Πώς βγαίνει
κανείς από τον πόλεμο και πώς εκτιμώνται οι θυσίες-του; Μήπως τελικά μπορεί να
πιστέψει κανείς ότι η αυτοθυσία δεν ανταμείβεται (θα έπρεπε άραγε ή η πατρίδα
ζητάει θυσίες χωρίς αντάλλαγμα;) και ότι οι ήρωες πεθαίνουν αφανείς και
καταφρονεμένοι;
Φρεντουτσίνο:
Ανδρέας
Μήτσου
“Ο
κίτρινος στρατιώτης”
εκδόσεις
Καστανιώτη
2012
Για καιρό περίμενα να δω πού το
πάει. Διάβαζα την ιστορία και στεκόμουν, σκεφτόμουν, περίμενα, έξυνα την
επιφάνεια να βρω το κάτι άλλο, διάβαζα το οπισθόφυλλο να δω πότε η ιστορία θα
αποκτήσει το χρώμα της έντασης. Κι αυτήν την ένταση αναζητούσα σαν
περιπλανώμενος της ερήμου.
Ο Γιάννος είναι ένα απλό
χωριατόπαιδο που διακρίνεται για δύο εμφανή γνωρίσματά-του: το έκπαγλο
κάλλος-του που αφήνει άφωνους όσους τον συναντούν και την αγαθότητά-του που δεν
περνά απαρατήρητη, αν και περιορίζεται στη λοξή ματιά του κόσμου και σε μερικές
ποιητικές εκδοχές της γλώσσας και της ζωής. Όταν ξεσπά ο Β΄ παγκόσμιο πόλεμος
βρίσκεται στο μέτωπο και διαδοχικά στην Τουρκία, στη Μέση Ανατολή, όπου βιώνει
την δριμύτητα των συρράξεων, και στην Ιταλία στο κυνήγι των Γερμανών. Ο
έρωτάς-του με μια κοσμοπολίτισσα Λιβανέζα, πλούσια και κοσμογυρισμένη, ο
θάνατος που σφύριζε πάνω από τα κεφάλια-του και θέριζε φίλους και γνωστούς, η
αλαφροΐσκιωτη οπτική-του που στολίζει με φράσεις και κοιτάγματα τον κόσμο. 
Για
ένα μεγάλο διάστημα ο Μήτσου αναπλάθει τον πόλεμο… Εθνικός παλμός; Όχι, βέβαια.
Αντιπολεμικό μένος; Ναι, φυσικά, αλλά προς τι η λογοτεχνική αυτή απόπειρα; Τι
κομίζει, εννοώ, στον αναγνώστη του σήμερα; Δεν με πείθει αυτή η επιφανειακή
εξήγηση, ότι δηλαδή ο πόλεμος ξανά και ξανά στο στόχαστρο. Επομένως, πέρα από
τις σκηνές του πολέμου, που ήταν ελάχιστα φρικτές και εν μέρει συγκινητικές,
πέρα από την ιδιαίτερη ματιά του νεαρού όμορφου αλλά αγαθού πρωταγωνιστή που
παίρνει πιο ελαφρά την απάνθρωπη κατάσταση, διάβαζα για να φτάσω στο βάθος του
πηγαδιού.
Κάποια
στιγμή ο Γιάννος τραυματίζεται βαριά, σώζεται και μετά τον πόλεμο επιστρέφει
στην Ελλάδα “ανάπηρος πολέμου”. Η ομορφιά-του θυσιάστηκε σε έναν αγώνα, που τον
μεταμόρφωσε σε έναν άλλο άνθρωπο. Ο παλιός ο Γιάννος πέθανε, όπως είπε η
αδελφή-του όταν τον είδε στο χωριό, και τώρα σε μια Ελλάδα που μπαίνει στη δίνη
του Εμφυλίου ζει ένας άλλος Γιάννος.
Τελικά,
προς το τέλος το μυθιστόρημα έδειξε το προς τι όλη αυτή η εκτενής αφήγηση. Ο
Γιάννος αρραβωνιάζεται κομμουνίστρια και ως εκ τούτου δεν παίρνει την αναπηρική
σύνταξη που δικαιούνταν. Έτσι, μεταμορφώνεται σε εκδικητή… Ο αναγνώστης
διαβάζει όλες τις περιπέτειές-του, με υπομονή και επιμονή, για να
συνειδητοποιήσει πόσες θυσίες για την πατρίδα δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ και ότι
οι αρμόδιοι καθορίζουν ιδεολογικά τις “αμοιβές” και χρωματίζουν με τα γυαλιά
της μικρόνοιάς-τους την ελλαδική πραγματικότητα. Ο πόλεμος είναι άδικος αλλά
ακόμα πιο άδικη είναι η ιστορία που καθορίζεται από συμφέροντα και ιδεοληψίες.
Κανείς δεν θα πάρει τίποτα απ’ όσα δικαιούται, αν δεν
προσαρμοστεί/συμβιβαστεί/γονατίσει μπροστά στα κελεύσματα μιας άξενης
κοινωνίας.
Παρά
τη συγκίνηση του τέλους, νομίζω ότι γρήγορα θα ξεχάσω όσα διάβασα και δύσκολα
θα συγκρατήσω τις (αρκετές) καλές στιγμές του βιβλίου, που είναι η συμπαθής
γλώσσα, η πρωτότυπη οπτική γωνία από έναν αφελή, ο καλοδουλεμένος ρυθμός στην
αφήγηση. Διάβασα ένα μυθιστόρημα χωρίς να σκοντάψω σε συγγραφικούς λάκκους,
αλλά δεν μπόρεσα να σταθώ εντέλει για πολύ να στοχαστώ πάνω στο χαλί στο οποίο
τόση ώρα περπατούσα.
Πατριάρχης
Φώτιος
14 comments:
Λίγες ημέρες μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του ο συγγραφέας μου είχε δώσει συνέντευξη για το blog μου
http://akamas.wordpress.com/2012/04/21/%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%ad%ce%bd%cf%84%ce%b5%cf%85%ce%be%ce%b7-%ce%b1%ce%bd%ce%b4%cf%81%ce%ad%ce%b1-%ce%bc%ce%ae%cf%84%cf%83%ce%bf%cf%85/
Πρέπει να πιστεύουμε τους συγγραφείς, όταν μιλάνε εκτός των βιβλίων-τους;
Πατριάρχης Φωτιος
Αγαπητέ Φώτιε, παρ' όλο ότι τα έχουμε πει και στη δική μου ανάρτηση, ξαναδιάβασα την κριτική σου. Συμφωνώ με μερικά από όσα λες, εμένα όμως εκείνο που με τράβηξε ήταν το ιδιαίτερο ύφος του συγγραφέα και ο πόλεμος μέσα από μικρές, καθημερινές λεπτομέρειες και όχι η ιστορική ματιά που έχουμε δει πολλάκις. Αυτή ήταν η ιδιαιτερότητα που βρήκα και μου άρεσε.
Η δική-μου απορία,
Anagnostria,
είναι αν το ιδιαίτερο ύφος που αποδίδει όντως την ψυχή του αφηγητή και η αφήγηση των καθημερινών λεπτομερειών του πολέμου αρκούν για να δούμε το έργο ως συμβολή στην αναγνωστική-μας ικανότητα.
Εγώ πιστεύω ότι όλα αυτά ήθελε ο Μήτσου να υπηρετήσουν μια άλλη, πιο βαθιά λογική: αυτή της ματαίωσης και εκεί κρίνεται αν το κατάφερε ή όχι.
Πατριάρχης Φώτιος
Φίλτατε,αφήνοντας στην άκρη την τεχνική του μυθιστορήματος που ίσως σωστά την αντιλαμβάνεσαι αδύναμη ή μέτρια,τον αδικείς τον Μήτσου, νομίζω,αποδίδοντάς του,αν και όχι ευθέως,μια πολιτκή πονηριά,ας την πω έτσι,ως προς το δια ταύτα του θέματος.
Διότι γράφει μη πολιτικά στην αρχή, εύλογα αναρωτιέται λοιπόν και εσύ που ασχολείσαι συστηματικά με την... ανατομία του κειμένου και ξέρεις κάτι παραπάνω και ο κάθε αναγνώστης, πού μπορεί να το πάει-σε μαύρα χρόνια ξετυλίγεται η ιστορία στο κάτω κάτω-όταν μάλιστα σε κάποιο σημείο της αφήγησης σα να γέρνει στην μια πλευρά,αλλά όχι, επανέρχεται γρήγορα στον απλοϊκό του Γιάννο και συνεχίζει να ξετυλίγει το φαινομενικά ανώδυνο αντιπολεμικό κουβάρι του.
Ακριβώς εκεί,όταν νομίζουμε ότι αυτό είναι,ένα ακόμα αντιπολεμικό βιβλιαράκι,ο χαμηλών τόνων Μήτσου παίρνει θέση-θέση που δεν την περιμένεις να εκφραστεί έτσι, παραδέξου το- και χωρίς ενοχές και δεξιές και αριστερές εμφυλιολάγνες υστερίες φτιάχνει ένα ωραίο βιβλίο που για τον μέσο αναγνώστη -και πόσοι στην μη βιβλιόφιλη χώρα μας είναι μέσοι, μην πω ότι και πολύ τους ανεβάζω- προτιμότερο σ'αυτή την συγκυρία από πολλά άνευρα και δήθεν που κατακλύζουν τα βιβλιοπωλεία καπηλευόμενα τα μίση και τα πάθη του εμφυλίου και της αριστεράς και τα οποία ειρήσθω εν παρόδω ξαναγίνονται της...μοδός...
Ευχαριστώ για την φιλοξενία.
Βιβή,
μιλάς σαν να συζητάμε προφορικά κι αυτό μ' αρέσει.
Μ' αρέσει ακόμα που εξηγείς ντρέτα την πορεία του μυθιστορήματος, από την ιστορία του αφελούς στρατιώτη στο πολιτικό μήνυμα του τέλους. Και φυσικά, όπως με τσιγκλάς να παραδεχτώ, δεν περίμενα πως θα εξελιχθεί κάπως έτσι, μολονότι προσδοκούσα κάποια στιγμή την κρίση καμπή.
ΑΛΛΑ,
αυτό ακριβώς το ξάφνιασμα κάνει να φανεί η διχοτόμηση του βιβλίου που καταστρέφει την τελική γραμμή πλεύσης. Στην ουσία διαβάσαμε δύο βιβλία: το πρώτο αντιπολεμικό, βγαλμένο από τη φρίκη του πολέμου, λίγο νατουραλιστικό - λίγο ρομαντικό, κι έπειτα το δεύτερο όπου ο πόλεμος παίρνει άλλη χροιά και δέχεται άλλη ερμηνεία.
Ξέρεις γιατί με χαλάει όλο αυτό; Γιατί το πρώτο μέρος δεν προοικονομεί το δεύτερο και το δεύτερο δεν φωτίζει αναδρομικά το πρώτο.
Αν η πρώτη φάση ήταν πιο μικρή, τότε ίσως θα μπορούσα να το δω αλλιώς...
Καλημέρα
κι ευχαριστώ για τη διαφωνία
Πατριάρχης Φώτιος
Και μόνο το ότι συζητάμε για ένα βιβλίο, πιστεύω ότι αξίζει, έστω κι αν καθένας μας στέκεται σε διαφορετικές πλευρές του. Δεν έθιξα το τέλος, θεωρώ ότι εκεί επικεντρώνεται η ουσία του βιβλίου, δεν παύω όμως να εκτιμώ τα άλλα για τα οποία μου άρεσε. Παρόμοια θέση βρίσκουμε σε πολλά άλλα του εμφυλίου, σημασία έχει όμως πώς τα λέει, πώς έφτασε ωε εκεί.
Πότε ένα βιβλίο προσελκύει πολλά σχόλια (κι ο "Κίτρινος στρατιώτης" δεν έχει ακόμα φτάσει σε τόσο μεγάλο αριθμό);
α) φυσικά όταν η αξία-του έχει τραβήξει πολύ κόσμο ο οποίος το υποστηρίζει
β) όταν το θέμα εγείρει διαφορετικές, αντίθετες απόψεις και προκαλεί αντιπαραθέσεις
γ) όταν το όνομα του συγγραφέα έχει το δικό-του κοινό, με αποτέλεσμα πολλοί να συζητάνε με βάση όχι το κείμενο, αλλά γενικά το έργο του δημιουργού.
Αν κοιτάξει κανείς τα ποστ στο Βιβλιοκαφέ ή σε οποιοδήποτε άλλο ιστολόγιο, θα δει ότι αναπτύχθηκε συζήτηση ακόμα και γύρω από μέτρια βιβλία ή αντίθετα δεν απασχόλησαν το κοινό πολύ σημαντικά έργα (πρόχειρα βρήκα λ.χ. το "Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας" του Πέρουτς, το οποίο ενώ το τίμησαν με 100 κλικ, σ΄αυτό γράφτηκαν μόνο 4 σχόλια).
Εν προκειμένω, το τέλος του "Κίτρινου στρατιώτη", anagnostria, είναι όλα τα λεφτά. Το ζητούμενο είναι πώς φτάνει ως εκεί.
Πατριάρχης Φώτιος
¨ομως,Φωτιε,θα ηθελα νααναπτυξεις λιγο την εξης (φαινομενική) αντιφασή(σου):από τη μια εισαι πολύ δεκτικός απέναντι σε "μεταμοντέρνα" εργα με χαλαρότατη ή καθολου συνδεση των επι μερους περιεχομένων,κι από την άλλη "αυστηρός" οταν δεν βλεπεις δυνατη συνδεση αναμεσα σε πρωτο και δευτερο μερος,σε πιο "παραδοσιακα΄'εργα.
Επίσης,μηπως πρέπει να ψαξεις λιγο τη δική σου ματιά,κυρίως στο α μερος;Γιατι (χωρις να εχω διαβασει το βιβλιο),δεν ειναιδυνατο ενας τοσο εμπειρος συγγραφεας σαν τον Μητσου να εχει κανει αθελά του ενατοσοευκολα (με ενα δυο τεχνάσματα-παρεμβολές στο α μερος0διορθώσιμο "λάθος"
Pellegrina,
η ερώτησή-σου βρήκε ψήγματα έτοιμης απάντησης, αλλά συνάμα ανοίγματα για να τη σκεφτώ περισσότερο.
Νομίζω ότι όταν κανείς διαβάζει ένα μεταμοντέρνο έργο, είναι έτοιμος να δεχτεί ανοικτές δομές, εφόσον εξ αρχής μπει (και σ' αυτό θα τον βοηθήσει το ίδιο το βιβλίο) σ' αυτή τη λογική. Μετά, τη δέχεται πιο ομαλά, καθώς αντιλαμβάνεται το νέο στίγμα της γραφής.
Όταν όμως κανείς διαβάζει ένα έργο, το οποίο κατά τα 3/4 λειτουργεί με τον Χ τρόπο και μετά, απροοικονόμητα, ξεχύνεται σε μια πολιτική ματιά (Ψ τρόπος), που δεν βρίσκει στήριγμα στην προηγούμενη κατεύθυνση του κειμένου, ο αναγνώστης αναρωτιέται γιατί.
Έτσι,
ή α) το βιβλίο αστοχεί επειδή φτιάχνει μια ετεροβαρή σύνθεση, ενώ ήθελε να είναι πιο εστιασμένη στο τελευταίο μέρος
ή β) το βιβλίο σκόπιμα αφήνει τον αναγνώστη σε μια αντιπολεμική περιήγηση και ύστερα, με χαλαρή τη δομή, κάνει στροφή [οπότε κρίνεται θετικά ή αρνητικά ως τέτοιο]
ή γ) φταίει η δική-μου ματιά, που δεν έπιασε, έστω και διαισθητικά, δυο τρεις παρεμβολές στο πρώτο μέρος, όπως λες κι εσύ, οι οποίες θα ψυχανέμιζαν για το τέλος.
Αν ισχύει το γ', φυσικά το λάθος είναι δικό-μου που χάθηκα στην ανάγνωση.
Για να κλείσω συνοψίζοντας όσα ήθελα να πω πάνω στην απορία-σου, το παν εξαρτάται από το πώς το βιβλίο θα προετοιμάσει τον αναγνώστη για μια ανοικτή δομή με ασύνδετα μέρη ή για μια πιο στενά συνεκτική με αλληλουχία και οικονομία νοημάτων.
Πατριάρχης Φώτιος
Λάικ!
Στο δρόμο που χάραξε η Pellegrina αναφωνώ :ρισπέκτ!
Μην χαίρεσαι όμως,δεν με έπεισες-ας αφήσουμε τα του Μήτσου,πάμε παρακάτω ή μάλλον παραπάνω -διότι με την τελευταία παράγραφο του σχολίου σου άνοιξες το κουτάκι που λέγεται "Κουτσό".
Βιβή,
δεν διεκδικώ επαίνους. Διεκδικώ το δικαίωμα να κάνω λάθος, να μαθαίνω, ή να υπερασπίζομαι, όπως κι εσείς, μια ιδέα και να ανακαλύπτω τις αλήθειες της λογοτεχνίας είτε τις βρήκα μόνος είτε τις έμαθα από εσάς.
Ο Κορτάσαρ και το Κουτσό του, ο Πάβιτς και το Λεξικό των Χαζάρων κ.ο.κ...
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος
Φώτιε,επαίνους δεν διεκδικείς,το ξέρω,αλλά αλίμονο και σε μας αν δεν λέγαμε,έστω με αστείο τρόπο, μια καλή κουβέντα για το μπλογκ σου και σένα και την προσπάθειά σου τόσα χρόνια.
Σκεφτόμουν αυτό που έγραψες:Αν κοιτάξει κανείς τα ποστ στο Βιβλιοκαφέ ή σε οποιοδήποτε άλλο ιστολόγιο, θα δει ότι αναπτύχθηκε συζήτηση ακόμα και γύρω από μέτρια βιβλία ή αντίθετα δεν απασχόλησαν το κοινό πολύ σημαντικά έργα.Είναι ένα ενδιαφέρον θέμα αυτό.
Post a Comment