Πόσο μπορεί να βοηθήσει ένα απόσπασμα;

            Δεν συνηθίζω να αναρτώ βιβλιοπαρουσιάσεις που να περιέχουν και αποσπάσματα. Όταν το επιχειρώ, το κάνω γιατί στο παρατιθέμενο χωρίο περιλαμβάνεται μια σκέψη του αφηγητή η οποία εξηγεί έναν βασικό άξονα της πλοκής ή αποκαλύπτει μέσω μιας χαραμάδας που αφήνει τον τρόπο κατασκευής του βιβλίου.

            Ποτέ όμως δεν επισυνάπτω ανάμεσα στις σκέψεις-μου αποσπάσματα του εκάστοτε μυθιστορήματος, για να προϊδεάσω τον αναγνώστη για τη γραφή και το ύφος του πεζογράφου. Βλέπω ωστόσο ότι πολλοί μπλόγκερς το κάνουν και γεμίζουν τις αναρτήσεις-τους με μεγάλα αποσπάσματα, με εκτενή κομμάτια λόγου. Επομένως, υπάρχει ένα θέμα που μπορεί να συζητηθεί, αφού και οι αναγνώστες ίσως επιζητούν να γευτούν ένα μικρό κομμάτι λόγου που θα τους βοηθήσει να καταλάβουν τι να περιμένουν (αφορμή γι’ αυτό στάθηκε σχόλιο στην προηγούμενη ανάρτηση για το “Νερό” του Κώστα Παπαγεωργίου).

            Αν μιλούσαμε για ποίηση, στην οποία το ποίημα πρώτιστα είναι ύφος, είναι επιλογή λέξεων, είναι μικροκειμενική κατασκευή όπου κάθε λέξη, κάθε σημείο στίξης, κάθε σχήμα λόγου, που λέγαμε παλιά στο σχολείο, μετράει, τότε φυσικά κάθε μικρό ή μεγάλο απόσπασμα θα έδινε σαφή εικόνα της ποιητικότητας του ποιήματος και της αξίας του ποιητή. Όμως, όπως πιστεύω, η πεζογραφία στηρίζεται όχι τόσο στη λεπτή δουλειά του μικροκειμένου και στο εκάστοτε επιλεγμένο ύφος (χωρίς να αγνοείται η αξία-του), αλλά κυρίως στην μακρο-οικονομία της πλοκής. Το ύφος μπορεί να παίζει ρόλο σε ειδική περίπτωση αφηγητή (οπότε πρέπει κανείς να διαβάσει δυο-τρεις σελίδες, για να συλλάβει την ιδιόλεκτό-του) ή στα ποικίλα ύφη των αφηγητών, των προσώπων, των χαρακτήρων (οπότε θα χρειαζόταν η παράθεση πολλών αποσπασμάτων). Ακόμα και το “Νερό” που συζητούσαμε στο προηγούμενο ποστ, μολονότι έχει το ιδιαίτερο ποιητικό-του ύφος, αναδεικνύει την αξία-του μέσω του σταδιακού ξεδιπλωμάτος της μανίας του αφηγητή, κάτι που δεν μπορεί κανείς να το καταλάβει από ένα μεμονωμένο χωρίο.

            Συχνά βέβαια οι αναγνώστες εκτιμούν ή απορρίπτουν την αξία ενός βιβλίου από τη γλώσσα του συγγραφέα. Θα ήμουν της ίδια γνώμης, αν το επιλεγμένο ύφος έχει ιδιαιτερότητες που συνδέονται με τον χαρακτήρα του αφηγητή, με το είδος του πεζού, με την ατμόσφαιρα που επιδιώκεται να δημιουργηθεί. Τότε, η γλώσσα μπορεί να αποβεί το Α και το Ω και επομένως αυτή είναι που θα κρίνει και την αξία του έργου.

            Τις περισσότερες όμως φορές το μυθιστόρημα (συνήθως και το διήγημα) στηρίζεται εν μέρει στη γλώσσα, αλλά πιο πολύ βασίζεται στην ευρύτερη κατασκευή, στην πλοκή, στις καμπές της αφήγησης, στα τεχνάσματα που ανυψώνουν ή χαμηλώνουν την ένταση, στην εξέλιξη των γεγονότων, στις σκέψεις και στις αντιδράσεις των ηρώων κ.ο.κ. Όλα αυτά όμως δεν μπορούν να αποτυπωθούν σε ένα απόσπασμα, όσο εκτενές κι αν είναι. Το «εξ όνυχος τον λέοντα» είναι μάλλον μια παρακινδυνευμένη εκτίμηση, η οποία μπορεί να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα ή μπορεί να οδηγήσει, λόγω της μερικότητας του χωρίου, σε επισφαλείς προκαταλήψεις.

            Τελικά, πόσο λανθασμένη είναι η άποψή-μου; Πόσο μπορούν τα αποσπάσματα να είναι το δοκιμαστικό ποτήρι που θα κάνει τον αναγνώστη να καταλάβει πόσο καλό είναι όλο το μπουκάλι κρασί; Ή απλώς είναι θέμα τι αναζητά ο καθένας σε ένα κείμενο;    

            Πατριάρχης Φώτιος