“Περσινή αρραβωνιαστικιά” της Ζυράννας Ζατέλη

Πρώιμη Ζατέλη, πριν από τα θηρία μυθιστορήματά-της, πριν από τον μαγικό ρεαλισμό-της. Άλλοτε αιφνιδιαστική και ανανεωτική κι άλλοτε συμβατική και μετρημένη.

 

Γαλλικός καφές με άρωμα αμύγδαλου:   Ζυράννα Ζατέλη “Περσινή αρραβωνιαστικιά” 1994   έκδοση για «Το Βήμα της Κυριακής»,  που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 2014

 

            Όσο έλειπα στον Καναδά, μια καλή φίλη μου κράτησε «Το Βήμα» που είχε προσφορά μια φτηνή έκδοση της “Περσινής αρραβωνιαστικιάς” της Ζατέλη. Όποιος έχει συνηθίσει τα πολυσέλιδα μυθιστορήματά-της, τις επαρχιώτικες ιστορίες-της, τον μαγικό ρεαλισμό που νοστιμεύει την ατμόσφαιρα των έργων-της, το ηθογραφικό στοιχείο που παίρνει πρωτόγνωρες διαστάσεις, τις δαιδαλώδεις αφηγήσεις-της, θα παραξενευτεί από τα διηγήματά-της, πρώιμα όσο και καλογραμμένα, άλλους ύφους αλλά εξίσου δυνατά και οξέα.

            Το πρώτο και ομώνυμο διήγημα ξαφνιάζει διπλά: όχι μόνο με τις αιμομικτικές τάσεις που το διέπουν, τις σχεδόν πορνογραφικές σκηνές οι οποίες είναι όμως γραμμένες με τακτ και διφορούμενη υπαινικτικότητα, αλλά και με το τέλος που ανατρέπει όσα νομίζαμε, αδειάζοντας τον αναγνώστη και τις ανήθικες εικασίες-του. Το ένα ανατρέπει το άλλο και τελικά θαυμάζουμε τα παιχνίδια της γραφής. “Τα πουλιά” σαφώς είναι ηδονοβλεπτικό διήγημα και μάλιστα σε σκηνές ενός κουρέα με μια ανήλικη. Η παιδοφιλική αυτή διάθεση αποκτά χαρακτήρα νοσταλγίας μιας άλλης εποχής, ενώ ο θάνατος έρχεται να “αθωώσει” τα άσεμνα απλώματα.

            Η ΖΑΤΕΛΗ ΣΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ-ΤΗΣ ΚΙΝΕΙΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Υποβάλλει την αίσθηση ότι τα πάντα είναι λεκτικά παιγνίδια, διφορούμενες φράσεις, πεδία λέξεων που αφήνουν εντυπώσεις με αμφιλεγόμενα χρώματα και αμφίσημες καταστάσεις. Ο αναγνώστης νομίζει ότι ζει μια αισθησιακή πρόκληση, ενώ παρακολουθεί μια φυσική ζωική πράξη, νομίζει ότι βλέπει μια παιδούλα της οποίας της αρέσει ο κόσμος του κουρείου, ενώ αυτή περνά (υπο)συνείδητα στη φάση των “πουλιών” και των “φιδιών” μέσα στο παντελόνι του κουρέα. Όλα είναι θέμα οπτικής γωνίας, όλα είναι αντανακλάσεις ψευδαισθήσεων, όλα είναι σκόπιμα δίσημα, για να καταδειχθεί η γλωσσική ηγεμονία.

            Στην “Περσεφόνη” ξεκινάμε πάλι με μια διφορούμενη ύπαρξη: άνθρωπος ή πέρδικα; Γρήγορα καταλαβαίνουμε πως πρόκειται για την αιωνόβια προγιαγιά, που συλλαμβάνει μηνύματα και προλέγει το μέλλον, καμιά φορά δυσοίωνο για κάποιους που σύντομα θα πεθάνουν. Ερχόμαστε έτσι πιο κοντά στο “μεταφυσικά ρεαλιστικό” των μετέπειτα μυθιστορημάτων-της.

            Όσο ευχάριστο αιφνιδιασμό δέχεται ο αναγνώστης στα πρώτα διηγήματα, αιφνιδιασμό που προκαλεί έκπληξη και πίστη στη δύναμη της ζατελικής πένας, στα επόμενα μένουμε προσγειωμένοι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Οικογενειακές ιστορίες, καθημερινά δρώμενα, μικροαστικές σκηνές (π.χ. “Το στοιχειωμένο αγροτόσπιτο”). Μέχρι το τέλος του βιβλίου έχω χάσει τον ενθουσιασμό-μου, καθώς τα υπόλοιπα διηγήματα, παρά τις αφηγηματικές τους αρετές, δεν ακολουθούν τον οίστρο των πρώτων.

[Ο εικονικός διάκοσμος αντλήθηκε από: origin2.ethnos.gr, brooklyntheborough.com, www.quotehd.com, www.gpeppas.gr και www.study-body-language.com]

Πατριάρχης Φώτιος