ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ και ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η λογοτεχνία και η ψευδωνυμία είναι τόσο συνυφασμένες έννοιες, που πολλές φορές ξεχνάμε το πραγματικό όνομα και γνωρίζουμε μόνο το επιλεγμένο ψευδώνυμο. Προφανώς ο λογοτέχνης που επιλέγει να δημοσιεύσει τη δουλειά-του με ένα πλαστό όνομα δεν είναι νομικά διωκόμενος, δεν φοβάται τους άλλους, δεν κρύβεται γιατί απειλείται και θέλει έτσι να ξεφύγει από τις συνέπειες. Το κάνει αφενός επειδή δεν θέλει να εμπλέξει την πραγματική με τη συγγραφική-του ζωή, όσο κι αν μπορεί κανείς να πει ότι αυτά τα δύο δεν χωρίζονται, και αφετέρου επειδή με το ψευδώνυμο εξαλείφει το υποκείμενο (τον εαυτό-του), το οποίο γράφει, και στρέφει την προσοχή του κοινού στο ίδιο το έργο και μόνο σ’ αυτό. Πολλές φορές βέβαια με την ψευδώνυμη υπογραφή-του πλάθει τον μύθο-του, διαμορφώνει το προφίλ-του και καθορίζει αυτός την εικόνα που θα προβάλει προς τα έξω.

            Πολλοί έλληνες και ξένοι συγγραφείς έδρασαν με ψευδώνυμο: ο Ελύτης, ο Λαπαθιώτης, ο Καραγάτσης, ο Νιρβάνας κ.ο.κ. έμειναν στην ιστορία με το πλαστό όνομά-τους και μόνο οι ψαγμένοι φιλόλογοι μπορεί να ξέρουν το πραγματικό-τους όνομα. Ειδικά στον μεσοπόλεμο, αν κρίνω από την πληθώρα των ψευδώνυμων δημιουργών, υπήρχε μια τέτοια τάση, μόδα θα έλεγα, που διαμόρφωνε και τις ονοματοθετικές επιλογές. Αλλά και στα νεότερα χρόνια το φαινόμενο δεν έπαψε να υπάρχει, όπως ο Αύγουστος Κορτώ και ο Σταύρος Κρητιώτης, για να αναφέρω δύο παραδείγματα που μου έρχονται πρόχειρα στον νου.

            Υπήρχαν και άλλοι γνωστοί πεζογράφοι και ποιητές που κατά καιρούς, ανάλογα και με το είδος του κειμένου που έγραφαν, έπαιρναν περιστασιακά κάποιο ψευδώνυμο: είναι γνωστά τα «ετερώνυμα» του Φερνάντο Πεσόα, ο Εμμανουήλ Ροΐδης έπαιζε κυριολεκτικά με τα ποικίλα ονόματα με τα οποία υπέγραφε επιστολές, άρθρα κ.λπ., ο Καζαντζάκης υπέγραψε και ως Πέτρος Ψηλορείτης, ο Γιώργος Σεφέρης (που κι αυτό είναι συντομευμένη μορφή του Σεφεριάδης) ως Ιγνάτης Τρελός κ.ο.κ.

            Το ετερώνυμο, όπως μπορεί κανείς να καταλάβει, εντάσσεται στη λογική του λογοτεχνικού παιχνιδιού. Όπως ο δημιουργός πλάθει έναν πλαστό κόσμο μέσα στο έργο-του, έτσι νιώθει την ανάγκη να πλάσει και ένα πλαστό όνομα στο εξώφυλλο του βιβλίου ή στο κάτω μέρος του άρθρου-του, ώστε να αποδώσει τα λεγόμενα σε μια ιδέα και όχι σε ένα πραγματικό ανθρώπινο ον. Ο Νάσος Βαγενάς υπογράφοντας ως Βίκτωρ Ιβάνοφ απεκδύεται της πανεπιστημιακής-του ιδιότητας και προσφέρει το φερώνυμο έργο ως προϊόν μιας άλλης, «ανύπαρκτης», πηγής, έξω και πέρα από την καθημερινή ζωή-του.

            Ο Φ.Π., όταν ξεκίνησε αυτό το μπλογκ, σκέφτηκε ότι η ζωή-του δεν ενδιαφέρει κανέναν, ότι αν υπέγραφε ως Φώτης Πετρίδης εκ Βέροιας, ως Φώτιος Πατριαρχέας εκ Μάνης, ως Περδικάρης, ως Δημητρούλια ή ως Μαραγκόπουλος, ως Ζήρας ή ως Αντονάς, ως Κάτια Δανδουλάκη ή ως Βασίλης Σπανούλης, δεν θα λαμβανόταν υπόψη τα ίδια τα κείμενά-του, αλλά πιο πολύ ο γεωπόνος που τα γράφει, ο συγγραφέας που τα συνθέτει, ο φαροφύλακας που τα σκαλίζει στους κορμούς δέντρων. Με άλλα λόγια, το πραγματικό πρόσωπό-μου έχει αποσβεστεί, μένει μακριά κάθε φορά που ανοίγω τον υπολογιστή και διάγει μια άλλη ζωή, χωρίς να χρειαστεί κανείς να ψάξει το βιογραφικό-μου για να με διασταυρώσει με όσα κρίνω. Ένα είναι σίγουρο: δεν είμαι συγγραφέας, για να μη θεωρηθεί ότι το κακόηθες προσωπείο-μου κρίνει τους άλλους, δηλαδή τους ανταγωνιστές, και αναβαθμίζω τα δικά-μου έργα ή αυτά των φίλων-μου.

            Αν παλιότερα έπαιρναν ψευδώνυμα οι συγγραφείς, ήρθε –με το ίντερνετ- η ώρα να πάρουν ψευδώνυμα και οι αναγνώστες.

            Όπως είχα ξαναγράψει, ο Πατριάρχης Φώτιος είναι το άβατάρ-μου, η διαδικτυακή-μου μάσκα που ζει τη δική-της ζωή. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα μυθοπλαστικό πρόσωπο από ένα βιβλίο που ποτέ δεν έγραψα, αλλά αυτό γράφεται στις αναρτήσεις-μου, στα σχόλιά-σας, στις αντιδράσεις-μου. Το χειρίζομαι με την αυτονομία που του αρμόζει και γι’ αυτό, από σεβασμό στην εξάχρονη αυτοτέλειά-του, το αφήνω να κινείται μόνο στο διαδικτυακό περιβάλλον, χωρίς να συγχρωτίζεται με όσους το διαβάζουν.

Πατριάρχης Φώτιος