρμηση, μοιάζει με παρείσακτο επισκέπτη που τον εισάγει ο οικοδεσπότης σαν αναγκαίο κακό, για να άρει την προκατάληψη ότι στο σπίτι-του κινούνται μόνο ιδιώτες, ατομικιστές, εγωκεντρικοί, εφαψίες και ερωτύλοι, που νοιάζονται για το προσωπικό και αγνοούν το συλλογικό.

            Αφηγηματικά διαβάζουμε με ενδιαφέρον το ντοκουμέντο να διασχίζει την αφήγηση, με μικρά κεφάλαια, τα οποία οδηγούν σε γρήγορη ανάγνωση, ειδικά αφού ο αναγνώστης είναι σε ένα συνεχές πήγαινε-έλα με το κεντρικό και με το παρέμβλητο. Αλλά αυτά τα δύο μας φαίνονται τόσο ξένα μεταξύ-τους που αναρωτιόμαστε γιατί με το ζόρι γάμος. Κι όταν διαβάζουμε σελίδες επί σελίδων το θεατρικό, ένα αμάλγαμα διακειμενικών και επινοημένων στοιχείων, μια σχοινοτενή αφήγηση των λεπτομερειών που θα αποτελούσαν το κλίμα της παράστασης, κουραζόμαστε κι από πάνω, με τον οίστρο που φαίνεται ανοικονόμητος.

            Παράλληλα, η στίξη των σχολίων του αφηγητή με λογοτεχνικές ατάκες και ρητά ταιριάζει μεν με το επίπεδο του νεαρού ηθοποιού και ενίοτε σχολιάζει την ιστορία από τη λογοτεχνική σκοπιά, αλλά πολλές φορές φαντάζει ξένη με το κλίμα που δημιουργείται: από τη μια χαλαρό και κουλ κι από την άλλη τραγικό μέσα στη σύγκρουση του ανθρώπου με την ιστορία. Κι ακόμα περισσότερο το μοτίβο του θεάτρου που καταλαμβάνει μερικά κεφάλαια του μυθιστορήματος, αυτή η διασκευή που έχει ετοιμάσει στην “Εξαφάνιση” του Νικολαΐδη, προσπαθεί να δώσει δραματικότητα στο έργο, αλλά συνάμα δημιουργεί και κωμικές ηχήσεις (κάτι ανάλογο έκανε σκόπιμα και ο Φάις στα “Πορφυρά γέλια”, πάλι για τους απόηχους του Εμφυλίου).

            Ο τρόπος γραφής, τέλος, και οι διατυπώσεις που δεν έχουν αυτοσυνειδησία δείχνουν πόσο η γλώσσα όσο πάει και υπολογίζεται λιγότερο από τους σημερινούς συγγραφείς και επιμελητές, για τους οποίους το έργο είναι αφήγηση και μόνο αφήγηση, μυθιστορηματικό παιχνίδι και παράξενοι χαρακτήρες.

            Τους ίδιους περίπου προβληματισμούς είδα και στον Χατζηβασιλείου και στον Κούρτοβικ.

[Οι φωτογραφίες έχουν ληφθεί κατά σειρά από: kokkinosfakelos.blogspot.com, zeidoron.blogspot.com, tsaiaptavna.blogspot.com, artfullyonsaturday.wordpress.com, www.ert.gr και deirdremorgan.blogspot.com]

Πατριάρχης Φώτιος