Juan Gabriel Vásquez, “Οι υπολήψεις”

Η υπόληψη ενός ανθρώπου, του θύματος αλλά και του θύτη, βρίσκεται πάνω σε ένα σκοινί, καθώς οι λεπτές ισορροπίες αλλάζουν εύκολα. Η γελοιογραφία και η κριτική της δύναμη είναι πάντα μονοσήμαντες έννοιες χωρίς παράπλευρες απώλειες;

Juan Gabriel Vásquez “Las reputaciones” 2013 “Οι υπολήψεις”   μετ. Α. Κυριακίδης εκδόσεις Ίκαρος 2019

Αγαπάμε τρελά τον Vásquez, αφού κάθε του βιβλίο είναι μια αποκάλυψη. Από τους “Πληροφοριοδότες” μέχρι τη “Μορφή των λειψάνων” η γραφή του είναι τόσο ουσιώδης και τα θέματά του τόσο καίρια, που δεν μπορούμε παρά να κυνηγάμε κάθε καινούργια του εμφάνιση.

> Ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες γεννήθηκε στην Μπογκοτά της Κολομβίας, το 1973, και σπούδασε Λατινοαμερικανική Λογοτεχνία στη Σορβόνη. Έχει εκδώσει τέσσερα μυθιστορήματα, "Los informantes" (Οι πληροφοριοδότες), 2004, "Historia secreta de Costaguana" (Μυστική ιστορία της Κοσταγουάνας), 2007, "El ruido de las cosas al caer" (Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν), 2011 και "Las reputaciones" (Οι υπολήψεις), 2013, μία συλλογή διηγημάτων "Los amantes de Todos los Santos" (Οι εραστές των Αγίων Πάντων), 2008 και μία συλλογή φιλολογικών δοκιμίων "El arte de la distorsion" (Η τέχνη της διαστρέβλωσης), 2009. Έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία, σημαντικότερα των οποίων είναι το Premio Alfaguara (2011), το English Pen Award (2012), το Prix Roger Caillois (2012) και το Premio Von Rezzori (2013).

Το παρόν βιβλίο, νουβέλα όπως λέει στο οπισθόφυλλο ή μυθιστόρημα, αναφέρεται στον ηλικιωμένο γελοιογράφο Javier Mallarino, που βραβεύεται από τις αρχές, καθώς είναι “η συνείδηση της χώρας”. Η μέρα της βράβευσης τον φέρνει αντιμέτωπο με τις μνήμες (πώς ξεκίνησε και πώς συνέχισε την κριτική του), τον φέρνει μπροστά στην πρώην γυναίκα του τη Magdalena, με την οποία διατηρούν καλές σχέσεις, και τον φέρνει σε γνωριμία με μια νεαρή, δροσερή ας πούμε δημοσιογράφο, τη Samanta Leal, η οποία είναι άκρως θελκτική στα μάτια του.

Η γραφή του Κολομβιανού συγγραφέα μάς κερδίζει απ’ την πρώτη στιγμή για δύο λόγους. Απ’ τη μια, είναι το ύφος, ζεστό, προσηνές, φιλόξενο που μας βάζει κατευθείαν σε τροχιά ανάγνωσης. Απ’ την άλλη, το θέμα του γελοιογράφου, αν κρίνουμε κι απ’ τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα, ενέχει γερές δόσεις πολιτικής πεζογραφίας, ή τουλάχιστον τις ευαγγελίζεται. Έτσι, περιμένουμε σταδιακά να φανεί ο ρόλος της γελοιογραφίας, ο ρόλος της κριτικής στην κοινωνία και οι αντοχές της τελευταίας, της εξουσίας και γενικά της δημοκρατίας.

Η αποκάλυψη του ποια είναι η Samanta στρέφει την προσοχή από την πολιτική στην προσωπική ζωή του Mallarino. Η Samanta ήταν φίλη της κόρης του που πέρασε στο σπίτι του μια μισοτραυματική εμπειρία με ένα μέλος του Κογκρέσου, τον Adolfo Cuellar, τον οποίο ο ήρωάς μας σατιρίζει ως πολιτικό ασύστολα. Κι εκείνος μετά τη χλεύη παραιτείται και αυτοκτονεί, γεγονός που στοχοποιεί κατά μερικούς δημοσιογράφους τον γελοιογράφο. Η προσωπική ζωή τελικά συνδέεται με την πολιτική, καθώς η περίπτωση του ίδιου του Mallarino θέτει το ζήτημα της δύναμης της γελοιογραφίας στο κοινωνικό γήπεδο.

Το τέλος του μυθιστορήματος και οι σκέψεις του ήρωα αναδεικνύουν πλέον και το νόημα του έργου. Η μνήμη ή η λήθη είναι πιο ευεργετικές; Η πρώτη κανείς δεν ξέρει τι θα φέρει στο προσκήνιο, τόσο για τη Samanta που δεν θα έπρεπε να μάθει τι είχε συμβεί τότε όσο και για τον Mallarino, που ενδέχεται να κλονιστεί η αυτοεικόνα του. Η δύναμη της γελοιογραφίας και της κριτικής του είναι σίγουρο ότι αξίζει όταν βάζει σε ενέργεια έναν μηχανισμό ταπείνωσης; Ο συγγραφέας είναι σαν να λέει ότι συχνά αυτός που έχει εξουσία δεν πρέπει να την ασκεί ταπεινωτικά και υπέρμετρα, ώστε να μην χρεωθεί τη συντριβή του άλλου.

Μάλλον λιγότερο καλό αυτό το βιβλίο από τα άλλα του Vásquez. Ίσως όχι λιγότερο καλό τελικά αλλά λιγότερο θεαματικό και ευρύ. Εξίσου όμως βαθύ αφού ανατέμνει τον ανθρώπινο ψυχισμό και τη δύναμη του ανθρώπου που μπορεί τάχιστα να μετατραπεί σε αδυναμία.

Πάπισσα Ιωάννα