“Περαίωση” του Πέτρου Μάρκαρη

Η φοροδιαφυγή μπορεί να αποτελέσει πεδίο δράσης για έναν δολοφόνο που βλέπει την κοινωνική αδικία να φουντώνει και το κράτος να αδρανεί, από αδυναμία ή από σκόπιμη αδιαφορία. Κι ένας εθνικός εκκαθαριστής ίσως είναι μια λύση που θα κάνει πολλούς να πουν «γεια στο χέρι-του». 

Νες καφέ με κρουασάν:

Πέτρος Μάρκαρης

“Περαίωση”

εκδόσεις Γαβριηλίδη

2011 

            Όποιος διαβάσει για πρώτη φορά Μάρκαρη, όποιος δηλαδή διαβάσει την “Περαίωση” ως πρώτη επαφή με το μαρκαρικό corpus (δες “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” και “Παλιά, πολύ παλιά”), θα ευχαριστηθεί την ανάγνωση και θα μπει στο κλίμα της αστυνομικής λογοτεχνίας που σέβεται τον εαυτό-της. Και μ’ αυτό εννοώ ότι ο συγγραφέας στήνει μια πλοκή όπου η διαδοχή των γεγονότων διέπεται από αλληλουχία, το ενδιαφέρον είναι αυξημένο, ο ρυθμός είναι σταθερός, η ανακάλυψη του δράστη έρχεται με νομοτελειακά βήματα.

            Εν προκειμένω, ένας ανώνυμος δολοφόνος αρχίζει να εκτελεί φοροφυγάδες, που χρωστάνε πολλά στο δημόσιο, έχοντάς-τους πρώτα προειδοποιήσει πόσα χρωστάνε και ότι πρέπει να τα καταβάλλουν. Δυο απ’ αυτούς δεν το έκαναν και “περαιώθηκαν”, ενώ άλλοι θορυβημένοι έσπευσαν να πληρώσουν τους αναλογούντες φόρους. Με επιστολές-του στο διαδίκτυο δηλώνει τις προθέσεις-του και ως “Εθνικός φοροεισπράκτορας” κερδίζει την αποδοχή του ελληνικού λαού, ώσπου ζητάει 10% από τα ποσά που εισπράχθηκαν. Η κυβέρνηση, όπως πάντα, ακροβατεί ανάμεσα στην αποδοχή-του από τον λαό και στην ανάγκη αυτός να συλληφθεί ως δολοφόνος. Η αστυνομία πιέζεται πάλι να κάνει τη βρόμικη δουλειά…

            Έτσι, ο αναγνώστης παρακολουθεί μια ενδιαφέρουσα υπόθεση, όπου ο έξυπνος περαιωτής σκοτώνει και διαφεύγει, αφήνει πτώματα σε αρχαιολογικούς χώρους σκοτωμένα με κώνειο!, αφήνει μηνύματα στο διαδίκτυο και είναι πάντα μπροστά από τις επινοήσεις της αστυνομίας και της ΕΥΠ. Ο αναγνώστης βλέπει παράλληλα και πολλά κοινωνικά προβλήματα να τοποθετούνται στρατηγικά μέσα στο έργο, από τη φοροδιαφυγή έως τη διαπλοκή κυβέρνησης και συνδικαλισμού ή άλλων επιχειρηματικών συμφερόντων, από την ανεργία των νέων που τους οδηγεί στη μετανάστευση μέχρι τις διαδηλώσεις ομάδων του πληθυσμού που πλήττονται απηνώς από τα οικονομικά μέτρα. Ο αναγνώστης τέλος βλέπει τον αστυνόμο Χαρίτο να μην είναι μόνο ο σκληρός μπάτσος που σκέφτεται σαν κομπιούτερ και εκτελεί σαν ράμπο, αλλά να έχει αδυναμίες και ατέλειες, να βιώνει τη καθημερινότητα της οικογενειακής ζωής και την κοινωνική οδύνη, να έχει προσωπικά κωλύματα αλλά και συνδυαστικούς συλλογισμούς χάρη στη μεγάλη-του πείρα.

            Ένας όμως τακτικός αστυνομικόφιλος που έχει διαβάσει κατά καιρούς και άλλα έργα του Μάρκαρη θα σταματήσει πιο επιφυλακτικά πάνω στο μυθιστόρημα. Πρώτα απ’ όλα, θα αναρωτηθεί αν αυτό είναι υψηλή λογοτεχνία με αισθητικές αξιώσεις, με ατμόσφαιρα και με γλώσσα που ξεφεύγει από τον δημοσιογραφικό λόγο. Η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη. Από τη μία, θα διίδει τη μανιέρα στην οποία έχει εγκλωβιστεί ο συγγραφέας. Εφόσον επέλεξε να διατηρεί τον Κώστα Χαρίτο ως κεντρικό άξονα των αφηγήσεών-του, μαζί με την καθημερινότητά-του, δεσμεύτηκε σε μια τυποποιημένη γραφή, αναμενόμενη ως ενός σημείου, και προδιαγεγραμμένη ως προς τα συστατικά-της. Από τη μία, η οικογενειακή ζωή του αστυνόμου που κινείται σε ένα συγκεκριμένο τέμπο, όπου ακόμα και τα καινούργια συμβάντα μένουν συντηρητικά σε μια στατική κατάληξη: η κόρη-του Κατερίνα τελικά δεν θα φύγει για την Αφρική ως δικηγόρος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Από την άλλη, σε κάθε μυθιστόρημα του Μάρκαρη ακολουθεί ο ένας φόνος μετά τον άλλο, η κυβέρνηση πιέζει την αστυνομία που προσπαθεί να δράσει και να φερθεί διπλωματικά, τα ίχνη του άλλου είναι ελάχιστα… Αντίστοιχα, ο συμβολισμός του κώνειου και των αρχαιολογικών χώρων είναι ισχνός, όπως και το σπαθί στο προηγούμενο έργο-του. Τέλος, πολλά τυπογραφικά λάθη δείχνουν μια βιασύνη, συγγραφική και εκδοτική, που υπαγορεύει την εντύπωση πως η λογοτεχνία γίνεται ancilla (υπηρέτρια) της επικαιρότητας και σπεύδει να προλάβει τις εξελίξεις.

Ο Μηνάς Χατζησάββας
ενσαρκώνει
τον τηλεοπτικό αστυνόμο Χαρίτο

            Ένα τελευταίο στοιχείο που αξίζει, νομίζω, να συζητηθεί είναι η διάθεση του Μάρκαρη να δικαιολογήσει τον δράστη, να τον κάνει το αναγκαίο κακό που μπορεί να καθαρίσει –έστω και με παράνομους τρόπους- την κόπρο του Αυγείου του ελληνικού κράτους. Ο συγγραφέας βρίσκει τις πράξεις του εκκαθαριστή να στηρίζονται σε γνήσια κίνητρα, αν και στο τέλος γίνεται ιδιοτελής, δικαιολογεί τις δολοφονίες-του σαν διοχέτευση της πίεσης που, αν δεν εκτονωθεί έτσι, θα εκραγεί. Ο δολοφόνος με τα δίκαια κίνητρά-του είναι η βαλβίδα που αφήνει τον ατμό να διαρρεύσει. Από τη μία, λοιπόν, οι φόνοι έχουν κοινωνικό έρεισμα, από την άλλη, παραβιάζουν με μια ακραία αντιανθρωπιστική δράση τα δικαιώματα της ζωής και της δικαιοσύνης. Γι’ αυτό η αστυνομική λογοτεχνία τελικά είναι συντηρητική, αφού επιβραβεύει τους μηχανισμούς καταστολής, που είναι σύμφωνοι με το αίσθημα δικαίου της κοινωνίας.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον ιστότοπο In2life στις 7.5.2012]

Πατριάρχης Φώτιος

          

Petros Markaris

“Pereosi” (“Carrying across”)

            Tax evasion can became a field of action for a killer who can see the social injustice and as he grows inpatient and the government does not react to that, either due to weakness or intentional indifference. A national vigilante could be the answer, who will make many say “God bless him”.

Whoever reads for the first time Markaris, and for example reads “Carrying across” as a first connection with the markarian corpus, will enjoy reading and will understand the attitude of crime fiction, which respects itself. And with that I mean that the writer creates a story where the succession of events is characterised by coherence, the interest is high, and the rhythm is steady, discovering the killer comes with logical steps.

More specifically, an anonymous murderer begins to assassin tax fugitives, who owe a great deal of money to the government, warning them of course about how much they owe and where they should pay it. Two of them did not pay and “were carried across”, but others alarmed by this hurried to pay the amount they owed in taxes. With his letters which were published on the Internet he declares his actions and as a “National Tax Collector” wins over the public acceptance of the Greek people until he asks for 10% from the amounts which were collected. The government, as always, balances between his acceptance from the people and the need to catch him as a murderer. The police are pressured to do the dirty work…

So, the reader watches an interesting case, were the smart killer kills and escapes, leaves bodies in archaeological sites killed with hemlock!, leaves messages on the internet and is always one step ahead of whatever the police and the National Services of Information comes up with. The reader sees at the same time many social problems being placed strategically in the story, from avoiding taxes to the interweave of the government and from the workers unions or other business interests, from the unemployment of young people, which drives them to emigrate, to the protesting people of the population which are severally harmed from the economic measures. The reader finally watches police officer Charitos not only being a cop who thinks like a computer and operates like a Rambo, but a person how has weaknesses and imperfections, who lives the everyday family life and the social distress, who has personal obstacles but also combining thoughts thanks to his many years of experience.

Minas Chatzisavvas plays
the role of Charitos
in TV serial

A regular crime fiction fan who has read from time to time other books from Markaris will take more precaution on this story. First of all, he will wonder if this is great literature with the aesthetic expectations, with the atmosphere and the language which escapes journalism. The answer is not clear. On the one hand, he will notice the mannerisms in which the writer has been trapped. So since he has chosen to maintain as a main character Costas Charitos for his stories, together with his everyday life, he has become bound to a way of writing, expected from one point of view and predetermined for its qualities. On the one side, the family life of the police officer which moves in a certain way, in which even the new events stay conservative in a steady situation: his daughter Katherine in the end will not leave for Africa as a lawyer for the UN. And on the other side, in every book from Markaris, one murder happens after the other, the government pressures the police, who tried to catch the murderer and to act diplomatically, but his traces are few… In correspondences, the symbolism of the hemlock and of the archaeological sites is weak, as the sword in his last book. In the end, the many typographic mistakes show a rush in writing and in publishing, which dictates the impression that literature becomes ancilla (a servant) of headlines and tries to catch up with the developments.

One last thing, which deserves, I think, to be pointed out is Markaris’ attitude to justify the vigilante, to make him a necessary evil who can “clean up the Augean stables” of Greece, even with a clandestine method. The writer finds the vigilante actions to be based on true motives, even if in the end they become self-interested, he justifies his murders as a way to release pressure, and if he does not expand, he will explode. The murderer with his justified motives is like the “weight” on top of the pressure cooker, which allows the steam to escape. So, on the one side, the murders have a social prop, and on the other side, violate with an extreme inhumane action the rights to live and justice. That’s why finally crime fiction is conservative; because it encourages the mechanisms to bridling, which follow the norms and formalities of our society, “our sense of justice”. 

Bookmark