“Η ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ” του Αλέξανδρου Κοτζιά

Πώς κατακτάται μια περίοπτη θέση στο λογοτεχνικό στερέωμα και πόσο μπορεί να επέμβει η πολιτική για να εγκαθιδρύσει σε θρόνους μετριότητες; Με άλλα λόγια πόσο οι άνωθεν μηχανορραφίες είναι ικανές να φτιάξουν μια μεγάλη πομφόλυγα και να την εδραιώσουν ως πολιτισμικό κατόρθωμα; Αυτό επιχειρεί και σ’ αυτό αποτυγχάνει ο Καπάνταης, ο πρωταγωνιστής του Κοτζιά, σε μια γελοιογραφία της ρηχής δημοσιοσχετίστικης λογοτεχνίας.

Αχλαδόπιτα νηστίσιμη:

Αλέξανδρος Κοτζιάς
“Η φανταστική περιπέτεια”
1985
Κέδρος 2012

            Το πολιτικό μυθιστόρημα δεν έπαψε ποτέ να γράφεται και να διαβάζεται στην Ελλάδα, όπου η πολιτική και η πολιτικολογία είναι καθημερινές όπως το φαί και η διασκέδαση. Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς είχε από την αρχή της πεζογραφικής-του σταδιοδρομίας υπηρετήσει το είδος και μάλιστα αναφερόμενος σε όλες τις δυσώδεις αναθυμιάσεις του Εμφυλίου μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών.

            Το προκείμενο βιβλίο αναφέρεται σε πιο πρόσφατες πτυχές του ελληνικού δημόσιου βίου, είναι θα λέγαμε επίκαιρο ως προς τα χρόνια συγγραφής και κυκλοφορίας-του, αφού αναφέρεται στην αλαζονεία της εξουσίας μέσα στη δεκαετία του ’80, η οποία χρησιμοποιεί τον πολιτισμό ως όχημα αρριβισμών και προσωπικών φιλοδοξιών. Αυτές οι φιλοδοξίες μετατρέπονται εν τέλει σε ματαιοδοξίες κι αυτή η καπήλευση του πολιτισμού από την πολιτική είναι και ο καθοριστικός πυρήνας του έργου.

            Ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπουργείου ετοιμάζει πυρετωδώς μια εκδήλωση προς τιμήν-του! και συνάμα μια βιογραφία, που θα αναδεικνύει το λογοτεχνικό-του έργο, που απέσπασε πλείστες όσες διακρίσεις και επαίνους. Χρησιμοποιεί λοιπόν όλον τον κρατικό μηχανισμό, έναν υπάλληλό-του για να γράψει τη βιογραφία-του βασισμένη σε νοθευμένα έγγραφα και ευφάνταστες παραχαράξεις των πραγματικών γεγονότων, σε μεγεθύνσεις αμελητέων εγγραφών και διογκώσεις βραβείων από απίθανους συλλόγους και φορείς. Το μυθιστόρημα δείχνει σταδιακά πώς όλο αυτό το κατασκεύασμα θα αποκαλυφθεί και ο φιλαράκος-μας, ονόματι Καπάνταης, θα καταρρεύσει μπροστά στο σκάσιμο της φούσκας που τόσο καιρό συντηρούσε.

            Ξαναγυρίζω στο βασικό θέμα που, όπως πιστεύω, αναδεικνύει ο Κοτζιάς. Αν η εξουσία προσπάθησε όλα αυτά τα μεταπολεμικά χρόνια να επιβάλει τη θέλησή-της με εξορίες και φυλακίσεις αντιφρονούντων, με κρατική τρομοκρατία και προπαγάνδα, τώρα, στη μεταπολιτευτική εποχή, στη σοσιαλιστική ευδαιμονία, αυτά αλλάζουν και η διακόρευση της ελληνικής κοινωνίας έρχεται με την κομματική στελέχωση των υπηρεσιών και με την χειραγώγηση του πολιτισμού. Όσοι αναδεικνύονται αφενός διακρίνονται για το κοινωνικό και αριστερό προφίλ-τους και αφετέρου θέτουν αυτό το προφίλ στην υπηρεσία του μηχανισμού που τους ανέδειξε.

            Φυσικά ο Καπάνταης είναι το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα λογοτέχνη (ο Θεός να τον κάνει), ο οποίος εκμεταλλεύεται το σύστημα για να καταξιωθεί, αν και η αξία-του είναι μηδαμινή, ανούσια και σαφώς ανίκανη να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στην τέχνη, μένοντας σε ένα είδος ρηχού πατριωτισμού και παρωχημένων λαϊκίστικων θεμάτων. Ο Καπάνταης είναι το αποκορύφωμα της αναξιοκρατίας, η οποία δεν κλονίζεται σχεδόν καθόλου μέσα στην κρατική γραναζομηχανή, αλλά τελικά δεν πετυχαίνει αυτό που σε άλλες περιπτώσεις πετύχαινε: την επιβολή διά της προπαγάνδας και της φαλκίδευσης ενός στελέχους ως ποιοτικού και δεινού λογοτέχνη.

            Η σύνθεση του έργου μοιράζεται ανάμεσα σε ποικίλα έγγραφα και άλλα παραχαραγμένα εν πολλοίς κείμενα και στην αφήγηση, ένα είδος εσωτερικού μονολόγου, του ίδιου του Καπάνταη, ο οποίος έχει πείσει τον εαυτό-του ότι είναι μεγάλος δημιουργός και προσπαθεί, μάταια όπως αποδεικνύεται, να υποβάλει την ίδια ιδέα στην οικογένειά-του και στο ελληνικό κοινό. Η αντίφαση μεταξύ γεγονότων και λόγων είναι το κομβικό σημείο, το οποίο κάνει όλο αυτό το ιδεολόγημα να εκραγεί. Αν ο συγγραφέας προσπαθεί να επιβληθεί με δημόσιες σχέσεις και επεξεργαζόμενος ένα δημοφιλές προφίλ, ενώ το έργο-του δεν αξίζει, γρήγορα το οικοδόμημά-του θα καταρρεύσει. Ο πολιτισμός εν τέλει έχει ακόμα εκείνες τις εσωτερικές αντιστάσεις που δυσκολεύουν το έργο της εξουσίας, που ανθίστανται στον εκμαυλισμό-του και έτσι αργά ή γρήγορα το κόσκινο του χρόνου, των καταστάσεων και των αναγνωστών θα ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι. Μακάρι!

[Το υλικό των φωτογραφιών αντλήθηκε από: thesecretrealtruth.blogspot.com, citypress-gr.blogspot.com, www.levontravel_am, www.bletsas.gr, filonohpontou.wordpress.com και dimartblog.wordpress.com]

Καλό μήνα

Πατριάρχης Φώτιος