Μεζεδάκια νηστίσιμα …από τον σαββατοκυριακάτικο τύπο

Το ιστορικό μυθιστόρημα, η βιβλιοϊστολογική κριτική παρουσία και τα πνευματικά δικαιώματα: η ψαριά του Σαββατοκύριακου έβγαλε πολλά λαβράκια!

 

1.      Ιστορικό μυθιστόρημα: τι έχει να δώσει πλέον;

Η κριτική του Κούρτοβικ στα Νέα του Σαββάτου (“Η Ιστορία πίσω από τις ιστορίες”, 13/4/2013) δεν έχει τόσο ενδιαφέρον για το βιβλίο που προσεγγίζει, όσο για τον γενικότερο προβληματισμό για το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα:

“Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα είναι πολύ παραγωγικό και δημοφιλές στο κοινό της χώρας μας. Αλλά, θεματικά, εξακολουθεί να έχει σχετικά μικρή εμβέλεια. Γιατί;

Το ζήτημα το έχουμε θέσει ακροθιγώς και άλλες φορές: γιατί το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα, παρά την άφθονη παραγωγή του τις τελευταίες δεκαετίες, τη σημαντική επιτυχία του στο κοινό και, προπαντός, τα πλούσια σ' ερεθιστικό υλικό κοιτάσματα από τα οποία αντλεί εμπνεύσεις, δεν δίνει κάποιο αληθινά βαρυσήμαντο έργο, κάποιο που η πνοή του θα μπορούσε να φτάσει ώς πέρα από τα ελληνικά σύνορα; Γιατί άραγε, ακόμα και όταν μας συγκινεί εμάς τους Ελληνες, το νιώθουμε ότι δύσκολα θα έβρισκε απήχηση σ' ένα ξένο κοινό, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με ιστορικά (ή ιστορικής πλαισίωσης) μυθιστορήματα από άλλες χώρες συγκρίσιμου γεωπολιτικού μεγέθους με τη δική μας;

Μια καλή αφορμή για να διερευνήσουμε το ζήτημα

apogonoimikrasiaton.blogspot.com

προσφέρει το πρόσφατο μυθιστόρημα της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη «Ο ύπατος της Σμύρνης». Κεντρικό πρόσωπό του είναι ο Αριστείδης Στεργιάδης, ο αμφιλεγόμενος ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που τόσο η προσπάθειά του να κρατήσει την ισορροπία ανάμεσα στο τουρκικό και το ελληνικό στοιχείο όσο και ο αυταρχικός χαρακτήρας του τον έκαναν από αντιπαθή έως μισητό και στις δύο πλευρές. Πρέπει να πούμε ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον από τα συνήθη «μικρασιατολογικά». Είναι πολυφωνικό, λεπτολόγο, γραμμένο με πλούσια και στιβαρή γλώσσα και η ματιά του δεν συντάσσεται με τα γνωστά εθνικά στερεότυπα. Και όμως, παρόλα αυτά τα λαμπρά διαπιστευτήρια, δεν κατορθώνει ν' απογειωθεί και να πλησιάσει σε κάτι μεγαλύτερο από το άμεσο θέμα του. Γιατί άραγε;” 

Το ερώτημα λοιπόν που έθεσα στον τίτλο μετατρέπεται αυτόχρημα σε: Γιατί το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα δεν δίνει όσα μπορεί;

 

2.      Η ανάδυση των βιβλιοϊστολογίων στον χώρο της ενεργού κριτικής

 

           Τα βιβλιόφιλα ιστολόγια έχουν καταξιωθεί εδώ και καιρό στο τοπίο της ενεργής κριτικής παρουσίας, μόνο και μόνο επειδή έχουν διαμορφώσει στον ψηφιακό χώρο τη δική-τους παρουσία. Αναδεικνύουν την άλλη φωνή, η οποία δεν θα μπορούσε να ακουστεί, τη φωνή του αναγνώστη που έχει γνώμη, που μπορεί να την εκφράσει και να διαμορφώσει έτσι και τη γνώμη του κοινού.           
           Επομένως, το ότι ποικίλοι ιστολόγοι ανέλαβαν και έξω από τα μπλογκς-τους κριτικό πόστο, όπως ο Librofilo στην “Εφημερίδα των συντακτών”, δεν είναι απλώς επιπλέον καταξίωση, αλλά πιο πολύ απόδειξη ότι η φωνή των σοβαρών βιβλιοϊστολόγων έχει κύρος και βαρύτητα, ικανή να κάνει τους δημοσιογράφους να την προσέξουν και να της δώσουν έντυπο βήμα. Αλλά και στα ηλεκτρονικά μέσα, διάφοροι μπλόγκερς βρήκαν συνθήκες γειτνίασης και χώρο να δημοσιεύσουν τις απόψεις-τους περί βιβλίων, πριν τις αναρτήσουν στα ιστολόγιά-τους.

            Στη δημοκρατία των μέσων και των πολυμέσων, όποιος υπηρετεί αυτό που κάνει με σύστημα και σε βάθος, ορθώνεται ως άλλος ένας πόλος, ανάμεσα σε πολλούς, στον εκτενή διάλογο που διεξάγεται όχι μόνο για την παρουσίαση ενός βιβλίου αλλά και για το διακύβευμα ευρύτερων πολιτισμικών δεδομένων. Τα blogs είναι εδώ!

 

3.      Πνευματικά δικαιώματα: υπάρχουν ακόμη;

            Ενδιαφέρον το ρεπορτάζ του Μαγκλίνη στην προχθεσινή Καθημερινή (“Από την ομοιότητα έως τη λογοκλοπή”, 14/4/2013), ρεπορτάζ που αφορούσε τη λογοκλοπή και τη νομική διάσταση του προβλήματος περί πνευματικών δικαιωμάτων.

            Το πρόβλημα αυξάνεται λόγω παγκοσμιοποίησης, διευρύνεται λόγω διαδικτύου και εκτινάσσεται λόγω της ανάγκης για κείμενα, μελέτες, πρωτότυπα έργα κ.ο.κ. Σε όλα τα παραπάνω θα μπορούσα να βάλω εισαγωγικά, γιατί στη μεταμοντέρνα λογική όλα είναι ανακυκλώσιμα. Δείτε και το καλογραμμένο βιβλίο του Alvin Kernan “Ο θάνατος της λογοτεχνίας” (εκδόσεις Νεφέλη, 2001), που αναλύει μεταξύ άλλων και τη λογοκλοπή στη λογοτεχνία και τη λογοτεχνία ως ιδιοκτησία και ήθος. Αν θυμάμαι καλά, ο Kernan βλέπει με δυσπιστία τις προσπάθειες να διαφυλαχθεί η λογοτεχνική πρωτοτυπία.

            Στο πλαίσιο λοιπόν των πνευματικών δικαιωμάτων, είμαι περίεργος αν πλέον οι μελετητές, οι δημοσιογράφοι και οι πανεπιστημιακοί, τολμούν να παραπέμψουν στη γνώμη των ιστολόγων. Και να παραπέμψουν δείχνοντας σεβασμό σε όσα δουν εκεί, όχι ως προϊόντα της μαζικής κουλτούρας αλλά ως αποτελέσματα μιας ανάλογης πέννας με αυτούς. Ποιος μελετητής της λογοτεχνίας θα δοκιμάσει να επικαλεστεί τη γνώμη των bloggers; Ή θα τους διαβάσει αλλά θα υποκλέψει τις ιδέες-τους χωρίς να δηλώσει την πηγή-του;

 

Πατριάρχης Φώτιος