“Φιλμ νουάρ” του Δημήτρη Στεφανάκη

Μια προσωπικότητα που δεν έγραψε πολεμική ή πολιτιστική ιστορία, αλλά κινήθηκε επιχειρηματικά πίσω από τα μεγάλα γεγονότα του τέλους του 19^ου και των αρχών του 20ού αιώνα τι ποιόν μπορεί να κουβαλά;

Espresso caramel

Δημήτρης Στεφανάκης
“Φιλμ νουάρ”
εκδόσεις Ψυχογιός
2012

            Διαβάζω τον Στεφανάκη γιατί πιστεύω ότι μπορεί να αξιοποιήσει την αφηγηματική του ικανότητα. Τον παρακολουθώ από την “Καΐρα” (το πιο λιτό και απέριττο έργο-του, αλλά και το πιο πηγαίο) έως τα τελευταία-του μυθιστορήματα. Ψάχνω να δω πότε θα ανέβει πάνω από το επίπεδο που μας έχει συνηθίσει και να δείξει λογοτέχνης φτασμένος και έτοιμος.

            Με το παρόν έργο κατάλαβα τι ακριβώς του λείπει. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

            Το “Φιλμ νουάρ” είναι μια πλάγια βιογραφία του Βασίλη Ζαχάρωφ, Έλληνα που περιηγήθηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 19^ου αιώνα ως επιχειρηματίας και μάλιστα ως έμπορος όπλων. Η ζωή του ενέχει κοσμοπολιτισμό, εμπορικό δαιμόνιο, πολιτική όσφρηση, ερωτισμό, αεικίνητο πνεύμα και σοφά κερδισμένο πλούτο. Η ζωή του συμπλέκεται με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 αλλά και οι πτωχεύσεις της χώρας, πριν και μετά, χώρας για την οποία νιώθει αγαθά αισθήματα και ανησυχεί ως πατριώτης. Η αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του κλίνει προς τα αρνητικά, όχι τόσο επειδή ήταν φαύλος και εγωκεντρικός, αλλά επειδή είχε εκείνο το δαιμόνιο που τον ωθούσε στο να κάνει τα πάντα για να κερδίσει, σε οικονομικό επίπεδο ή αλλού.

            Αφηγηματικά ο Στεφανάκης πετυχαίνει κάτι πολύ έξυπνο, αν και όχι πρωτόγνωρο. Η αφήγηση του ιστορικού παρελθόντος εναλλάσσεται με την αφήγηση για ένα παρόν που ορίζεται στα 1939, παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τη χρονιά εκείνη ο Φιλίπ Τεμπό, νεαρός δημοσιογράφος, αναζητά πληροφορίες για τον Ζαχάρωφ, τόσο μέσα από όσα ξέρει από τον παππού-του, ο οποίος τον είχε γνωρίσει, όσο και από τις συζητήσεις-του με τον Μιγκέλ Θαραμπόν, γηραιό ισπανό αντικαθεστωτικό, που έχει οξεία πολιτική αντίληψη και γνωρίζει λεπτομέρειες για τον βίο και την πολιτεία του Βασιλείου. Έτσι, ο αναγνώστης πηγαινοέρχεται από τον 19^ο αιώνα στο 1939 κι από το Παρίσι σε όλη την ταραγμένη Ευρώπη του μεσοπολέμου.

            Ανάλογες πανοραμικές τοιχογραφίες επιχείρησε ο πεζογράφος τόσο στο “Μάτι της επανάστασης έχει αχρωματοψία” (2004) όσο και στο “Μέρες Αλεξάνδρειας” (2007) , στο πρώτο με φόντο τη σύγχρονη τρομοκρατία, ενώ στο δεύτερο αποτυπώνοντας με ζωντανά χρώματα την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας κατά τον μεσοπόλεμο.

            Και τώρα, ας συζητήσουμε ποιο είναι το πρόβλημα που κάνει τα έργα-του λιγότερο δραστικά απ’ όσο θα μπορούσε. Αν συγκρίνει κανείς τα τρία αυτά κείμενα, θα διαπιστώσει ότι οι “Μέρες Αλεξάνδρειας” κερδίζουν τον αναγνώστη, ενώ τα άλλα δύο όχι, γιατί εκεί ο Στεφανάκης καταφέρνει να φτιάξει ατμόσφαιρα, να δώσει λεπτομέρειες και σκηνικά, να αποδώσει με μαγική πέννα την εποχή, σε σημείο που ο αναγνώστης να περιηγείται μέσα της σαν να βλέπει φωτογραφίες ή να βουτά σε μια πολύχρωμη οθόνη. Στα άλλα δύο, και πιο συγκεκριμένα στο “Φιλμ νουάρ”, στο οποίο πιστεύω ότι επιχείρησε να κάνει κάτι ανάλογο, υστέρησε γιατί η εποχή δεν αναδεικνύεται τόσο δυναμικά, ο ήρωας κρατά την πρωτοκαθεδρία και το ιστορικό φόντο ξεθωριάζει, το σκηνικό δεν είναι τόσο κινηματογραφικό ώστε να τραβήξει μέσα του τον αναγνώστη…

            Έτσι, η προσπάθεια του συγγραφέα να στοιβάξει πολυάριθμα στοιχεία, βιογραφίας, εποχής, ιστορίας, ελληνισμού και κοσμοπολιτισμού, πρόσωπα και καταστάσεις, κοινωνικά και διεθνή κ.ο.κ., στερημένη από το βάθος του πίνακα, κάνει το έργο να κυλάει εν μέρει αδιάφορο, εν μέρει σιωπηλό και εν μέρει στηριγμένο στην αναζήτηση της ποιότητας του Ζαχάρωφ, χωρίς τελικά ο αναγνώστης να μπορεί να τοποθετήσει το πελώριο δέντρο (τον ήρωα) μέσα στο δάσος (στην εποχή).

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιστότοπο In2life στις 29/1/2013]

<Οι φωτογραφίες λήφθησαν ως εξής: η φωτογραφία κορυφής από το www.ethnos.gr, ο Ζαχάρωφ από το dimitrisstefanakis.psichogios.gr, το Παρίσι από το minniesboys.blogspot.com, το εργοστάσιο όπλων από το www.theatlantic.com και το Παναθηναϊκό Στάδιο από το polites-ampelokipon.blogspot.com>

            Πατριάρχης Φώτιος