Choco Cappuccino: “Πινακοθήκη τεράτων” του Μ. Μιχαηλίδη

Το παρασκήνιο της λογοτεχνίας στην Ελλάδα, όπως και παντού, σίγουρα δεν είναι μοναστήρι. Κι αν ο Martin Walser μίλησε για τον γερμανόφωνο χώρο στο βιβλίο-του «Ο θάνατος ενός κριτικού», μια ανάλογη δουλειά αναλαμβάνει αυτοβιογραφούμενος ο 41χρονος συγγραφέας.

Μιχάλης Μιχαηλίδης
“Πινακοθήκη τεράτων”
εκδόσεις Πατάκη
2009

         Ο αδελφός του συγγραφέα Πέτρου Πετρίδη αφηγείται τη ζωή του αδελφού του σε είκοσι κεφάλαια, ενώ ανάμεσα διασπείρονται σημειώσεις, αναφορές, μέιλ, διηγήματα κ.ο.κ. Από το πρώτο βιβλίο ώς το τρίτο που βραβεύτηκε κι ώς τον θάνατό-του ο Πετρίδης πέρασε μια πολυκύμαντη ζωή, βουτηγμένος στα σκατά της εκδοτικής διαπλοκής.

Ανάγνωση 1η (κουτσομπολίστικη):

        Ο αναγνώστης ψάχνει με περιέργεια να ανακαλύψει ποιο ψευδώνυμο μέσα στο μυθιστόρημα αντιστοιχεί σε ποιο πραγματικό πρόσωπο. Κι ο Μιχάλης Μιχαηλίδης έκανε τον εαυτό-του Πέτρο Πετρίδη, ενώ στους υπόλοιπους χαρακτήρες άφηνε το ίδιο αρχικό γράμμα και την ίδια κατάληξη, αλλάζοντας όλα τα άλλα. Αλλού βέβαια έκανε άλλους είδους μεταλλάξεις. Η Χαρτουλάρη (Τα Νέα, 19.12.2009) (http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4551907&enthDate=19122009) εξηγεί μερικά από αυτά: η Λεπρέντη είναι η Λεμπέση του Κέδρου, ο Καρύδης είναι ο Καστανιώτης και η Πλατάνη είναι η Πατάκη, η Ξινοτρούλια είναι η κριτικός Δημητρούλια, ο Κοπετό είναι ο Αύγουστος Κορτώ, ενώ ο Κούρτοβικ (6.2.2010) (http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4559285) αναγνωρίζει το μυθιστορηματικό-του alter ego στον «υπερφίαλο και φωνακλά Μάντζαρεκ». Το αν αυτά που λέει ο συγγραφέας για όλους αυτούς και για άλλους που δεν αναγνωρίζονται παρά μόνο από το σινάφι-τους είναι μάλλον μια αποστολή που μόνο τα μεσημεριανάδικα θα μπορούσαν να φέρουν εις πέρας.

Ανάγνωση 2η (αυτοβιογραφική):

        Ο Πέτρος Πετρίδης είναι ο ίδιος ο Μιχαηλίδης και καμία αμφιβολία δεν χωρά περί αυτού. Επομένως, το μυθιστόρημα διαβάζεται κάλλιστα σαν μια τεθλασμένη αυτοβιογραφία, όπου ο δημιουργός της απέδωσε την αφασία-του μέσα σ’ έναν χώρο παράξενο, ιδιοτελή, διαπλεκόμενο, διεφθαρμένο… Τοποθετεί τον εαυτό-του ως συγγραφέα σε ένα περιβάλλον που τον μάχεται κι αυτός προσπαθεί να ελιχθεί και να εκμεταλλευτεί (συχνά ωμά και υστερόβουλα) τους άλλους για να αναρριχηθεί στην πυραμίδα. Παρακολουθούμε όχι απόλυτα χρονικά την πορεία-του από το πρώτο του βιβλίο “Ο μηχανισμός της σύγχυσης” (1997) (όπου παρεμπιπτόντως πάλι αυτοβιογραφούνταν στην προηγούμενη δουλειά-του ως διαφημιστής), έπειτα “Η πισίνα των αναμνήσεων” (1999), μετά “Η σκύλα και το κουτάβι” (2002)(που του απέφερε και το πολυαμφισβητημένο για τη χρονιά εκείνη βραβείο «διαβάζω») και τέλος η “Νυχτερινή διαδρομή” (2006).

         Το προφίλ που χτίζεται είναι περίπου το εξής: συγγραφέας ανερχόμενος με μικρή ή μεγάλη αναγνωρισιμότητα, εργάζεται ως αναγνώστης διαβάζοντας πολλή αγγλόφωνη λογοτεχνία. Ο Κούρτοβικ πιστεύει ότι παρουσιάζεται αθώος και ανυπεράσπιστος, ενώ η δική-μου εντύπωση είναι πως πρόκειται για έναν κυνικό άνθρωπο, ο οποίος ίσως να μην εκδηλώνει αμέσως τις αντιδράσεις-του, αλλά όλες-του οι σκέψεις είναι επιθετικές και συχνά μετατρέπονται σε πράξεις στεγνής ιδιοτέλειας και ανδροπρεπούς μαγκιάς. Οι γυναίκες που παρελαύνουν από το κρεβάτι-του είναι συνήθως σεξουαλικά όντα, που τον ποθούν για τον brutal χαρακτήρα-του, και άνθρωποι του χώρου, η σχέση με τους οποίους δημιουργεί καλύτερες συνθήκες άμεσης ή έμμεσης προώθησης του έργου-του.

Ανάγνωση 3η (καταγγελτική):

       Το ζήτημα όντως δεν είναι αν είναι έτσι όσα λέει για τον εαυτό-του ή τους άλλους ο Μιχαηλίδης. Το ζήτημα είναι διπλό: αφενός αν η λογοτεχνική κοινότητα είναι τόσο σάπια, όπως τη δείχνει, και αφετέρου αν το ίδιο το μυθιστόρημα είναι μια αισθητική ενότητα. Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο:

      Η Χαρτουλάρη πιστεύει ότι «Αυτό το καινούργιο, πέμπτο και αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του είναι η πιο γενναία ανατομία του μηχανισμού παραγωγής ελληνικής λογοτεχνίας που έχουμε διαβάσει έως τώρα- μια ολική αποδόμηση• είναι, παράλληλα, ένα μελαγχολικό σχόλιο για το σινάφι των προβεβλημένων Ελλήνων πεζογράφων• και, πάνω απ΄ όλα, είναι μια ρεαλιστική όσο και απελπισμένη ματιά στα αναπόδραστα όρια μιας μικρής χώρας». Ο Κούρτοβικ στον ίδιο τόνο βλέπει τον ήρωα να «Πηγαινοέρχεται αδιάκοπα σ΄ έναν κόσμο όπου ο αμοραλισμός είναι trendy, η επαρχιώτικη μικρόνοια και ασχετοσύνη πηγές αυτοπεποίθησης και ασφάλειας, η μετριότητα είναι το πλαφόν των απαιτήσεων που έχει κανείς από τον εαυτό του και τους άλλους, το lifestyle θεωρείται ψαγμένη στάση ζωής, η φιλοδοξία είναι συνώνυμο του καριερισμού και το πάθος συνώνυμο του kinky σεξ.».

        Η δική-μου αίσθηση είναι ότι ο Μιχαηλίδης καταγγέλλει πιο πολύ όσα δεν κόλλησαν με τους σκοπούς-του, όσα ενόχλησαν το φιλόδοξο εγώ-του, όσα σαθρά ναι, αλλά κομμάτι και της δικής-του ιδιοσυγκρασίας χρησιμοποιούν μέτριοι συγγραφείς, αρριβίστες δημοσιογράφοι, ημιμαθείς εκδότες κ.ο.κ. για να αναδειχθούν. Όταν λ.χ. τον ενοχλούν απίστευτα οι διορθωτές των εκδοτικών οίκων που θέλουν να το παίξουν φιλολογικοί επιμελητές, είτε τον πειράζει πράγματι η αμάθεια και ο παρεμβατισμός ανίδεων ή ο ίδιος κλείνεται στο εγωιστικό ταμπούρι του συγγραφέα και αρνείται στους άλλους να αγγίξουν το ιερό και όσιο κείμενο που βγήκε «τέλειο» από τον υπολογιστή-του…

Ανάγνωση 4η (κριτική):

        Το τελευταίο ζήτημα που θα έπρεπε ίσως να είναι και το μόνο (μαζί με την 3η ανάγνωση) είναι αν το μυθιστόρημα αυτό μπορεί να έχει αξιώσεις. Αφηγηματικά έχει πολύ ενδιαφέρον, αφού με τις εναλλαγές κειμένων, με τις εναλλαγές προσώπων και οπτικών γωνιών φωτίζεται πλήρως το λογοτεχνικό σύμπαν της Ελλαδίτσας. Το τέχνασμα με τον αδελφό που βρήκε το αρχείο του Πετρίδη μετά τον θάνατό-του, παρότι παλιό, βοηθάει στην εξωτερική απεικόνιση. Φυσικά η υιοθέτηση της οπτικής γωνίας του τεθνεώτα είναι αυτή που τελικά αποδίδει και το στίγμα στο όλο έργο.

       Από την άλλη, αμφιβάλλει κανείς αν η επέμβαση του Μιχαηλίδη στο υλικό-του δείχνει χέρι συγγραφέα ή συμπιλητή. Και δεν αναφέρομαι στο πόσο εύστοχα παράλλαξε τα πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα, αλλά στο πόσο όλα όσα συμπεριέλαβε στο έργο-του συνθέτουν μια αλληλοδιάδοχη κατάσταση που να λειτουργεί ως πλοκή. Η βασική-μου δηλαδή ένσταση είναι ότι ο μέσος αναγνώστης (και όχι ο ψαγμένος άνθρωπος του χώρου) βλέπει να παρελαύνουν πρόσωπα που δεν σχετίζονται μεταξύ-τους ΜΕΣΑ στο έργο, υπαινιγμοί και νύξεις που δεν δηλώνουν τίποτα αυτά καθεαυτά, συναντήσεις και στιγμιότυπα που, αποκομμένα από το πραγματικό-τους εξωμυθιστορηματικό-τους περιβάλλον, δεν συμ-πλέκονται για να δώσουν αυτοτέλεια και αυτονομία στο μυθιστόρημα. Η Κοτζιά στο φύλλο της Καθημερινής (7.2.2010) έχει ανάλογες επιφυλάξεις.

Πατριάρχης Φώτιος