“Στην άκρη της νύχτας” του Κώστα Μουρσελά

Πολλοί αναρωτιούνται, όταν τελειώνουν ένα βιβλίο, τι έγινε μετά… Πώς έζησαν οι ήρωες, ξανασυναντήθηκαν, έκαναν πράξη τα όνειρά-τους κ.ο.κ.; Ένας ευφάνταστος νους μπορεί να συνεχίσει παλιότερες ιστορίες κι αν είναι δυνατόν να τις επικαιροποιήσει ώστε να ξαναγραφτούν με νέο πρίσμα. Ο Μουρσελάς εκ-ρετσινώνει τον Παπαδιαμάντη σε μια πιο πικάντικη αλλά και ρομαντική εκδοχή του «Ονείρου στο κύμα». 

Φραπόγαλα:

Κώστας Μουρσελάς

“στην άκρη της νύχτας”

εκδόσεις Πατάκη

2012 

            Τα “Βαμμένα κόκκινα μαλλιά”, γραμμένα το 1989, είναι ένα ριμέικ του Ζορμπά, αφού ένας διανοούμενος, ο αφηγητής Μανολόπουλος, συναναστρέφεται έναν τετραπέρατο ανακατωσούρα, τον Λούη ή Ρετσίνα. Το ζευγάρι γίνεται το νέο δίπολο αφεντικό-Ζορμπάς και η αντίστιξή-τους δημιουργεί το πεδίο δράσης. Τώρα ο Μουρσελάς επανέρχεται με ένα σίκουελ, γράφοντας τη νυχτερινή συνάντηση Μανολόπουλου και Ρετσίνα, x χρόνια μετά, για να συζητήσουν τον τρόπο που τελειώνει το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα». Η ιστορία του διηγήματος, γραμμένη εκεί στα τέλη του 19^ου αιώνα, αναφέρεται στην ηδονοβλεψία ενός νεαρού βοσκόπουλου που χάζευε τη δεκαεξάχρονη Μοσχούλα να κάνει μπάνιο γυμνή και τελικά την έσωσε από πνιγμό, χωρίς όμως να συνεχιστεί το όποιο ειδύλλιο. Ο Μουρσελάς συνεχίζει την ιστορία σε ένα είδος fan-fiction, που φαντάζεται την εξέλιξη της ιστορίας πίσω από τα μισόλογα του Παπαδιαμάντη. 

	“Όνειρο στο κύμα” (1900)
“Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά” (1946)
↓
“Βαμμένα κόκκινα μαλλιά” (1989)
“στην άκρη της νύχτας” (2012)

            Σ’ αυτό το πλέγμα κειμένων ξεμυτίζει μια φορά η Λολίτα του Ναμπόκοφ (μια άλλη Μοσχούλα;) και άλλα κείμενα που ακούγονται για να φωτίσουν πολύπλευρα το περιστατικό του «Ονείρου στο κύμα» και τις πιθανές σκοτεινές, κρυμμένες, στιγμές του περιθωρίου.

            Ο πυρήνας του έργου είναι πώς ο Μανολόπουλος -με την πίεση του παπαδιαμαντοφάγου Ρετσίνα- θα μπορούσε να συνεχίσει την ιστορία του “Ονείρου στο κύμα”. Γιατί, σύμφωνα με τον Ρετσίνα, ο Παπαδιαμάντης είχε ζήσει όλη τη σκηνή με τη μικρή Μοσχούλα να κολυμπάει γυμνή, αφού το κορίτσι υπήρχε στην πραγματικότητα. Μέσα στη νύχτα του παρόντος ο Ρετσίνας τηλεφωνεί στον συγγραφέα Μανολόπουλο και τον καλεί να ξανασυζητήσουν το διήγημα και το πιθανό τέλος-του.

            Ο Μουρσελάς επιλέγει ένα αργό, βασανιστικό πρώτο μέρος, όπου οι διάλογοι και οι σκέψεις του Μανολόπουλου κυλάνε σαδιστικά αργά. Ξαναβλέπουμε τον θεατρικό Μουρσελά, ο οποίος τραβά από τα μαλλιά τους διαλόγους και τις σκηνές, τεντώνει σε έκταση και σε περιεχόμενο τις συζητήσεις με ύφος καθημερινής ανούσιας συζήτησης, καθυστερεί όλο και περισσότερο, επίτηδες, την εξέλιξη. Ο αναγνώστης υπομένει συγκαταβατικά και το μόνο που κερδίζει είναι να ξανασκεφτεί το παπαδιαμαντικό διήγημα μέσα από τις φαντασιώσεις του Ρετσίνα (άλλοτε) και του Μανολόπουλου (σήμερα). Από την άλλη, ο Ρετσίνας παρουσιάζεται πολύ διαβασμένος, όχι μόνο να ξέρει όλο τον Παπαδιαμάντη, αλλά να ξέρει και αυτά που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν, με συνέπεια και πληρότητα φιλολόγου-μελετητή. Συγγραφική υπερβολή!

leoforos.gr

            Τελικά, ο αναγνώστης αφήνεται σε μια νωχελική αφήγηση εσωτερικού μονολόγου, ευτυχώς διαυγούς, ελεύθερου πλάγιου λόγου και πολλών διαλόγων. Ο Μουρσελάς ξέρει να αφηγείται με άπλα υλικά, χωρίς να κουράζει με τις συστροφές του λόγου και τις μακρόσυρτες σκηνές-του. Έτσι, εξισορροπείται η βραδυπορία και το αφηγηματικό άνοιγμα, η εμμονή στις λεπτομέρειες σκέψεων και συναισθημάτων και η άφεση σε ένα κυλιόμενο ξεδίπλωμα των συστατικών της μυθοπλασίας.

            Αν το έργο ήταν πιο μικρό, θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για ένα ευφυές έργο ποιητικής. Ο Μουρσελάς γράφει τον τρόπο με τον οποίο έφτασε να συνεχίσει το διήγημα του Παπαδιαμάντη, εξιστορεί την πορεία σχηματισμού στο μυαλό του παραμυθά-συγγραφέα της νέας ιστορίας, η οποία έρχεται να δέσει με το πρωτότυπο κείμενο σε ένα είδος σίκουελ. Ο Μουρσελάς γράφει για το πώς γράφει ο συγγραφέας την ιστορία-του: καταρχάς, αναζητεί πηγές, άλλοτε βιώματα και σκέψεις κι άλλοτε γραπτά ντοκουμέντα για να επικυρώσει την ιδέα-του. Έπειτα, δουλεύει την ιδέα, μπορεί και να τη συζητά κιόλας με συγγενείς και φίλους, σβήνει και γράφει την εξέλιξη, επιβεβαιώνει ή διαψεύδει πιθανές πορείες της αφήγησης, λύνει συγγραφικά ζητήματα και αναθεωρεί τους τρόπους δράσης, ώστε να γίνει αληθοφανής.

Επαναλαμβάνω, αν το μυθιστόρημα του 2012 ήταν κατά το 1/3 με 1/2 μικρότερο, θα μπορούσε να παρακολουθήσει κανείς την παπαδιαμαντική ατμόσφαιρα να ξαναζωντανεύει με τη μουρσελική αναπαράσταση.

[Δημοσιεύτηκε στο In2life στις 29/5/2012]

Πατριάρχης Φώτιος