Δεν ξέρω αν έχει νόημα
μια τέτοια ερώτηση, ειδικά σε μια εποχή “α-ήθικη”, όπως η δική-μας. Μα έξω από
την στενή έννοια της ηθικής, μπορεί ένα βιβλίο ή γενικά η ανάγνωση να κάνει,
ηθικά, πνευματικά, κοινωνικά, πολιτικά, καλύτερους ανθρώπους;
Πατριάρχης Φώτιος
14 comments:
Έχω την εντύπωση ότι η λέξη "καλύτερος" είναι εσφαλμένη, επειδή συνήθως ερμηνεύεται με βάση την ηθική. Θα έλεγα "αναβαθμισμένο" άνθρωπο, προσωπικά. Και ναι, πιστεύω ότι μπορεί να το κάνει αυτό η λογοτεχνία. Να σε βγάλει από τη δική σου οπτική του κόσμου και να σου δείξει κι άλλες, όπως το κάνουν, ας πούμε, οι καλοί φίλοι και οι εξομολογητικές συζητήσεις. Το θέμα είναι πως πρέπει να βρεις αυτό το βιβλίο ή τα βιβλία. Με το "σωστό" θέμα και τον "σωστό" τρόπο επεξεργασίας και τις "σωστές" λέξεις, για να δεχτείς να βουτήξεις μέσα του και να σε πάρει από το χεράκι να σου δείξει τις όψεις της ζωής στις οποίες είσαι τυφλός.
Την καλημέρα μου, Πατριάρχα.
Μεγάλο ερώτημα. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που αγαπούν άδολα το διάβασμα, τη λογοτεχνία και την ενσυναίσθηση που η τελευταία καλλιεργεί σε σχέση με την ανθρώπινη κατάσταση, τις ιστορίες από τη ζωή και τα πάθη των άλλων, άνθρωποι δηλαδή που έχουν τη διάθεση να απομονωθούν από την τύρβη της καθημερινής χρησιμοθηρίας και να βγουν κάπως από το μαγγανοπήγαδο του δούναι και λαβείν, είναι πιστεύω εξ ορισμού λιγότερο 'επικίνδυνοι', λιγότερο πιασμένοι στο δόκανο της ισχύος και της επιβολής. Ίσως και λιγότερο αυστηροί στην κρίση τους, λιγότερο επιρρεπείς στην εύκολη καταδίκη, περισσότερο επιεικείς και κατανοητικοί.
Από την άλλη, βέβαια, είναι πολλά τα παραδείγματα της μικρότητας και του εγωισμού, όσο η ενασχόληση απομακρύνεται από την απλή απόλαυση και μετατρέπεται σε φιλοδοξία. Δηλαδή, αν κάποιος βάλει λίγο το μεγεθυντικό φακό στα σινάφια των συγγραφέων/ποιητών και στους περί αυτούς, θα δει πολλά εξόχως γραφικά και 'όμορφα'.
Εν κατακλείδι, είναι δύσκολο να γενικεύσουμε. Απλά, πιστεύω ότι όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο και κόπο σε κάτι χωρίς άμεσες απολαβές και συμφέρον (ό,τι κι αν είναι αυτό, εν τέλει) είναι ίσως λίγο πιο άκακος από το μέσο όρο.
Από μία άποψη: καθόλου. Και ναι, είμαι πολύ αυστηρή, αλλά έχω πάμπολλα παραδείγματα από τον περίγυρό μου. Το διάβασμα μπορεί να σου δώσει γνώση. Μπορεί να σε επηρεάσει ως ένα βαθμό στη σκέψη, αλλά θα πρέπει να υπάρξουν κι άλλοι παράγοντες για να αλλάξει ένα άτομο (προς το καλύτερο; Όντως, πρέπει να αποσαφηνίσουμε το "καλύτερο"!)
Μιλώντας με παραδείγματα, ένας άρρωστος, ένας τοξικός άνθρωπος όση λογοτεχνία και να διαβάσει, δεν θα αλλάξει. Επίσης ένας άνθρωπος τύπου "εισαγγελέας" και κριτής των πάντων. Μπορεί να εξακολουθήσει να είναι έτσι μια χαρά (για αυτόν!). Η ενσυναίσθηση προϋπάρχει. Δεν μαθαίνεται μέσα από τη λογοτεχνία.
Η αλλαγή, κατά τη γνώμη μου, έρχεται μέσα από πολλούς παράγοντες και κυρίως συσσωρεύοντας απογοήτευση. Για να ξεβολευτείς από συνήθειες, απαιτείται εσωτερική ανάγκη, όχι μόνο γνώση.
Φυσικά και εξακολουθώ να πιστεύω στα πολλαπλά οφέλη της ανάγνωσης βιβλίων.
Την καλημέρα μου.
Αριστέα
υγ: αντί της αλλαγής προτιμώ τον όρο "εξέλιξη".
Anonymοus,
ωραία αυτή η λέξη "αναβαθμισμένος".
Κι από ό,τι καταλαβαίνω, εννοείς τη διαλλακτικότητα και την πολύπλευρη ματιά,
με την οποία κανείς μπορεί να βγει έξω από το "εγώ"-του.
Π.Φ.
Κυρία Έρση,
συμφωνώ ότι μπορεί η λογοτεχνία να προσδώσει "ενσυναίσθηση σε σχέση με την ανθρώπινη κατάσταση",
ώστε οι αναγνώστες να γίνουνε "λιγότερο αυστηροί στην κρίση τους, λιγότερο επιρρεπείς στην εύκολη καταδίκη, περισσότερο επιεικείς και κατανοητικοί".
Ναι, η λογοτεχνία ανοίγει τον δρόμο προς την αλήθεια του άλλου
κι έτσι μπορεί να κάνει το "εγώ" λιγότερο εγωιστικό.
Ωστόσο, δεν νομίζω ότι πρέπει να μας ενδιαφέρει το πρόσωπο του συγγραφέα,
αλλά ο κόσμος που πλάθει μέσα στο βιβλίο-του.
Αλλιώς θα μισούσαμε τη λογοτεχνία...
Π.Φ.
Αριστέα,
δυστυχώς φοβάμαι ότι συμφωνώ:
κατά βάθος η λογοτεχνία δεν λειτουργεί τόσο καταλυτικά στην παιδεία του ατόμου.
Δυστυχώς οι υπόλοιποι φορείς επηρεάζουν πολύ περισσότερο,
ενώ και η λογοτεχνία δεν είναι παρά αντανάκλαση της κοινωνίας
και σταθμίζεται με βάση τα πρότυπα της εποχής.
Η σκέψη, ναι, ωφελείται, αλλά άλλο οξύνοια και άλλο ηθική.
Π.Φ.
Διάβασα περί ενσυναίσθησης σε ένα από τα προηγούμενα σχόλια και έρχομαι να συμπληρώσω (είμαι η πρώτη σχολιάστρια) τα εξής : η ανάγνωση δεν ωφελεί το άτομο διαπροσωπικά, με την έννοια ότι δεν του καλυτερεύει, απαραίτητα, τις σχέσεις με τους άλλους. Εγώ, φερ' ειπείν, ποτέ δε σκέφτηκα ότι το να διαβάζω θα είχε τέτοιες προεκτάσεις και ευεργετικές συνέπειες. Ωστόσο, με το να του καλλιεργεί τη σκέψη και να του προσφέρει γνώση (συν τοις άλλοις), τον βοηθάει να φέρεται πιο συνειδητά και υπεύθυνα, σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, τον κάνει "καλύτερο" - πιο ενημερωμένο, πιο ικανό να κρίνει καταστάσεις, πιο χρήσιμο στο σύνολο. (Τα γράφω αυτά, επειδή απεκόμισα την εντύπωση ότι το νόημα του σχετικού σχολίου ήταν "αφού δε βοηθάει με την ενσυναίσθηση το διάβασμα, τα υπόλοιπα τι να μου πουν" - ένα πράγμα. Αν κανείς επιδιώκει την αλλαγή σε διαπροσωπικό επίπεδο, επισκέπτεται το γραφείο ενός ψυχοθεραπευτή, όχι ένα βιβλιοπωλείο. Και αυτό μού φαίνεται αυτονόητο. Πρέπει, νομίζω... ρεαλιστικά να φιλοδοξούμεν. ;-) )
Επειδή το "καλύτεροι" το αναλύεις σε "ηθικά, πνευματικά, κοινωνικά,πολιτικά", θα πρέπει νομίζω να δούμε ξεχωριστά τον κάθε τομέα. Εν πρώτοις, θα πρέπει να καθορίσουμε για τι είδους βιβλία μιλάμε. Ένα ευπώλητο ρομάντζο ή ένα αστυνομικό μυθιστόρημα δεν νομίζω ότι μπορούν να σε επηρεάσουν, εκτός από του να σου χαρίσουν λίγες ευχάριστες στιγμές ή μια πρόσκαιρη λησμονιά από τα προβλήματά σου.
Πνευματικά μπορεί να επηρεάσει η λογοτεχνία, αν με τον όρο πνευματικά εννοούμε γνώσεις, τρόπο σκέψης, άνοιγμα του μυαλού.
Πολιτικά επίσης νομίζω μπορεί να επηρεαστεί κάποιος, αν διαβάζει όχι μόνο βιβλία που συμφωνούν με τα δικά του πολιτικά πιστεύω αλλά ποικίλων πολιτικών αποχρώσεων και ερμηνειών βιβλία.
Κοινωνικά, αν εννούμε να γίνει κάποιος πιο κοινωνικός, πιο ομιλητικός, να έχει θέματα να συνεισφέρει σε μια κοινωνική συντροφιά, ασφαλώς το βιβλίο διαδραματίζει θετικό ρόλο.
Όλα όμως, πιστεύω, εξαρτώνται και από τον χαρακτήρα του κάθε ατόμου. Υπάρχουν χαρακτήρες πιο δεκτικοί επιδράσεων και άλλοι με χαρακτήρα ή γονίδια που με τίποτα δεν αλλάζουν.
Anonymous 1,
πώς όμως η ανάγνωση "τον βοηθάει να φέρεται πιο συνειδητά και υπεύθυνα, σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο";
Είναι το ζητούμενο. Το κάνει όμως;
Π.Φ.
Αναγνώστρια,
τα έβαλα όλα μαζί στηριγμένα σε έναν κοινό παρονομαστή:
την ηθική, με την ευρύτερη έννοια, βελτίωση του ατόμου,
ώστε να πούμε ότι ένας που διαβάζει από έναν που δεν διαβάζει
έχει περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθεί σε "αναβαθμισμένο" άνθρωπο,
όχι βέβαια γνωστικά, αλλά υπαρξιακά.
Π.Φ.
Και ... τι σημαίνει "α-ηθικη" κοινωνία Πατριάρχα μου; Δύσκολα μας βάζεις. Σκέφτομαι και τον Αριστοτέλη, αλλά δυσκολεύομαι ακόμη περισσότερο...
Όσο για το καλύτεροι άνθρωποι, εντάξει επειδή έχουμε πει κατά καιρούς πολλά για την ανάγνωση και τα καλά της, θα έλεγα με δυο μόνο λόγια ότι μας ανοίγει τα μάτια, μας βοηθά να έχουμε πιο ανοιχτούς ορίζοντες, να βλέπουμε και την άλλη όψη/άποψη, να έχουμε γνώση και ανοχή στο άλλο. Αυτά ορίζουν το καλό ή καλύτερο;
;;;
Δείτε και αυτό που ανακάλυψα στη Huffington Post:
http://www.huffingtonpost.gr/2016/09/01/life-ereyna-apokalyptei-pws-to-diavasma-sygkekrimenwn-vivliwn-mas-kanei-kalyterous-anthrwpous_n_11794538.html
Π.Φ.
"Καλύτερος" για μένα σημαίνει πιό κοντά στον εαυτό σου, να γίνεις η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου, ικανός να ισορροπείς τη ζυγαριά βάζοντας τον εαυτό σου απο τη μία και τους άλλους απ την άλλη.
Αυτό σημαίνει οτι πρώτα απ' όλα το θέλεις και το προσπαθείς. Χρειάζεται και ένα
ιδιαίτερο ταλέντο ενσυναίσθησης και ικανότητας να εμβαθύνεις σε σκέψεις και συναισθήματα.
Η λογοτεχνία , όπως και κάθε μορφή τέχνης, μπορεί να βοηθήσει, να προκαλέσει, να δώσει ερέθισμα για διερεύνηση. Το θέμα όμως είναι η πρόθεση του αναγνώστη.
Hermine,
αν μεταφράζω καλά όσα λες,
εννοείς ότι πρέπει και ο αναγνώστης να συναινέσει στο ότι η λογοτεχνία δεν είναι μόνο μια αισθητική σύλληψη,
αλλά και μια προσομοίωση ηθικών και κοινωνικών προβληματισμών
και να τα περάσει στη ζωή-του, έστω και ως σκέψεις.
Συμφωνώ απόλυτα
Π.Φ.
Post a Comment